Για πρώτη φορά καβαφικά κείμενα, που τα παίρνουμε στα χέρια μας, και αρχαιολογικά αντικείμενα από 14 μουσεία της χώρας φωτίζουν ολόπλευρα και με τον πιο πρωτότυπο τρόπο την ποίηση και τον κόσμο του Αλεξανδρινού
Της Βασιλικής Τζεβελέκου
Οι μορφές και οι στίχοι, οι εικόνες και οι έννοιες του καβαφικού κόσμου, οι πρωταγωνιστές των ποιημάτων, όπως ο Αλέξανδρος και ο Δημήτριος ο Πολιορκητής ή ο Ιούλιος Καίσαρας, ο Νέρωνας, ο Ηρώδης Αττικός, παρατάσσονται μαζί με 27 ποιήματα στην εμπνευσμένη έκθεση «Ιδανικές “μορφές” κι αγαπημένες – Εικονογραφώντας ποιήματα του Καβάφη». Διοργανώνεται από το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης σε συνεργασία με το Αρχείο Καβάφη/ Ιδρυμα Ωνάση, το υπουργείο Πολιτισμού και κάλλιστα μπορεί να διεκδικήσει τον τίτλο της πιο πρωτότυπης και ωραίας διοργάνωσης που είδαμε κατά τη διάρκεια των εκδηλώσεων για τα 150 χρόνια από τη γέννηση και τα 80 από τον θάνατο του Κωνσταντίνου Π. Καβάφη.
Η εξαιρετική ιδέα του καθηγητή και διευθυντή του Μουσείου Νικόλαου Σταμπολίδη να εικονογραφηθούν τα καβαφικά κείμενα μέσα από αρχαιοελληνικά αντικείμενα δεν θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί χωρίς τη συμβολή των 14 μουσείων και συλλογών, που δάνεισαν εκθέματα. Κυρίως γλυπτά, όλα ένα κι ένα, μαρμάρινες κεφαλές και προτομές, αγαλματίδια, χάλκινα σκεύη, πήλινα ειδώλια και αγγεία, είδη μικροτεχνίας, επιτύμβιες στήλες ακόμα και εκκλησιαστικά σκεύη της βυζαντινής περιόδου. Στο σύνολό τους 67 επιλεγμένα αρχαία αντικείμενα, που αναπτύσσουν μια συνομιλία με τον κόσμο του ποιητή. Μας δίνουν τη δυνατότητα όχι απλώς να μάθουμε ή να θυμηθούμε τα ποιήματα αλλά να έρθουμε σε επαφή με τη σκέψη του Αλεξανδρινού, που λατρεύεται εδώ και δεκαετίες κυρίως από τους νέους. Είναι μια έκθεση που σίγουρα δεν πρέπει να χάσουν μικροί, μεγάλοι.
Ανάμεσά τους είναι η εξαιρετική «Μαρμάρινη κεφαλή του Διόνυσου» (2ος αι. μ.Χ.) από τα κλεμμένα του Αρχαιολογικού Μουσείου Κορίνθου, η «Μαρμάρινη κεφαλή θεοποιημένου Αλέξανδρου» (2ος αι. μ.Χ.) από το Μουσείο Παύλου και Αλεξάνδρας Κανελλοπούλου, η «Μαρμάρινη κεφαλή της Τύχης» (1ος αι. μ.Χ.) από το Αρχαιολογικό Μουσείο Κορίνθου κ.ά. Πολλά προέρχονται από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, όπως το «Μελανόμορφο πινάκιο του ζωγράφου Λυδού» (560 π.Χ.), το ανδρικό νεκρικό πορτρέτο του Φαγιούμ (117 – 138 μ.Χ.) κ.ά.
Το Μέγαρο Σταθάτου έχει μετατραπεί σε καβαφικό σκηνικό. Στο ισόγειο οι στίχοι με τη χαρακτηριστική γραφή του Κωνσταντίνου Καβάφη από το ποίημα «Φωνές» -η λέξη «φωνές» γίνεται στον τίτλο «μορφές»- έχουν επικολληθεί στους τοίχους. Κάθε άγαλμα-αναφορά σε συγκεκριμένο ποίημα παρουσιάζεται με σκηνικό τρόπο και ειδικό φωτισμό. Μπροστά του παρατίθεται μια καλοστημένη στοίβα χαρτιών, σαν μια λευκή στήλη, όπου γράφεται το ποίημα και δίνονται πληροφορίες για τη συγγραφή του, αλλά και για το αρχαίο αντικείμενο το οποίο βοηθάει στην εικονοποίηση και τη νοηματική προσέγγισή του.
