Εθνικό Κέντρο Βιβλίου (1994-2013): το χρονικό ενός προαναγγελθέντος θανάτου
Της Βασιλικής Τζεβελέκου
«Σοκ και δέος» προκάλεσε η απόφαση του αναπληρωτή υπουργού αρμόδιου για θέματα πολιτισμού, Κώστα Τζαβάρα, ο οποίος Παρασκευή μεσημέρι «αποφάσισε να δρομολογήσει τις απαραίτητες διαδικασίες για την κατάργηση του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου (ΕΚΕΒΙ)». Αιφνιδιαστικά; Ισως όχι και τόσο. Πριν από τις γιορτές, ο υπουργός ξεκίνησε τις «εκκαθαρίσεις» στο ΕΚΕΒΙ, ζητώντας να υποβάλουν τις παραιτήσεις τους η διευθύντρια Κατρίν Βελισσάρη και τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου, μαζί και ο πρόεδρός του Θανάσης Βαλτινός.
Αφορμή, οι παρατυπίες που διαπιστώθηκαν στον διαγωνισμό προμήθειας παιδικών βιβλίων για το πρόγραμμα «Φιλαναγνωσία». Πολλοί έκαναν λόγο τότε για υπερβολική ευαισθησία από πλευράς Κώστα Τζαβάρα. Σήμερα οι εξελίξεις αποκαλύπτουν μια προειλημμένη απόφαση, το «χρονικό ενός προαναγγελθέντος θανάτου».
Φυσικά και είναι ζητούμενο κάθε στιγμή να διερευνάται οποιαδήποτε παρατυπία σ' έναν δημόσιο θεσμό, ο οποίος οφείλει να λειτουργεί με απόλυτη διαφάνεια. Πόσο μάλλον στη σημερινή Ελλάδα που έχεις την αίσθηση ότι μόνο πολιτικά σκάνδαλα οικονομικής φύσης «παράγει» και αφήνει ατιμώρητες τεράστιες «παρατυπίες» σε ουσιαστικούς τομείς, από υπουργεία και δημόσιους οργανισμούς μέχρι ασφαλιστικά ταμεία και φυσικά πρόσωπα.
Αλλά πώς φτάσαμε από τη διερεύνηση και διαλεύκανση ενός ζητήματος στην κατάργηση του θεσμού, ο οποίος ασχολείται με την εφαρμογή της εθνικής πολιτικής για το βιβλίο και την προώθησή του εντός κι εκτός συνόρων;
«Με τις λέξεις ταξιδεύουμε, με τις λέξεις αγαπιόμαστε, αγωνιζόμαστε, με τις λέξεις επικοινωνούμε και ονειρευόμαστε». Το ΕΚΕΒΙ, επί 19 ολόκληρα χρόνια (ιδρύθηκε το 1994 επί υπουργίας Θάνου Μικρούτσικου), μ' αυτό το σύνθημα ταξίδευε μέσα από συγκεκριμένα προγράμματα. Και κατά γενική ομολογία, παρά τις όποιες παραλείψεις ή δυσλειτουργίες του, έκανε σωστά τη δουλειά του. Είχε καταφέρει να εδραιώσει ουσιαστικές δράσεις: από τη Διεθνή Εκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης και την Εκθεση Παιδικού και Εφηβικού Βιβλίου μέχρι τη «Φιλαναγνωσία», συμμετοχές σε εκθέσεις του εξωτερικού, ειδικά προγράμματα όπως οι μεταφράσεις, ψηφιακή τράπεζα δεδομένων κ.ά.
Στη λιτή ανακοίνωση του αναπληρωτή υπουργού διαβάζουμε ότι ο ίδιος «στάθμισε όλα τα δεδομένα της λειτουργίας του ΕΚΕΒΙ και αποφάσισε ότι στο εξής η κρατική πολιτική για το βιβλίο θα ασκείται από τη σχετική διεύθυνση της Γενικής Γραμματείας Πολιτισμού του ΥΠΑΙΘΠΑ. Αναφορικά με το θέμα των εργαζομένων θα κατατεθεί ρύθμιση που θα λαμβάνει υπ' όψιν την προστασία τους, ενώ για το πρόγραμμα “Φιλαναγνωσία”, έχουν ληφθεί όλα τα απαραίτητα μέτρα για την απρόσκοπτη συνέχισή του».
