Ο δημοφιλής αλλά και σπουδαίος ηθοποιός δεν χάιδεψε ποτέ κανέναν, δεν έκανε δημόσιες σχέσεις, ούτε μοίρασε «χαριτωμενιές» δεξιά κι αριστερά. Κωμικός στη σκηνή και στην οθόνη, αυστηρός και μετρημένος ως πολίτης και δημόσιο πρόσωπο. Ακόμα κι αντίθετα στο ρεύμα. Τώρα που σκηνοθετεί και ερμηνεύει στην Κεντρική Σκηνή του Εθνικού τον «Φιλάργυρο» του Μολιέρου, είναι σαν να μιλάει για μια χώρα που ξόδεψε αλόγιστα σε ένα ατέλειωτο πάρτι και δεν έχει να πληρώσει τον λογαριασμό
Της Εφης Μαρίνου
Ο Γιάννης Μπέζος σκηνοθετεί και ερμηνεύει Μολιέρο για πέμπτη φορά στην καριέρα του. Παίζει τον «Φιλάργυρο» που ξεκινά σήμερα στην Κεντρική Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου. Μεταμορφώνεται στον Αρπαγκόν, ναρκισσιστικά προσηλωμένο στην περιουσία και τον εαυτό του, νοσηρά αδιάφορο σε οτιδήποτε άλλο συμβαίνει γύρω του.
Η κουβέντα με τον Γιάννη Μπέζο σε κάνει να νιώθεις κάπως αμήχανα. Οχι φυσικά επειδή «δεν τα λέει», αλλά επειδή λέει αυτά που εκείνος θέλει να πει και μάλιστα χωρίς υπονοούμενα. Και μερικές φορές η ευθύτητά του σοκάρει. Ο τρόπος που υπερασπίζεται τη δουλειά του, την ιδιωτικότητά του, την πολιτική του στάση.
• Ο Αρπαγκόν είναι απόλυτα εξαρτημένος από το χρήμα.
«Χωρίς αυτό, όπως προκύπτει στον μεγάλο και κάπως σπαραχτικό μονόλογό του, είναι κυριολεκτικά ανύπαρκτος. Μέσα σε μια ακραία συνθήκη το πρόσωπο γελοιοποιείται και στο τέλος γίνεται τραγικό. Ο Φιλάργυρος δεν είναι τύπος ούτε ολοκληρωμένος χαρακτήρας, γι' αυτό αφορά όλες τις εποχές. Γύρω του γίνεται χαμός κι αυτός τον χαβά του: τα λεφτά. Αν πούμε ότι η σάτιρα ασχολείται με τον τσιγκούνη, η μεγάλη κωμωδία ασχολείται με την τσιγκουνιά. Η δομή των έργων του Μολιέρου έχει στοιχεία από τον Αριστοφάνη μέχρι την κομέντια ντελ άρτε. Ο συγγραφέας δεν νοιάστηκε ν’ ακολουθήσει συγκεκριμένη σχολή, όπως κάνουμε εμείς σήμερα, εθισμένοι στο ψυχολογικό θέατρο, επίπεδα σχέσεων κ.λπ».
• Πώς παίζεται λοιπόν ο Μολιέρος;
«Είναι έργα παταριού που απαιτούν το στοίχημα του ρυθμού, του παιχνιδιού. Ζητούν τη δεξιοτεχνία του υποκριτή κι όχι περισπούδαστες αναλύσεις. Το ανέβασμά τους είναι δύσκολο, μην κοιτάς το ευφρόσυνο του αποτελέσματος. Νέοι συνάδελφοι αγνοούν το μολιερικό θέατρο -στις σχολές δεν διδάσκεται, λες και απαγορεύεται- προσπαθούν να βρουν τι νιώθει ο τάδε ήρωας. Τίποτα δεν νιώθει. Ή βγαίνεις και τα λες με θάρρος και τη ματιά στον ορίζοντα ή κρύβεσαι πίσω από τις λέξεις. Το άλλο είδος θεάτρου, τραγωδία ή ψυχολογικό θέατρο, σου προσφέρει το άλλοθι του κειμένου».
