Φορώντας κομψή μαύρη ρεντιγκότα και γραβάτα, η πρώτη γυναίκα που τιμήθηκε με το βραβείο T.S. Eliot ενορχήστρωσε ένα ρηξικέλευθο «αναλόγιο» του έργου της «Antigonick», διασκευή της τραγωδίας του Σοφοκλή. Η ίδια απέδωσε τον Χορό, άνδρες τους γυναικείους ρόλους και γυναίκες τους ανδρικούς
Της Παρής Σπίνου
Κορυφαία Καναδή ποιήτρια, από τις σημαντικότερες φωνές του μοντέρνου ύφους διεθνώς, μεταφράστρια, δοκιμιογράφος, καθηγήτρια κλασικής φιλολογίας, η Αν Κάρσον αντλεί διαρκώς με καινοτόμο τρόπο από την αρχαία ελληνική γραμματεία. Στη δημόσια εικόνα της έχει υιοθετήσει ένα ιδιόμορφο, ανδρόγυνο στιλ: με μια κομψή μαύρη ρεντιγκότα και γραβάτα εμφανίστηκε προχθές το βράδυ στο Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδος, στην Αγία Παρασκευή, στην καθιερωμένη ετήσια διάλεξη στη μνήμη του Κίμωνα Φράιερ.
Οπως φαίνεται, οι ανατροπές τής αρέσουν. Αντί για διάλεξη επέλεξε να παρουσιάσει με τη μορφή αναλογίου το έργο «Antigonick», μια πρωτότυπη διασκευή της «Αντιγόνης» του Σοφοκλή. Καθηγητές και σπουδαστές του Κολλεγίου απήγγειλαν, αντιστρέφοντας τους ρόλους: οι γυναίκες απέδωσαν τους ανδρικούς χαρακτήρες, οι άντρες τους γυναικείους. Ετσι, ο Χάρης Βλαβιανός έγινε Αντιγόνη, ο Στέφανος Λιανός Ισμήνη, η Εφη Μηνιακούλη επιβλητικός Κρέων.
Η δε Κάρσον στον ρόλο του Χορού, με σταθερή, απαλή φωνή, ενορχήστρωσε το ρηξικέλευθο, άκρως ενδιαφέρον εγχείρημα.
Την ακούσαμε να απαγγέλλει πολύ ωραία στα αγγλικά το περίφημο «Ερως ανίκατε μάχαν» της Αντιγόνης, αλλά και να ρωτάει: «Πώς είναι ένας ελληνικός χορός σαν δικηγόρος; Και οι δυο ψάχνουν για ένα προηγούμενο, ώστε να μπορέσουν να πουν αυτό το τρομερό γεγονός στο οποίο γινόμαστε μάρτυρες τώρα, δεν είναι μοναδικό… Τώρα μπορώ να ξεθάψω τέτοιες παράλληλες ιστορίες. Ανθρωποι που θάβονται σε ένα δωμάτιο, σε μια σπηλιά, σε ένα σκοτεινό μυαλό. Είναι δίκαιο; Είναι Παρασκευή απόγευμα και η Αντιγόνη πηγαίνει να θαφτεί ζωντανή».
Ομως, η πραγματική καινοτομία του έργου της είναι η επινόηση ενός νέου χαρακτήρα, του Nick – από την κατάληξη του Antigonick. Ετσι ο Νικ (Αλκαίος Παπαναγής), αμίλητος, με μια μεζούρα στο χέρι, μετρούσε σε όλη τη διάρκεια της εκδήλωσης τη σκηνή, τους ανθρώπους και τις μεταξύ τους αποστάσεις. Τον χώρο, όχι όμως και τον ρευστό χρόνο, που δεν μπορείς να αιχμαλωτίσεις.
Η πολυβραβευμένη, πολυμεταφρασμένη 63χρονη ποιήτρια τονίζει τη σύγκρουση της εξουσίας με την ελευθερία και την ηθική. Χαρακτήρισε την Αντιγόνη της αυτόνομη, αυτοδιάθετη, αυτοϊστορική, αυτοερωτική. Ο Κρέων νομοθετεί, σκανδαλίζει, κεφαλαιοποιεί, είναι λόγος, προδοσία, θάνατος… Στο τέλος, όμως, συνθλίβεται. Φέρνει και πάλι στο προσκήνιο τη διαχρονική αξία του έργου του Σοφοκλή, αλλά και τη διακειμενικότητά του καθώς εμπλέκει την «Αντιγόνη» με τα φιλοσοφικά κείμενα του Χέγκελ, την ψυχανάλυση του Λακάν, τον θεατρικό λόγο του Μπέκετ, την ποίηση του Ασμπερι.