Ποιος όμως εγγυάται τη συνέχισή του και πώς αυτή εξασφαλίζεται, όπως και όλες οι υπόλοιπες δράσεις του ΕΚΕΒΙ; Προφανώς η ηγεσία του υπουργείου θεώρησε πολυτέλεια στις μέρες μας να λειτουργεί αυτόνομα το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου. Αποφάσισε να το κλείσει, αφήνοντας στο κενό χρήσιμη δουλειά πολλών χρόνων, για συγγραφείς, μαθητές και δασκάλους, εκδότες, μεταφραστές, κ.ά. Η πολιτική πράξη του αναπληρωτή υπουργού έχει άραγε συνέπειες για τον σύγχρονο πολιτισμό; Προάγει τη χώρα διεθνώς ή την πηγαίνει κάποιες δεκαετίες πίσω; Παράλληλα, ποιο έργο έχει να επιδείξει η Διεύθυνση του υπουργείου έως σήμερα; Κι αν δεν έχει να επιδείξει έργο, γιατί διατηρήθηκε όλα αυτά τα χρόνια με τους διευθυντές και τους υπαλλήλους της;
Πρόσφατα πάντως, μετά την ανακοίνωση του υπουργείου ότι ανακήρυσσε το 2013 «Ετος Καβάφη», προσπαθήσαμε επί δύο ημέρες να επικοινωνήσουμε με κάποιον από τη Διεύθυνση που αντικαθιστά τώρα το ΕΚΕΒΙ, αλλά στάθηκε αδύνατον. Μόνο επειδή ήταν και ημέρες γιορτών, εργάσιμες, βέβαια; Το ρεπορτάζ μας έδειξε ότι η εν λόγω Διεύθυνση δεν έχει προχωρήσει σε συγκεκριμένες προτάσεις και συνεργασίες με άλλους φορείς, παρ' όλο που η ανακοίνωση του υπουργείου έλεγε ότι τον κεντρικό σχεδιασμό των δράσεων για το «Ετος Καβάφη» θα έχουν η Γενική Διεύθυνση Σύγχρονου Πολιτισμού και η Διεύθυνση Γραμμάτων… Τυχαίο;
Για την ιστορία, να θυμίσουμε ότι το ΕΚΕΒΙ ιδρύθηκε το 1994 με πρώτη διευθύντρια τη Μυρσίνη Ζορμπά. Τη σκυτάλη παρέλαβε ο Χρήστος Λάζος και από το 2004 η Κατρίν Βελισσάρη. Κύριος στόχος του ήταν η εφαρμογή της εθνικής πολιτικής για την προώθηση του βιβλίου, ενώ ανάμεσα στις θετικές δραστηριότητές του ήταν ο κόμβος της Biblionet (υπερβολικά χρήσιμος για τους φίλους του βιβλίου και με μεγάλη επισκεψιμότητα), η χαρτογράφηση του χώρου του βιβλίου, οι έρευνες, το αρχείο με τους Ελληνες συγγραφείς, αλλά και οι σχέσεις που καλλιέργησε με αντίστοιχα κέντρα του εξωτερικού, ιδιαίτερα της Γαλλίας, της Ιταλίας και της Ισπανίας.
……………………………………………………………………………………………………………………………………..
ΔΗΛΩΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΕΚΕΒΙ
Κατρίν Βελισσάρη (πρώην διευθύντρια ΕΚΕΒΙ) «Το ετοίμαζαν από το καλοκαίρι»
«Η απόφαση για το κλείσιμο του ΕΚΕΒΙ φαίνεται να είχε παρθεί από το καλοκαίρι. Διαφορετικά, πώς εξηγείται ότι στις ελάχιστες φορές που είδαμε τον κ. Τζαβάρα, δεν καταφέραμε ποτέ να μιλήσουμε για την πολιτική βιβλίου, όπως γίνεται κάθε φορά με κάθε καινούργιο υπουργό; Ολα τα υπόλοιπα ήταν το ντύσιμο της απόφασης».