• Είχατε προβλέψει ότι θα μείνουμε χωρίς φράγκο όπως ο Φιλάργυρος;
«Μάλλιασε η γλώσσα μου να λέω στα στελέχη των καναλιών ότι η ελληνική αγορά δεν μπορεί ν’ αντέξει αυτό το υπερφορτωμένο τηλεοπτικό πρόγραμμα. Δάνεια, αμοιβές, συμβόλαια με ανθρώπους που δεν τα άξιζαν και ο χρόνος τούς ξέχασε. Δηλαδή ένα ατελείωτο πάρτι που ήξερες ότι κάποτε θα τελειώσει με απώλειες. Σαν να πηγαίνουμε οι δυο μας σ' ένα ρεστοράν και να παραγγέλνουμε για δέκα. Το ίδιο έγινε στην οικονομία. Δεν με εξαιρώ. Είναι εύκολο να αφεθείς. Πέρασα καλά, έβγαλα πολλά λεφτά, τα οποία ξόδεψα και στο θέατρο. Ταξίδια, άχρηστα πράγματα, καταναλωτικά αγαθά, έχω κεράσει τη μισή Ελλάδα πέντε φορές… Και καλά έκανα. Αυτό τελείωσε και φυσικά δεν κλαίγομαι ούτε λέω ότι πεινάω. Κάνοντας αυτοκριτική αναρωτιέμαι για το αλόγιστο ξόδεμα. Γιατί αυτά τα χρήματα να μην πάνε κάπου πιο παραγωγικά; Επίσης, τώρα που έχω πολύ λιγότερα, βλέπω ότι δεν μου λείπει τίποτα. Φυσικά αυτό δεν ισχύει για τους ανθρώπους που έχασαν τη δουλειά τους και έχουν τεράστια προβλήματα».
• Γιατί αποσύρατε την υποψηφιότητά σας για τη θέση του καλλιτεχνικού διευθυντή του Εθνικού Θεάτρου;
«Είχε παρέλθει ο χρόνος κι έπρεπε να αποφασίσω τι θα κάνω επαγγελματικά. Αποσύρθηκα τον Φεβρουάριο και η απόφαση πάρθηκε τον Μάιο. Δεν θα μπορούσα να αναλάβω τέτοια θέση χωρίς να έχω προετοιμαστεί. Κι έπειτα το διάστημα εκείνο παρατηρούσα ένα παρασκήνιο που δεν μου άρεσε. Γίνονται αυτά, δεν το κρίνω. Σκέφτηκα, γιατί να βάλω τον εαυτό μου σ' αυτή τη διαδικασία; Είχα πολλά να κάνω».
• Η διεύθυνση του Σωτήρη Χατζάκη πώς σας φαίνεται;
«Εχασε χρόνο μέχρι να διοριστεί. Η θέση είναι δύσκολη, απαιτητική. Παύεις να είσαι Χατζάκης, Μπέζος, Χουβαρδάς. Είσαι ο απόλυτα υπεύθυνος στη διαχείριση ενός μεγάλου οργανισμού. Προσωπικά θα ανακοίνωνα τα μισά έργα στο ρεπερτόριο της σεζόν, παρ' όλο που τα περισσότερα έχουν ενδιαφέρον».
• Δημιουργήθηκε θέμα με κάποιες επιλογές όπως του Λάκη Λαζόπουλου και του Πέτρου Φιλιππίδη ως σκηνοθέτη.