«Για μας ο Καβάφης δεν είναι μόνον ποιητής, αλλά πεδίο ολόκληρο, κυρίως πεδίο της Ελληνιστικής Εποχής, που κατά τον ίδιο είναι “η πιο ανήθικος και ελευθέρα”. Αυτή προτιμά ανάμεσα σε άλλες και με αυτή συνδιαλέγεται, εστιάζοντας σε πρόσωπα και καταστάσεις που τον βοηθούν καλύτερα να υπονοήσει, να περιγράψει, να ειρωνευτεί, να διδάξει. Να διδάξει, όπως το θέατρο, με πρόσωπα και προσωπεία. Να μην κοιτάξει μόνο ο θεατής, αλλά να δει και να μάθει. Γι' αυτό προτιμήσαμε η έκθεση να έχει περισσότερο σκηνογραφικό χαρακτήρα», είπε ο Νικόλαος Σταμπολίδης. «Καθώς ο ποιητής δανείζεται συχνά πρωταγωνιστές από την Ιστορία για τα ποιήματά του, έτσι και η έκθεση δανείζεται πρωταγωνιστές από την Αρχαιολογία, που δεν είναι παρά το ορατό κομμάτι της Ιστορίας. Τα πρόσωπα, που στην ποίηση είναι φαντάσματα, στην έκθεση αυτή αποκτούν υπόσταση, υλική διάσταση, εικονογραφούνται μέσα από τις παραστατικές τέχνες, γλυπτική, ζωγραφική, μικροτεχνία».
Για την πραγματοποίηση της έκθεσης συνεργάστηκαν στενά το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης και το Αρχείο Καβάφη – Ιδρυμα Ωνάση. «Η έκθεση οδηγεί τον αναγνώστη – επισκέπτη σε μια νέα διαδρομή που συνδέει το “τώρα” με τον τόπο και τον χρόνο του ποιητή, με τους τόπους και τους χρόνους της ποίησής του», είπε ο πρόεδρός του Ιδρύματος Αντώνης Σ. Παπαδημητρίου. «Μέσα από αυτό το ταξίδι επιβεβαιώνεται η σχέση του Αλεξανδρινού με το παρελθόν, αλλά δεν αποτελεί απόπειρα αρχαιολατρίας -πόσω μάλλον αρχαιολαγνείας. Πρόκειται για μια υπαινικτική “χρήση” της αρχαιότητας, ώστε να προκύψουν θέματα που παραμένουν επίκαιρα και συνεχίζουν να μας αφορούν».
Η έκθεση χωρίζεται σε πέντε ενότητες και η επιλογή των 27 ποιημάτων δεν είναι τυχαία. Τόσα ήταν τα χρόνια του καβαφικού Λεύκιου, αλλά και τα χρόνια λειτουργίας του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης. Φτάνοντας στην είσοδο του Μεγάρου Σταθάτου ο επισκέπτης βρίσκεται μπροστά σε μια κουρτίνα μ' ένα μικρό άνοιγμα, μέσα από το οποίο μπορεί να δει ένα μέρος από την ομορφιά του Μουσείου και του καβαφικού σύμπαντος. Η έκθεση ανοίγει με το ποίημα «Ετσι πολύ ατένισα», μια σύνθεση περισσότερο προσωπική για μορφές που δεν κατονομάζονται. «Την εμορφιά έτσι πολύ ατένισα, που πλήρης είναι αυτής η όρασίς μου. Γραμμές του σώματος. Κόκκινα χείλη. Μέλη ηδονικά. Μαλλιά σαν από αγάλματα ελληνικά παρμένα. Πάντα έμορφα κι αχτένιστα σαν είναι, και πέφτουν λίγο, επάνω στ' άσπρα μέτωπα»… γράφει στο ποίημα του 1911 και παρεμβάλλεται το «Μαρμάρινο αγαλμάτιο νέου που κρατεί δάδες» του 1ου αι. μ.Χ. (από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο).
Τα έργα παρατίθενται στον πρώτο και το δεύτερο όροφο του Μεγάρου Σταθάτου, ενώ η έκθεση ολοκληρώνεται με τον ελάχιστα γνωστό πίνακα του Γιάννη Παππά (1972) εμπνευσμένο από το ποίημα «Ο καθρέφτης στην είσοδο». Απεικονίζει αριστερά το μοντέλο ενός νέου με μορφή κούρου και δεξιά την προσωπογραφία του Καβάφη. Τον συναντάμε κατά την είσοδο από την πλευρά της Νεοφύτου Δούκα.
Η έκθεση ανοίγει σήμερα και θα πλαισιωθεί από εκπαιδευτικά προγράμματα και εργαστήρια για παιδιά. Παράλληλα κυκλοφορεί μικρός λειτουργικός κατάλογος. Την έκθεση επιμελήθηκε ο Νικόλαος Σταμπολίδης μαζί με τις Μαρία Δόγκα – Τόλη και Μιμίκα Γιαννοπούλου. Αύριο Πέμπτη (28/11) είναι ημέρα ελεύθερης εισόδου για το κοινό (10.00 – 20.00).
INFO: Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, Νεοφύτου Δούκα 4, τηλ.: 210 7228321. Διάρκεια 27 Νοεμβρίου 2013 – 30 Μαρτίου 2014.
