Ο βίος και το έργο του Παύλου Παλαιολόγου σ’ ένα βιβλίο
Του Δημήτρη Γκιώνη
Μαθητής Γυμνασίου, διαβάζοντας μετά μανίας εφημερίδες και περιοδικά (έλαχε η οικογένειά μου να έχει παρτίδες, ως πωλητής, με τα εν λόγω), είχα σταθεί, μεταξύ άλλων, στα χρονογραφήματα του Παύλου Παλαιολόγου στο «Βήμα». Που όχι μόνο διάβαζα καθημερινά, αλλά προσπαθούσα στις μαθητικές μου εκθέσεις να μιμηθώ το ύφος του – κυρίως αυτές τις περίφημες μικρές φράσεις του.
Ηταν τότε που δεν φανταζόμουν ότι χρόνια αργότερα, όντας στη δημοσιογραφία ο ίδιος, θα τον αποχαιρετούσα από τις στήλες της «Ελευθεροτυπίας», κατά το τελευταίο του ταξίδι – 16 Δεκεμβρίου 1984 (πριν από 29 χρόνια του), στα 89 του:
«Θαύμαζα τον Παύλο Παλαιολόγο για τον μεστό, περιεκτικό και λυρικό –διανθισμένο με λεπτό χιούμορ– λόγο του, την ευγένεια, τη δημοκρατικότητα, την αντικειμενικότητα, τη δεκτικότητα στο καινούργιο, την αγάπη του για τις γυναίκες και τους νέους».
Δεν αξιώθηκα να τον γνωρίσω, μολονότι το 1979 μετακόμισε από «Το Βήμα» στην «Πρωινή Ελευθεροτυπία», με διευθυντή τον πρώην διευθυντή των «Νέων» Κώστα Νίτσο (εξαιρετική εφημερίδα, η οποία δυστυχώς δεν κράτησε πολύ επειδή ανταγωνιζόταν κυκλοφοριακά την απογευματινή «Ελευθεροτυπία»). Εκεί τερμάτισε και τη δημοσιογραφική του διαδρομή ο Παλαιολόγος, για να βιώσει στα τελευταία του τη μοίρα του «πρώην» (του όποιου δηλαδή δεν είναι στα πράγματα, οπότε ξεχνιέται – ακόμη και από αυτούς που έχει ευεργετήσει).
Μεταξύ των αγίων
Και ιδού, επανέρχομαι σήμερα, έχοντας ολοκληρώσει την ανάγνωση του βιβλίου του συνάδελφου Βίκτωρα Νέτα, του αφιερωμένου στον Παύλο Παλαιολόγο – «Ο νοσταλγός της Πόλης»-«Μια ζωή με παστρικά χέρια», ο τίτλος του (εκδ. Τσουκάτου). Ενα βιβλίο, οφειλή, θα έλεγα, σ’ έναν μεγάλο της δημοσιογραφίας, γραμμένο από έναν που τον γνώρισε, δούλεψε και κουβέντιασε μαζί του και τον τοποθετεί στο εικονοστάσι των αγίων της δημοσιογραφίας.
Στις 477 σελίδες του βιβλίου (με αρκετές φωτογραφίες), ο Νέτας καταγράφει τον βίο και το έργο του Παλαιολόγου, από τη γέννησή του στην Κωνσταντινούπολη (που ήταν η λατρεία κι ο καημός του) ώς τον θάνατό του, που τον βρήκε, αφού πριν είχαν φύγει από τη ζωή η σύζυγος και ο μοναχογιός του.
Προσωπικές εξομολογήσεις του ίδιου του βιογραφούμενου, χαρακτηριστικά κείμενα από την 70χρονη δημοσιογραφική του διαδρομή και μαρτυρίες προσωπικοτήτων (από τον δημοσιογραφικό, πνευματικό και πολιτικό κόσμο) συνθέτουν το υλικό του. Γιατί δεν διακρίθηκε μόνον ως χρονογράφος (του είδους που πλέον εκλείπει), αλλά και ως ρεπόρτερ, σε όλα σχεδόν τα είδη –ακόμα και ως πολεμικός ανταποκριτής (στο αλβανικό μέτωπο)- ενώ δοκιμάστηκε και ως θεατρικός συγγραφέας.
Πολυταξιδεμένος, μετέφερε τις αντικειμενικές και γλαφυρές εντυπώσεις του, όπως «Η Ρωσία όπως την είδα», το 1957, που κυκλοφόρησαν και σε βιβλίο (μαζί με άλλα 17 του), αποσπώντας το κρατικό βραβείο ταξιδιωτικών εντυπώσεων – διάκριση που προστίθεται σε πολλές άλλες που έλαβε, μεταξύ άλλων και από το Πατριαρχείο.