Πέτρος Τατσόπουλος (συγγραφέας, βουλευτής ΣΥΡΙΖΑ) «Ο πολιτισμός στον πάτο»
«Η απόφαση ήταν ειλημμένη εξ αρχής, όπως δείχνουν τα πράγματα. Αυτό που παρουσιάστηκε ως προσπάθεια εξυγίανσης για τις δυσλειτουργίες, ήταν πρόσχημα για το κλείσιμο. Το ΕΚΕΒΙ συρρικνώθηκε από τον Μάιο του 2010, μόλις άρχισε να εφαρμόζεται το πρώτο μνημόνιο κι ήταν και ο λόγος που παραιτήθηκα από αντιπρόεδρος. Εγιναν περικοπές της τάξης του 35 %. Παρά τη μεγάλη συρρίκνωση της δύναμής του, συνέχισε να προσφέρει σημαντικό έργο, όπως όλα αυτά τα 19 χρόνια. Νομίζω ότι αυτή η δυσάρεστη εξέλιξη δείχνει ότι ο πολιτισμός είναι στον πάτο, δεν περιλαμβάνεται στις προτεραιότητες της κυβέρνησης.
Φοβάμαι ότι θα έχουμε μια σειρά από δυσάρεστες συνέπειες. Μια από αυτές θα είναι αν δεν θα γίνει η Διεθνής Εκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης. Τις δυσλειτουργίες υποσχέθηκε να διορθώσει, αλλά αντ΄αυτών ο κ. Τζαβάρας είπε «πονάει κεφάλι, κόβει κεφάλι”. Η Διεύθυνση Γραμμάτων είναι πρόσχημα. Στην ουσία κόβουμε τις δραστηριότητες για το βιβλίο και δεν βρίσκουμε το κουράγιο να το πούμε ανοιχτά. Είμαστε όλοι αναστατωμένοι, σε συνδυασμό με το δυσβάσταχτο φορολογικό όπου οι συγγραφείς αναγκάζονται να πληρώνουν ασφάλιστρα σαν επιχειρηματίες, έχω την αίσθηση ότι το επόμενο διάστημα θα δούμε άγαρμπα και βίαια πράγματα.»
Πέτρος Μάρκαρης (συγγραφέας) «Μετά το Ελληνικό Φεστιβάλ, τα 'βαλαν με το βιβλίο»
«Είναι θλιβερό ότι αρχίζουν να κόβουν οργανισμούς από τον πολιτισμό, όταν σε περίοδο κρίσης είναι το αγκωνάρι για να στηριχτείς. Δεν είναι οικονομικό το πρόβλημα. Δέχομαι ότι μπορεί να υπήρξε μια παρατυπία, αλλά κάνεις ενέργειες για να τη διορθώσεις, δεν κλείνεις τον οργανισμό. Εδώ παίζεται η απόλυτη κωμωδία. Κλείνουν το ΕΚΕΒΙ και το επόμενο βήμα είναι να πέσει όλη η ιστορία του βιβλίου στη δυστοκία του ελληνικού δημοσίου.
Αυτό που συμβαίνει είναι άγριο και αδίστακτο. Σαν να λένε “το βιβλίο δεν με αφορά”. Κι αυτό πρέπει να το δει κανείς και σε συνδυασμό με τον τρόπο που διαχειρίζονται το Φεστιβάλ Αθηνών. Είναι ακέφαλο τόσο καιρό. Με διάφορους τρόπους καταργούν το πρόσωπο του πολιτισμού της Ελλάδας προς το εξωτερικό. Αν συνεχίσουν έτσι θα φτιάξουν σιγά-σιγά ένα υπουργείο πολιτισμού χωρίς αντικείμενο. Είμαι έξαλλος. Δεν μπορεί να γίνεται κάτι τέτοιο σε περιόδους που η χώρα και οι πολίτες περνάνε από τέτοια κρίση και χρειάζονται στηρίγματα.Υπήρχαν πολύ στενές σχέσεις του ΕΚΕΒΙ με τη Γαλλία, την Ιταλία, την Ισπανία και τις βαλκανικές χώρες».
Νίκος Γκιώνης (εκδόσεις Πόλις) «Σωστή απόφαση σε περίοδο κρίσης»
«Η κατάργηση του ΕΚΕΒΙ είναι μια σωστή απόφαση στην παρούσα συγκυρία της οικονομικής κρίσης. Το ΕΚΕΒΙ προσέφερε χρήσιμες υπηρεσίες, αλλά το έργο του μπορεί να καλυφθεί από τις υπηρεσίες του υπουργείου Πολιτισμού».