«Δεν το καταλαβαίνω. Πέρα από το γεγονός ότι ο Πέτρος είναι εξαιρετικός ως ηθοποιός και ως σκηνοθέτης, μας έχουν πρήξει πια μ' αυτή την καραμέλα της σκηνοθεσίας. Ας επανέλθει πια το θέατρο στους ηθοποιούς. Εζησε χωρίς σκηνοθέτη δυόμισι χιλιάδες χρόνια και δεν έπαθε τίποτα. Μετά άρχισε ο καλαματιανός. Θεοποιήθηκε ο θεσμός του σκηνοθέτη και σταμάτησαν να βγαίνουν μεγάλοι ηθοποιοί. Κι επειδή βεβαίως μερικοί σκηνοθέτες υπήρξαν μεγαλοφυείς, άρχισαν να συστήνονται κι άλλοι πολλοί κι έγιναν σπουδαίοι. Ε, δεν είναι σπουδαίοι. Το 80% αυτών είναι άσχετοι και ατάλαντοι. Και παίρνω την ευθύνη των λόγων μου. Επίσης είναι φιλοξενούμενοι στον χώρο. Οι εξαιρέσεις –ξέρουμε ποιοι είναι αυτοί που έχουν να πουν κάτι- δεν δικαιώνουν τους υπόλοιπους. Ο κάθε πικραμένος κάνει μια οντισιόν, καλεί κόσμο κι ανεβάζει την παράσταση του τάδε. Τα ξέρουν δε όλα. Τι μας λες… Εγώ κάνω μια παράσταση και τρέμω. Και ούτε με ενδιαφέρει να υπογράφω ως σκηνοθέτης. Ουδείς από το κοινό θα αναρωτηθεί ποιος σκηνοθέτησε. Ας δώσουμε λίγη σημασία στους ηθοποιούς, τους ανθρώπους που εκτίθενται «στη δόξα και τη χλεύη»».
• Μοιάζει σαν να καταργείτε λίγο την ιδιότητα του σκηνοθέτη.
«Δεν καταργώ τίποτα. Υπάρχουν σπουδαίοι σκηνοθέτες έξω και εδώ. Αλλωστε, με μια έννοια, πάντα υπήρχε ο άνθρωπος που αναλάμβανε το στήσιμο, την ευθύνη της παράστασης. Μιλάω για τη μανία να σπεύδουμε πριν καν συμβεί το γεγονός να το αποθεώνουμε. Ενοχλούμαι που έγιναν όλοι «ψαγμένοι», έχουν τη φοβερή πρόταση που η Ιστορία τούς καλεί να καταθέσουν. Ξέρουμε ποιοι είναι οι ικανοί, στην ίδια αυλή απλώνουμε. Οποιος έχει πραγματικά κάτι να πει θα το κάνει. Κανείς δεν θα τον εμποδίσει. Και μέσα σ' όλο αυτό συμπαρασύρεται και το κοινό. Τώρα βαθμολογεί. Με αστέρια. Ενα, δύο, τρία, ουκ έστιν αριθμός… Προσωπικά δεν χρειάζομαι από κανέναν να με επικυρώσει. Ζητώ την απορία των ανθρώπων γιατί κι εγώ έχω μεγάλες απορίες».
• Μα το κοινό δεν έχει δικαίωμα στη γνώμη;
«Φυσικά έχει δικαίωμα να χειροκροτήσει ή όχι, να βρίσει ή να επευφημήσει. Αλλά τι σημαίνει βαθμολογία, αστέρια; Ο χρόνος είναι που βαθμολογεί. Στο Διαδίκτυο ο οποιοσδήποτε γράφει ό,τι θέλει νιώθοντας εκείνη τη στιγμή ότι συμμετέχει στο παιχνίδι της τέχνης. Είναι σαν αυτές τις άθλιες συζητήσεις με το κοινό που διοργανώνουν κάποια θέατρα μετά την παράσταση. Οταν πέφτει η αυλαία όλοι πηγαίνουν σπίτι τους με τις σκέψεις, την κατάφαση ή την άρνησή τους γι’ αυτό που είδαν. Γιατί ν' ανοίξει ξανά η αυλαία και να δούμε τους ηθοποιούς να μας μιλούν γι' αυτό που παρουσίασαν; Να μας πουν τι; Δεν είναι ότι έχει απορίες το κοινό. Είναι που ασυνείδητα θέλει να μάθει τι γίνεται από πίσω, στο παρασκήνιο. Αλλά όταν το θέατρο έχει επιτελέσει την αποστολή του, το υπόλοιπο είναι δική μας δουλειά, των καλλιτεχνών. Ε, λοιπόν θέλουν να μπουν και σ’ αυτό. Κι εγώ διαφωνώ. Δεν μπορούν να μπουν».
• Ενώ είστε ο απόλυτα χορτασμένος ηθοποιός, με εύσημα στη δουλειά σας, δίνετε την εντύπωση ότι βρίσκεστε πάντα έτοιμος να αντιπαρατεθείτε με κάποια αόριστη απειλή, με κάτι που, πιθανόν, θα σας θίξει.