«Χαίρε Νεότητα»
Η πίστη του στα δημοκρατικά ιδεώδη και στους νέους καταφάνηκε στη δικτατορία. Ηταν η 25η Μαρτίου 1972, που η χούντα παραλλήλιζε με τη δική της… επανάσταση, όταν ο Παλαιολόγος έγραψε το χρονογράφημα «Κι ακαρτέρει, κι ακαρτέρει», με θάρρος υποδειγματικό:
«Απούσα από τον ελληνικό ορίζοντα η Ελευθερία. Μακροχρόνια η απουσία της. Απροσδιόριστος ο χρόνος επανόδου της, που είναι πανελλήνια. Υπάρχουν οι ανυπόμονοι. Δεν υπάρχουν οι χωρίς ελπίδα. Θα ηχήσουν κάποτε τα ελευθέρια, […] στη θέση τού «Χαίρε,ω χαίρε λευτεριά», που είναι φέτος ήχος μουσικός δίχως αντίκρισμα, ορθώνεται το «Χαίρε, ω χαίρε Νεότητα»». Προφητικός ο λόγος του: έναν χρόνο αργότερα η Νομική, ενάμιση το Πολυτεχνείο.
Ηταν ο δημοσιογράφος που τιμούσε τις γυναίκες. «Αφιέρωσε χιλιάδες χρονογραφήματα, υπερασπίζοντας σε κάθε ευκαιρία τα δικαιώματά τους», γράφει ο Νέτας. «Ηταν από τους πρώτους που με επιμονή και πάθος ζητούσαν να δοθεί το δικαίωμα ψήφου στις Ελληνίδες [δόθηκε τελικά το 1952], αλλά και δικαίωμα να εκλέγονται σε όλα τα αξιώματα. Παράλληλα, λάτρεψε και τίμησε την ομορφιά, τα γυναικεία χαρίσματα, όλα όσα ήταν πηγή έμπνευσης και προσφοράς σε όλες τις μορφές της τέχνης. Οι γυναίκες ανταπέδωσαν την προσφορά του και τον τίμησαν με την αγάπη και τον θαυμασμό στο έργο του».
Και τι καλύτερο από την αγάπη των νέων και των γυναικών…
……………………………………………………………………………………………………………………………………
Στο πλαίσιο
Στην ουδετερότητα της Ελλάδας – στη μετατροπή της σε μια Ελβετία της ειρήνης και του πολιτισμού, σε συνθήκες πλήρους εθνικής ανεξαρτησίας, εναποθέτει τις ελπίδες του για τη σωτηρία της ο Μίκης Θεοδωράκης. Οι προϋποθέσεις άλλωστε υπάρχουν: ο πολιτισμός και το φυσικό της κάλλος. Αυτό πρότεινε, ως Mόνη Λύση, κατά την υποδοχή του, την περασμένη Τρίτη, ως επίτιμου μέλους της Ακαδημίας Αθηνών. Και ζήτησε από τα μέλη της να ενεργοποιηθούν, ώστε να φτάσει το θέμα στον ΟΗΕ. Η πρόταση έγινε δεκτή με χειροκροτήματα από το κοινό που είχε κατακλύσει την αίθουσα, συμπεριλαμβανομένων επισήμων και φυσικά «αθανάτων» – και ο προβληματισμός είναι αν και κατά πόσο οι τελευταίοι θ’ ανταποκριθούν, γιατί είναι και μεγάλοι άνθρωποι.
Με θερμά λόγια υποδέχθηκε στην προσφώνησή του τον Μίκη Θεοδωράκη ο πρόεδρος του σώματος Σπύρος Ευαγγελάτος, ενώ ο γενικός γραμματέας Βασίλειος Πετράκος αναφέρθηκε στη ζωή και την προσφορά του. Και ακολούθησε ο Μίκης, υποβασταζόμενος μεν, θαλερότατος και διαυγής δε, στο βήμα του ανώτατου πνευματικού ιδρύματος της χώρας, του οποίου ωστόσο οι πύλες έμειναν ερμητικά κλειστές σε αριστείς του πνεύματος – αλλά ας πούμε ότι αυτά ανήκουν στο παρελθόν…
«Τελικά επίτιμα μέλη γίνονται αυτοί που δεν αποδέχεται το σώμα ως τακτικά;», ρώτησα τον Σπύρο Ευαγγελάτο, με το θάρρος της παλιάς γνωριμίας μας. «Μα τα επίτιμα μέλη είναι ανώτερα των τακτικών – και πολύ λίγα. Ανάμεσά τους: Βαλερί Ζισκάρ ντ’ Εστέν, Ζακ Σιράκ, Κωνσταντίνος Στεφανόπουλος, ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος, ο αρχιεπίσκοπος Τιράνων Αναστάσιος…», απάντησε. Κι επειδή είναι ένας άνθρωπος που εκτιμώ, με απαλλάσσει από έναν επιπλέον σχολιασμό.
ΚΑΙ… Κύριε, υπομονή – τι να κάνουμε…