Νίκος Παναγιωτόπουλος (συγγραφέας) «Ισοπέδωση κατακτήσεων»
«Το ΕΚΕΒΙ εδώ και 19 χρόνια ασκούσε πολιτική για το βιβλίο. Με λάθη ή παραλείψεις μπορεί, αλλά ασκούσε πολιτική και μάλιστα τα τελευταία χρόνια με το κράτος αντίπαλο. Με κομμένη επιδότηση και επινοώντας τρόπους χρηματοδότησης της πολιτικής του. Προφανώς η εκδίωξη της διευθύντριας και του Δ.Σ ήταν προσχηματική. Το επιχείρημα που επικαλούνται “για να πάψει η διάσπαση της κρατικής δράσης” είναι σαχλό. Ποια δράση; Θα υπάρξει καλύτερη συντονισμένη δράση από τη Διεύθυνση του υπουργείου; Δεν νομίζω ότι το πιστεύει κανείς. Αυτή η απόφαση είναι ισοπέδωση σε πράγματα που τα θεωρούσαμε κατακτημένα και αυτονόητα»,
Αννα Πατάκη (εκδότρια) «Εκφραση βαρβαρότητας»
«Είναι απαράδεκτο και ανεξήγητο. Ακόμα κι αν ήθελε ο υπουργός ν' αλλάξει πρόσωπα και πράγματα στον θεσμό έπρεπε να το κάνει με θετικό τρόπο. Στην προκειμένη περίπτωση έρχεται να διαλύσει τη λειτουργία του μετά από 19 χρόνια, χωρίς να το αντικαταστήσει με κάτι άλλο. Είναι έκφραση βαρβαρότητας. Από την άλλη, ποιο είναι το έργο τη Διεύθυνσης Γραμμάτων και πώς εξασφαλίζεται η συνέχεια των προγραμμάτων του ΕΚΕΒΙ, όπως η Διεθνής Εκθεση Θεσσαλονίκης; Οτιδήποτε κάνεις χρειάζεται βάθος χρόνου για να λειτουργήσει. Είναι σαν να πετάμε όλα τα προηγούμενα χρόνια. Αν ακυρωθεί η έκθεση, ο πολιτισμός και η χώρα θα χάσουν. Ακόμα κι εμείς οι εκδότες “μπαίνουμε μέσα” για να συμμετάσχουμε στην έκθεση. Ως πολίτης και γυναίκα που ασχολούμαι με το βιβλίο θεωρώ ντροπή την απόφαση»,
Χρήστος Χωμενίδης (συγγραφέας) «Πονάει κεφάλι, κόβει κεφάλι»
«Θεωρώ ακατανόητη την απόφαση του Κώστα Τζαβάρα. Κατ' αρχήν ήρθε λίγες μέρες μετά την αποπομπή της ηγεσίας του, κάτι που την κάνει να φαντάζει σαν προσχεδιασμένη ή καλύτερα κακά σχεδιασμένη, κίνηση. Επειτα, είχε προηγηθεί και η είδηση ότι τελικά θα στείλουμε τραγούδι στην Γιουροβίζιον. Σε περιόδους λιτότητας, τη Γιουροβίζιον καταργείς, όχι το ΕΚΕΒΙ, που τα τελευταία χρόνια έπαιρνε όλο και λιγότερα χρήματα. Κι αν σώνει και καλά θέλεις κάτι να καταργήσεις, ε, κατάργησε τη Διεύθυνση Γραμμάτων τού υπουργείου, όχι έναν θεσμό που κάνει και πέντε πράγματα. Το ΕΚΕΒΙ, ως θεσμός, σήμερα μπορεί να ακούγεται μεγαλοϊδεατικό, είναι άλλωστε γέννημα της δεκαετίας τού ’90. Αν, όμως, θέλουμε να τονώσουμε τον ελληνικό πολιτισμό και να επιτύχουμε την αναγκαία εξωστρέφεια, θεσμοί σαν το ΕΚΕΒΙ και το Ιδρυμα Ελληνικού Πολιτισμού (που κι αυτό καταργήθηκε) είναι απαραίτητοι. Μακάρι να προχωρούσαμε με τέτοιους πυλώνες ακολουθώντας τα λαμπρά παραδείγματα τού Γκέτε και του Γαλλικού Ινστιτούτου. Ακόμα κι αν το ΕΚΕΒΙ έπασχε, έπρεπε να βελτιωθεί, όχι να καταργηθεί. Εμείς εδώ, όμως, η μόνη συνταγή, που ξέρουμε, είναι το “πονάει κεφάλι, κόβει κεφάλι”».