«Θα ήμουν τρελός αν είχα παράπονο. Αν μου πεις αύριο να σταματήσω, θα το έκανα. Απλώς δεν ανέχομαι τις βλακείες. Εγώ για ό,τι δημιουργώ κάθε φορά, βασανίζομαι. Ο άλλος λοιπόν έχει μια κουβέντα έτοιμη. Δεν θα την έχει. Θα απαντήσω και πολύ επιθετικά αν χρειαστεί. Δεν θα σχολιάσει αναπάντητα τον κόπο μου».
• Ποιος μπορεί να είναι αυτός;
«Ο όποιος. Ο συνάδελφος, ο δημοσιογράφος, ο θεατής. Να απαντήσει με το έργο του και όχι με περισσή άνεση. Γιατί εγώ εκτίθεμαι. Είναι πολύ ωραίο να λες διάφορα αραχτός στην πολυθρόνα. Θα νομίζει κανείς ότι παρακολουθώ τι λένε, τι γράφουν. Δεν παίρνω αποδελτιώσεις, στο Διαδίκτυο δεν ξέρω καν να μπω. Δεν θα αφήσω όμως τίποτα να πέσει κάτω. Μια μικρή μερίδα κοινού μερικές φορές αποκτά τυραννικές διαστάσεις. Θέλει να αποφασίσει αυτό τι θα δει. Σ’ αυτό φταίτε λίγο εσείς οι δημοσιογράφοι. Κάποιοι θεατές νομίζουν ότι έγιναν πιο «πνευματικοί» άνθρωποι κι ας μην ξέρουν τι τους γίνεται. Ε, λοιπόν δεν θα είναι πιο αλαζόνες από μένα, να το πω έτσι».
• Τόσο σκληρός;
«Είμαι ευγενής και καθόλου καχύποπτος. Ισως όχι οικείος, δεν κάνω χαριτωμενιές, χαιρετούρες κ.λπ. Δεν θέλω να κάνουν τον έξυπνο με τη δουλειά μου. Μόνο εγώ ξέρω τον κόπο, την αγωνία και το χρήμα που έβαλα. Δεν επιτρέπω σε κανέναν να λέει το μακρύ και το κοντό του. Απαιτώ να ζυγίζει τον λόγο του. Σε νεότερους συναδέλφους που σπεύδουν να σιχτιρίσουν ή να θριαμβολογήσουν βλέποντας μια παράσταση, συνιστώ ψυχραιμία. Να βασανίζουν την κρίση τους, να συγκρατούν τον λόγο τους. Κάποτε θα έρθει η στιγμή τους να εκτεθούν».
• Ανήκετε στη ΔΗΜΑΡ;
«Δεν ανήκω πουθενά. Υποστήριξα δημόσια τη ΔΗΜΑΡ. Θεωρώ ότι εξακολουθεί να είναι χώρος που μπορεί να προσφέρει πολλά, παρ' όλο που τώρα ταλανίζεται από εσωτερικά θέματα. Ηταν λάθος που αποχώρησε από το κυβερνητικό σχήμα. Πρέπει ο χώρος που ονομάζουμε Κεντροαριστερά να συγκροτηθεί. Να εκφραστεί ένας κόσμος κεντρώος, φιλελεύθερος».
• Αν παρέμενε στην κυβέρνηση δεν θα γλίτωνε τη φθορά.
«Ας μην τη γλίτωνε! Γι’ αυτό είναι τα κόμματα. Δεν σε βάζω εκεί για να κάνεις γιορτή, πάρτι, αλλά για να πάρεις ευθύνες. Οταν εγώ κάνω μια δουλειά και εκτίθεμαι, ποιος μου εγγυάται ότι θα πετύχω, ότι δεν θα φθαρώ; Οταν ψηφίζω κάποιον, δεν το κάνω για τα εύκολα, αλλά για τα δύσκολα. Αλλιώς θα απευθυνόμουν στη θεία μου…».
