Μια παλιότερη ταινία του Κωνσταντίνου Γιάνναρη για τον Αλεξανδρινό, που τον «εκμεταλλεύεται» για να θρηνήσει τους θανάτους από AIDS, ένα ειδικό τεύχος του γαλλικού περιοδικού «Europe» και μερικές ενδιαφέρουσες ομιλίες προσέγγισαν την ομοφυλοφιλία του ποιητή χωρίς δογματισμό ή μονομέρεια
Της Νόρας Ράλλη
Είναι μακράν ο πιο γνωστός και πολυδιαβασμένος Νεοέλληνας ποιητής στο εξωτερικό, αλλά και στην Ελλάδα. Ο λόγος για τον Αλεξανδρινό ποιητή Κ.Π. Καβάφη. Ωστόσο, το αδιαπραγμάτευτο ζήτημα της ομοφυλοφιλίας του ακόμη και σήμερα τίθεται προς συζήτηση. Ισως γι' αυτό και το Γαλλικό Ινστιτούτο αποφάσισε να διοργανώσει μια εκδήλωση με θέμα «Ο ομοφυλόφιλος Καβάφης», στην οποία συμμετείχαν εξαιρετικοί ομιλητές, από την Ελλάδα και το εξωτερικό, καθώς και πλήθος κόσμου.
Η εκδήλωση αποτελούνταν από τρία μέρη: αρχικά έγινε παρουσίαση του ειδικού τεύχους με αφιέρωμα στον Καβάφη του περιοδικού «Europe» (Ιούνιος–Ιούλιος 2013) από τους Μαρία Τσούτσουρα, καθηγήτρια στο Παρίσι και συγγραφέα–μεταφράστρια του Καβάφη στα γαλλικά, και Στεφάν Σαβάς, καθηγητή στο INALCO, με μεγάλη εμπειρία σε θέματα κινηματογράφου και λογοτεχνίας.
Η θρυλική λογοτεχνική επιθεώρηση «Europe», που ίδρυσε το 1923 στο Παρίσι ο Γάλλος νομπελίστας Ρομέν Ρολάν και φέτος κλείνει 90 χρόνια ζωής, παρουσιάζει στο γαλλικό κοινό το έργο του Καβάφη χωρίς δογματικές, μονομερείς ή κρυπτικές προσεγγίσεις. Δύο φορές μόνο παρουσιάστηκαν Ελληνες ποιητές σ' αυτό. Το 1993 ο Ρίτσος και φέτος ο Καβάφης.
«Βάλαμε τον Καβάφη και τον Προυστ μαζί. Και αυτό γιατί το θέμα στο οποίο συγκλίνουν είναι η δύναμη της μνήμης, της υπερβατικής συνείδησης που επιτρέπει στον άνθρωπο να επικοινωνεί με το θείο, να αναβιώνει το παρελθόν, να προσδοκά το αιώνιο: να δημιουργεί, προβάλλοντας στο μέλλον την παροδική εμπειρία του παρόντος», εξήγησε η Μ. Τσούτσουρα. «Την τύχη του Καβάφη στην Ελλάδα της εποχής του δίνουν το καταστατικό πλέον άρθρο του Γρηγόριου Ξενόπουλου «Ενας ποιητής», δημοσιευμένο στα «Παναθήναια» το 1903, μαζί με ένα κείμενο του «καταραμένου» ποιητή Ναπολέοντα Λαπαθιώτη στο περιοδικό «Νέα Τέχνη» (1924). Τη στάση που τήρησε απέναντι στον Αλεξανδρινό η γενιά του 1930 ανακαλύπτει ο αναγνώστης σε δοκίμιο του Γιώργου Σεφέρη του 1962».
Στη συνέχεια έγινε προβολή της δεύτερης πειραματικής ταινίας του Κωνσταντίνου Γιάνναρη «Τρώες» με θέμα τη ζωή και το έργο του ποιητή και τέλος, διοργανώθηκε στρογγυλή τράπεζα με ομιλητές τον διαπρεπή ελληνιστή και πολιτιστικό συντάκτη σε μεγάλη βελγική εφημερίδα, Μισέλ Γκροντέν, τον καθηγητή Στεφάν Σαβάς, τον ποιητή Γιώργο Μπλάνα, τον καθηγητή της Παντείου και συγγραφέα Δημ. Δημηρούλη και τον λέκτορα Πολιτιστικών Σπουδών και Σπουδών Φύλου, Δημήτρη Παπανικολάου. Ακολούθησε συζήτηση με το κοινό, συντονιστής της οποίας ήταν ο Δημοσθένης Κούρτοβικ.
