Μια «χούφτα» πρωτοπόρων ιδρύουν στις 17 Νοεμβρίου το πρώτο εργατικό κόμμα. Η ιστορική του διαδρομή από το πρώτο έως το τρίτο συνέδριο, όπου παίρνει και την οριστική του ονομασία. Μετονομάζεται σε Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας

Του Φώτη Παπούλια

Ηταν πριν από 95 ολόκληρα χρόνια, 17 Νοεμβρίου 1918, ώρα 10.30 το πρωί, όταν στα γραφεία του Συνδέσμου Ατμοπλοίων του Πειραιά είχαν συγκεντρωθεί κυριολεκτικά μια «χούφτα» πρωτοπόροι για να ιδρύσουν το πρώτο εργατικό κόμμα στην Ελλάδα.

Σε εκείνο το Α´ Πανελλαδικό Σοσιαλιστικό Συνέδριο «τέθηκαν οι βάσεις ενός νέου και ιστορικού κόμματος, του Σοσιαλιστικού Κόμματος, ήνοιγον τον δρόμον της πολιτικής σταδιοδρομίας της νέας κοινωνικής τάξεως, του ελληνικού προλεταριάτου», όπως έγραψε στα απομνημονεύματά του ο Α. Μπεναρόγια, εκπρόσωπος της «Φεντερασιόν». Και ο «Ριζοσπάστης» στις 18 Νοεμβρίου, υπό καθεστώς αυστηρής λογοκρισίας, έδινε το ρεπορτάζ «… συνήλθε χθες εις την πρώτην συνεδρίασίν του το πρώτον σοσιαλιστικόν συνέδριον της Ελλάδος με κύριον σκοπόν τη συνένωσιν όλων των εν Ελλάδι σοσιαλιστικών ομάδων εις ένα ενιαίο κόμμα διοικούμενον ενιαίως και αντιπροσωπευόμενον εις τη Διεθνή».

Το ιδρυτικό ψήφισμα

Η 17η Νοεμβρίου ήταν το πολιτικό επιστέγασμα μιας περιόδου που ξεκινά από τις πρωτοπόρες σοσιαλιστικές ομάδες (Πλ. Δρακούλης, Στ. Καλλέργης, Γ. Σκληρός, Κ. Χατζόπουλος, Α. Μπεναρόγια, «Κίνηση των Κοινωνιολόγων» κ.ά.), με την ταυτόχρονη ίδρυση εργατικών κέντρων ανά τη χώρα, για να καταλήξει στον Πειραιά, και ταυτόχρονα είναι η σπορά για τη δημιουργία του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδος. Η σύνθεση του πρώτου συνεδρίου είναι χαρακτηριστική: 7 σύνεδροι προέρχονται από την Αθήνα, 4 από τον Πειραιά, 11 από τη Θεσσαλονίκη, 1 από την Καβάλα, 4 από τον Βόλο, 2 από τη Λάρισα, 1 από την Κέρκυρα, 1 από άλλες περιοχές, 7 νεολαίοι. Ολιγομελής η παρουσία, όμως η πάλη των ιδεών έντονη, με τρεις τάσεις να καταγράφονται στο συνέδριο: η «δεξιά» με εκπροσώπους τους Α. Σίδερη, Ν. Γιανιό και Π. Δημητράτο, η «αριστερή» με Δ. Λιγδόπουλο, Σπ. Κουμιώτη, Μ. Οικονόμου και οι «κεντρώοι» με τον Α. Μπεναρόγια.

Μια εβδομάδα συζητήσεων και αντιπαραθέσεων ήταν αρκετή για να οριστικοποιηθεί το Ιδρυτικό Ψήφισμα του ΣΕΚΕ και να καταγραφούν οι θεμελιώδεις αρχές του: «πολιτική και οικονομική οργάνωση του προλεταριάτου σε ξεχωριστό κόμμα τάξεως δια την κατάκτησιν της πολιτικής εξουσίας και την δημοσιοποίησιν των μέσων παραγωγής και ανταλλαγής, την μεταβολήν της κεφαλαιοκρατικής κοινωνίας εις κοινωνίαν κολλεχτιβικήν ή κομμουνιστικήν». Και το κόμμα ονομάστηκε «Σοσιαλιστικό Εργατικό» για να «τονισθεί ο εργατικός, ο προλεταριακός χαρακτήρας του».

Στην πενταμελή Κεντρική Επιτροπή είχαν εκλεγεί οι Α. Αρβανίτης, Δ. Λιγδόπουλος, Στ. Κόκκινος, Μ. Σιδέρης, Ν. Δημητράτος και διευθυντής της εβδομαδιαίας επίσημης εφημερίδας του κόμματος «Εργατικός Αγών» ο Δ. Λιγδόπουλος, ενώ ως καθημερινή υπήρχε ο «Ριζοσπάστης» που εξέδιδε ο Ι. Πετσόπουλος. Η πρώτη δημόσια συγκέντρωση του κόμματος πραγματοποιήθηκε τον Δεκέμβριο του 1918 στο θέατρο «Διονύσια» και τον Μάιο του 1919 (18-24), πραγματοποιήθηκε το Α´ εθνικό συμβούλιο.