• Για τον ΣΥΡΙΖΑ τι λέτε;
«Δεν έχω καταλάβει περί τίνος πρόκειται. Το κομμάτι του παλιού Συνασπισμού είχε κάποιες θέσεις. Με τη μετακίνηση ενός κόσμου μετεκλογικά, έφτασε στο 20%. Αλλά ποια είναι η σύνθεσή του; Μη μου πεις ότι έγιναν όλοι αριστεροί… Ξέρεις, όταν είσαι μικρό κόμμα μπορείς να μιλάς άνετα από τη γωνία. Οταν όμως μεγαλώσεις πρέπει και κάτι να κάνεις. Αυτό που δεν μου αρέσει στον ΣΥΡΙΖΑ είναι το μότο «τα ξέρω όλα». Στον λόγο τους είναι αποτυπωμένη μια φοβερή σιγουριά. Και μάλιστα σε τόσο αβέβαιους καιρούς. Κι εγώ θα ήθελα να ήμουν χορευτής στα Μπολσόι, αλλά δεν γίνεται. Κι έπειτα οι λέξεις είναι παγίδες. Τι σημαίνει Κεντροδεξιά, Κεντροαριστερά. Ας κοιτάξουμε να μην είμαστε ανακόλουθοι στις δημόσιες δηλώσεις μας. Εγώ, χωρίς αριστερές παντιέρες, δεν άφησα ποτέ εργαζόμενο απλήρωτο».
• Τι μπορεί να γίνει λοιπόν;
«Συνεργασία. Σιγά τις μεγάλες ιδεολογικές διαφορές… Η οικονομία είναι μία. Εκτός κι αν θέλουν να γίνουμε Βόρεια Κορέα που είναι τόσο ωραία εκεί! Εγιναν μάλιστα και δημόσιες εκτελέσεις πρόσφατα παρουσία 80 χιλιάδων θεατών -η παράσταση… πέτυχε- αλλά τις πέρασαν στο ντούκου. Τέτοιο λατρευτό καθεστώς».
• Εντάξει, εκεί τα πράγματα αγγίζουν τα όρια του γκροτέσκο.
«Ναι, αλλά βλέπεις να τα καταδικάζουμε; Γιατί δεν το λέμε ανοιχτά; Οτι το 2013 εκτελούνται άνθρωποι σε μια χώρα; Αν αυτό το δεχόμαστε στο όνομα του σοσιαλισμού, εγώ δεν είμαι σοσιαλιστής. Είμαι συντηρητικός αλλά τίμιος. Αν ο σοσιαλισμός λέει «κάψε τη μισή Αθήνα», να μου λείπει. Νομίζω, κανείς δεν θέλει τέτοιο σοσιαλισμό. Εγώ τον καταδικάζω. Πριν από τις εκλογές άκουσα από στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ να «εξηγούν» φαινόμενα βίας επειδή η κοινωνία έχει πληγεί από την κρίση και τα μέτρα. Ενα γελοίο, επικίνδυνο επιχείρημα, που μόνο πολιτικό δεν είναι. Επειδή ο πολίτης είναι πιεσμένος, έχει δικαίωμα να δέρνει όποιον βρει μπροστά του; Είναι στάση κόμματος που μεθαύριο θα κυβερνήσει; Η λύση είναι η συνεργασία όλων πλην των ακραίων κομμάτων».
• Ποιοι είναι στα άκρα;
«Η Χρυσή Αυγή και το ΚΚΕ το οποίο έχει αποπροσανατολισμό, αφού επιμένει στη δικτατορία του προλεταριάτου. Αλλά τι συζητάμε; Το υπάρχον πολιτικό σύστημα έχει πεθάνει. Είναι σε νεκροφάνεια και υποδύεται με σπασμούς ότι αναπνέει. Η αλλαγή πρέπει να γίνει εκ βάθρων. Δεν εννοώ την είσοδο νέων πολιτικών, αλλά μια άλλη, καινούργια θεώρηση των πραγμάτων».