Αποτέλεσμα ήταν πως δόθηκε η δυνατότητα να ακούσουμε πολύ Καβάφη και μάλιστα σε εξαιρετικές αναγνώσεις, ειδικά από την κ. Τσούτσουρα, καλές αναλύσεις (αν και κάπως κουραστικές στη λεπτομέρειά τους) και να δούμε μια εξαιρετική ταινία του Κ. Γιάνναρη, ο οποίος μάλιστα εξομολογήθηκε πως «είναι αυτοβιογραφική. Με όση ματαιοδοξία με κατέχει, χρησιμοποίησα και εκμεταλλεύτηκα τα κείμενα και τη ζωή του για να αποδώσω τον θρήνο για τους θανάτους από AIDS, τέλη της δεκαετίας του ’80, που έγιναν και τα γυρίσματα. Οσοι συμμετείχαν σε αυτή ήταν με τον έναν ή τον άλλον τρόπο εραστές μου, και δυστυχώς αρκετοί έφυγαν από αυτή την ασθένεια. Στην Αλεξάνδρεια δεν έχω πάει ποτέ, δημιούργησα λοιπόν μια ονειρική Αλεξάνδρεια». Σε σχόλιο Αλεξανδρινού στην καταγωγή θεατή πως αυτό φάνηκε, καθώς δεν υπήρχε ούτε ένας φοίνικας στα πλάνα, ο πάντα ετοιμόλογος και ευφυής Γιάνναρης απάντησε πως «ναι, αλλά υπάρχουν πολλές «συκιές»».
Η σκωπτική αυτή απάντηση έχει να κάνει άμεσα με το θέμα προς συζήτηση, καθώς –όπως εξάλλου παραδέχτηκε και ο σκηνοθέτης– τη δεκαετία αυτή κανείς γνωστός θεωρητικός του Καβάφη δεν χρησιμοποιούσε τον όρο «ομοφυλόφιλος»: «Η ταινία είναι αντισαββιδική. Μελετώντας τον Καβάφη, απέκτησα μια θανάσιμη αντιπάθεια στο Σαββίδη και τη σχολή που δημιούργησε, καθώς και αυτός και ο Μαρωνίτης ποτέ δεν θέλησαν να πουν τη λέξη «ομοφυλόφιλος» δίπλα στο όνομα του ποιητή».
Πράγματι. Οταν αρχές του ’90, σε άρθρα του εξωτερικού γράφτηκε πως ο Καβάφης ούτε διεστραμμένος ήταν ούτε ανώμαλος, απλά ήταν γκέι, η ελληνική διανόηση θορυβήθηκε εντόνως. «Ακόμη και σήμερα, το θέμα είναι προκλητικό και παρακινδυνευμένο, γιατί η ματιά του Καβάφη πάνω στη σεξουαλικότητα ήταν πολύπλευρη», ανέφερε ο Δ. Κούρτοβικ. «Δεν θα ήταν το ίδιο αν μιλούσαμε για την ετεροσεξουαλικότητα του Ελύτη. Είμαστε μακριά από το να μην έχουμε προκαταλήψεις ως προς τον έρωτα, οπότε ας είμαστε προσεκτικοί. Τον 19ο αιώνα που έζησε ο Καβάφης, οι ομοφυλόφιλοι αντιμετωπίζονταν ως παιδεραστές και η ομοφυλοφιλία ως παράπτωμα ή νευροπάθεια», συμπλήρωσε ο κ. Γκροντέν. «Από θεία εκλογή ο Καβάφης ήταν μόνο ποιητής», είπε ο καθ. Δ. Παπανικολάου. Αντίθετα η κ. Τσούτσουρα τόνισε πως τα ποιήματα του Καβάφη συνθέτουν ένα αντίστροφο έπος, καθώς δεν υμνούν τη δόξα, αλλά την απώλειά της και πως ολόκληρο το έργο του θα ήταν κάτι άλλο, αν δεν ήταν αυτό που ήταν. Δηλαδή, και ομοφυλόφιλος.
Ο ίδιος ο Καβάφης είχε κατατάξει τα ποιήματά του σε τρεις κατηγορίες: τα ιστορικά, τα φιλοσοφικά και τα ηδονικά ή αισθησιακά. Είχε αρνηθεί να διαθέσει μόνο τα ιστορικά του ποιήματα, χωριστά από τα ερωτικά, όπως το είχε ζητήσει ο T.S. Eliot. Με αυτόν τον τρόπο, είχε φανερώσει την αδιάσπαστη ενότητά τους.