Εχει προηγηθεί η «νικηφόρα ρώσικη επανάσταση του ’17» και το ΣΕΚΕ εναρμονίζεται αφού αποφασίζεται η ένταξή του στη Γ´ Διεθνή (Κομμουνιστική Διεθνή). Η σύγκρουση ήταν σφοδρή: η «αριστερή τάση» (Ν. Δημητράτος, Δ. Λιγδόπουλος, Μ. Σιδέρης) «επιβλήθηκε» της «δεξιάς» (Α. Μπεναρόγιας, Α. Σίδερη), η οποία τους εγκαλούσε για «πρόωρη» σύνδεση με την Κ.Δ., όμως αυτό δεν εμπόδισε την παραίτηση για λόγους ευθιξίας των Ν. Δημητράτου, Δ. Λιγδόπουλου, Μ. Σιδέρη από την κεντρική επιτροπή (την οποία θα ανακαλέσουν στο Β´ εθνικό συμβούλιο 25/11/1919) και θα εκλεγεί γραμματέας ο Π. Δημητράτος. Τότε θα σταλεί στη Μόσχα ο Δ. Λιγδόπουλος, με ενδιάμεση στάση στη Σόφια (πήρε μέρος στη Συνδιάσκεψη Βαλκανικής Κομμουνιστικής Ομοσπονδίας) για να «επισημοποιήσει» την ένταξη στη Κομμουνιστική Διεθνή.

«Κόμμα νέου τύπου»

Ο κύβος είχε πλέον ριφθεί και στο 2ο συνέδριο (18-25 /4/1920) μετονομάστηκε σε Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδας (Κομμουνιστικό). Είναι η περίοδος του «κόμματος νέου τύπου», με τις πρώτες φάσεις ενός «ιδιότυπου εμφύλιου πολέμου» μεταξύ κομμουνιστών, αρχειομαρξιστών, τροτσκιστών να προδιαγράφουν το άμεσο μέλλον. Η δολοφονία των Δ. Λιγδόπουλου και Ωρ. Αλεξάκη κατά την επιστροφή τους από τη Μόσχα αφού είχε συμφωνηθεί η ένταξη στην Κ.Δ., η κάθοδος στις εκλογές του Νοεμβρίου 1920 (13% αλλά καμία έδρα λόγω εκλογικού νόμου ), οι έριδες για τη στάση στη Μικρασιατική Εκστρατεία, η οποία είχε χαρακτηριστεί ως «τυχοδιωκτική ιμπεριαλιστική πολεμική περιπέτεια», οδήγησαν στην Α´ πανελλαδική συνδιάσκεψη 19/2/1922.

Κάτω από την πίεση της «υπερεπαναστατικής» ομάδας Ν. Σαργολόγου, Ε. Παπαναστασίου, των «κεντρώων» Ν. Δημητράτου, Α. Σίδερη, και των «αναθεωρητών» Γ. Κορδάτου, Γ. Γεωργιάδη, Α. Μπεναρόγια, το κόμμα πέρασε στη φάση της «μακράς νομίμου υπάρξεως» με γραμματέα τον Γ. Κορδάτο. Οι μάχες μεταξύ των επαναστατών του Π. Πουλιόπουλου και των «οπορτουνιστών» (όπως αποκαλούσαν τα παλιά στελέχη) οξύνονταν και στο έκτακτο συνέδριο (2-13/11/1922) εγκαταλείφθηκε η γραμμή της «μακράς νομίμου υπάρξεως» και εξελέγη γραμματέας ο Ν. Σαργολόγος, μια από τις πλέον σκοτεινές φυσιογνωμίες του Κομμουνιστικού Κινήματος.

Στο τρίτο έκτακτο συνέδριο (26 Νοεμβρίου – 3 Δεκεμβρίου 1924) μετονομάστηκε σε Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας, με πρώτο γραμματέα τον «επαρκώς κατατοπισμένο μαρξιστή» Π. Πουλιόπουλο. Ηταν το συνέδριο των «διαγραφών των οπορτουνιστών», μεταξύ άλλων των Ν. Δημητράτου, Α. Μπεναρόγια, Γ. Γεωργιάδη.

Ξεκινούσε η μακρά περίοδος της «μπολσεβικοποίησης» και ίσως το μνημόσυνο στην ηρωική ιδρυτική γενιά του ΣΕΚΕ να το έκανε ο Ν. Ζαχαριάδης με τη φράση «δεν μπόρεσαν να αποβάλουν τη μικροαστική νοοτροπία και να αποκτήσουν μπολσεβίκικη, ο μπολσεβίκος δεν μπόρεσε να επικρατήσει του μικροαστού»…