• Αλλαγή που θα προωθήσουν οι «νεκροί» πολιτικοί ή η κοινωνία;
«Είναι συνδυασμός των δύο και απαιτεί βάθος χρόνου και παιδείας. Κι ας ανοίξουν τα Πανεπιστήμια επιτέλους… Βλέπω παιδιά που σπούδασαν και αποκαρδιώνομαι. Το θέμα δεν είναι η παπαγαλία, μπαίνουμε όλοι-βγαίνουμε όλοι, αλλά σπουδές με την έννοια της δοκιμασίας των ορίων μας. Προσπαθώ να αποκτήσω γνώση κι αυτό προϋποθέτει μια εσωτερική ανησυχία. Θέλω να μάθω για να προχωρήσω εγώ ο ίδιος κι όχι για να μεταδώσω το φως»…
• Εχετε κάνει πολλή τηλεόραση. Νιώσατε ποτέ ότι διεκπεραιώνετε;
«Ούτε μία φορά, ούτε σ’ ένα από τα αναρίθμητα γυρίσματα. Η τηλεόραση δεν είναι τέχνη. Είναι οικιακή συσκευή. Ο θεατής κάνει πράγματα, αλλάζει κανάλι, πατάει το off. Τι θα πει είναι εύκολη η τηλεόραση; Απλώς έχει άλλη αποστολή. Ο άνθρωπος που είναι κλεισμένος σπίτι του στις πόλεις κι ακόμα περισσότερο στην επαρχία, περιμένει να δει τι θα του πει ο Μπέζος για μια ώρα. Εγώ οφείλω να είμαι επιμελής και τίμιος. Να πάω χωρίς να σνομπάρω και χωρίς να κάνω την πλάκα μου. Λένε ότι η τηλεόραση κάνει κακό στους ηθοποιούς. Λάθος. Οι ηθοποιοί κάνουν κακό στην τηλεόραση. Εκείνοι που δεν την αντιμετωπίζουν σοβαρά, που πηγαίνουν μόνο για τα λεφτά της. Ξέρω πολλούς που δεν θα τους έπαιρναν στην τηλεόραση ούτε ως μεταφορείς. Θα μου πεις, πάλι γίνομαι κακός. Ενας συνάδελφος μου είπε κάποτε ότι δεν κάνει τηλεόραση. «Σου πρότειναν κάτι;», ρώτησα. «Οχι», μου είπε. «Ε, περίμενε να σε ζητήσουν και πες όχι»»…
• Πιστεύετε ότι οι άλλοι σάς ξέρουν πραγματικά;
«Οχι κι ούτε χρειάζεται. Η γοητεία είναι να προσπαθείς να βρεις αυτό που σου κρύβει ο άλλος. Είναι σαν τη σχέση γονιών-παιδιών. Το παιδί προσπαθεί πάντα να κλέψει το κρυφό, το ανείπωτο. Το ίδιο ισχύει και στη δουλειά μας. Αν σε γνωρίζουν καλά θα προσπαθούν να αποσπάσουν ένα κομμάτι της ιδιωτικότητάς σου, να σε φέρουν κάτω. Εγώ αρνούμαι πεισματικά. Δεν θέλω να κατέβω πουθενά. Κι ας με δαφνοστεφανώσουν ή ας με πετροβολήσουν. Ας το κάνουν και οι πολιτικοί που φοβούνται να εκτεθούν».
* Ο Γιάννης Μπέζος θα παρέμβει με ομιλία του τη Δευτέρα στην πρώτη ανοιχτή εκδήλωση στην Αθήνα («Ακροπόλ», 7 μ.μ.) της κίνησης των «58» για την ανασυγκρότηση της Κεντροαριστεράς. Κεντρικός ομιλητής ο καθηγητής Γιάννης Βούλγαρης.
* iNFO: «Ο φιλάργυρος» του Μολιέρου. Μετάφραση / Σκηνοθεσία: Γιάννης Μπέζος. Σκηνικά / Κοστούμια: Γιώργος Πάτσας. Μουσική / Τραγούδια: Κωστής Μαραβέγιας. Παίζουν: Δάφνη Λαμπρόγιαννη, Γιάννης Στόλας, Κωνσταντίνος Γαβαλάς, Παναγιώτης Κατσώλης, Κώστας Κοράκης, Αγγελος Μπούρας, Κωνσταντίνα Νταντάμη, Κίτυ Παϊταζόγλου, Ντένια Στασινοπούλου, Μιχάλης Τιτόπουλος, Γιωργής Τσουρής. Εως 16 Φεβρουαρίου.