Σε ένα γράμμα προς την Αντιγόνη που η Αν Κάρσον διάβασε μπροστά στο πολυπληθές κοινό -350 άτομα, νεαρής ηλικίας κυρίως και «ψαγμένα» γύρω από το έργο της- ανέλυσε το όνομα της ηρωίδας της: «Ενάντια στη γέννηση ή Αντί να γεννηθεί» και τους διαφορετικούς συμβολισμούς που της προσέδωσαν στο πέρασμα του χρόνου.
«Εσωτερική ειρωνεία της κοινωνίας», σύμφωνα με τον Χέγκελ, ακόμα όμως και τρομοκράτισσα για τα απολυταρχικά καθεστώτα, στη δεκαετία του ’40. «Ο Μπρεχτ σε φαντάστηκε παγιδευμένη ανάμεσα σε πόρτες. Στέκομαι έξω από την πόρτα σου που δεν έχει εσωτερικό χώρο. Στο εσωτερικό μόνο εσύ μπορείς να μπεις», είπε απευθυνόμενη στην Αντιγόνη της, αναλογιζόμενη ταυτόχρονα τις τεράστιες δυσκολίες του σύγχρονου ποιητή, ο οποίος αναμετριέται με το αρχαίο κείμενο.
Προσιτή, με αίσθηση του χιούμορ, πάντα λακωνική όμως, η Αν Κάρσον αρκείται να λέει πως γεννήθηκε στον Καναδά και διδάσκει αρχαία ελληνικά για να ζήσει. Οταν δεν διδάσκει της αρέσει να ζωγραφίζει ηφαίστεια. Μετά την εκδήλωση δήλωσε καταγοητευμένη από το κοινό.
Πολλοί από τους θαυμαστές της ευχήθηκαν «και με το Νόμπελ», άλλοι είπαν πως φέτος της το έκλεψε η συμπατριώτισσά της Αλις Μονρό, η Κάρσον πάντως αρκέστηκε σε ένα αινιγματικό χαμόγελο.
Παράλληλα, υπέγραψε αντίτυπα από τα «Λίγα λόγια», τη φρεσκοτυπωμένη δίγλωσση έκδοση σε μετάφραση Χάρη Βλαβιανού (εκδ. Πατάκη). Είναι το πρώτο βιβλίο της που κυκλοφορεί στα ελληνικά και περιλαμβάνει σύντομα, πολύ ιδιαίτερα ποιήματα/δοκίμια που μιλούν για διαφορετικά πρόσωπα και πράγματα: τη Γερτρούδη Στάιν, την γκέισα, τον Οβίδιο, τη Μόνα Λίζα, τη Σίλβια Πλαθ, αλλά και για την ελπίδα, τη δεξιοτεχνία, τη μουσική, τη βροχή, τα σημαντικά και τα ασήμαντα.
«Το έργο της Κάρσον, έργο μεγάλου στοχαστικού βάθους, θεματικού εύρους και ρηξικέλευθων πειραματισμών, αποτελεί μία από τις πιο δυναμικές και συναρπαστικές προτάσεις της μεταμοντέρνας ποίησης», επισημαίνει ο Χ. Βλαβιανός. Γεννημένη το 1950 στο Τορόντο, σήμερα διδάσκει Κλασική Φιλολογία και Συγκριτική Λογοτεχνία στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης. Είναι η πρώτη γυναίκα που τιμήθηκε με το βραβείο Τ.S. Eliot, ανώτατη διάκριση στη Βρετανία για αγγλόφωνη ποιητική συλλογή.
Η Κάρσον, που τα τελευταία χρόνια παρουσιάζει τα έργα της με τη μορφή περφόρμανς, έχει πάθος με την αρχαία γραμματεία. Μετέφρασε τις τραγωδίες του Ευριπίδη «Αλκηστις», «Ηρακλής», «Εκάβη», «Ιππόλυτος», την «Ηλέκτρα» του Σοφοκλή, όλα τα ποιήματα της Σαπφώς («Αν όχι, χειμώνας» – «If not, Winter, 2002), ενώ στο «Αυτοτοβιογραφία του κόκκινου» («Αutobiography of Red», 1998) συνομιλεί με τον Στησίχορο.
Στη συλλογή της «Η ομορφιά του συζύγου» (Τhe beauty of the husband, 2001), πραγματεύεται με αφοπλιστική ειλικρίνεια και αυτοσαρκασμό το τέλος ενός επώδυνου γάμου. Στο συγκλονιστικό «Νοx» (2010), ένα ιδιότυπο λεύκωμα ποιημάτων, μεταφράσεων, επιστολών και φωτογραφιών, επικεντρώνεται στον θάνατο του ναρκομανούς αδελφού της.
