Η Ελένη Τραγγανίδα-Μακρυνιώτη ανέβηκε στο βουνό, αντάρτισσα του Δημοκρατικού Στρατού, στα 16 της χρόνια. Κατέγραψε την ιστορία της στο βιβλίο «Η Μυρτιά του βουνού». Αυτό, αλλά και μαρτυρίες άλλων γυναικών αγωνιστριών από Εμφύλιο και χούντα, αξιοποίησε δραματουργικά η Σοφία Αδαμίδου για να συνθέσει ένα θεατρικό πρόσωπο-σύμβολο
Της Εφης Μαρίνου
«Ενα πρωί, μας ειδοποίησαν απ’ το φυλάκιο πως έφτασε στο χωριό στρατός με τανκς. Πιάσαμε θέσεις μάχης. Αρχισε να μας ρίχνει το πυροβολικό. Δεν μπορούσαμε να ξεμυτίσουμε. Μόλις σταμάτησε το πυροβολικό, ήρθαν πέντε καταδιωκτικά. Τα ρημάδια πετούσαν χαμηλά… Ετσι να κάνανε θα μας έπαιρναν και θα μας σήκωναν στον αέρα.
Ημουνα δίπλα στον Μήτσο. Αν γίνει κάτι και ξεκοπούμε, σκέφτηκα, θα πάω με τον Μήτσο. Γυρίζω να του το πω, ούτε πρόλαβα, μια ριπή τον έκοψε στα δύο. Δεν πρόλαβε ούτε αχ. Σκουπίζω το αίμα του από το πρόσωπό μου, κοιτάζω τα χέρια μου κι αρχίζω να ουρλιάζω. Μάνα μου, μάνα μου… πατέρα μου… Το μυαλό του στα χέρια μου. Εμεινε το μυαλό του στα χέρια μου. Σκύβω το κεφάλι να μη βλέπω, να μην τρελαθώ. Πρώτη φορά δεν τρέχουν τα μάτια μου. Μάτια που συνήθισαν στις φωτιές, στερεύουν»…
Κάποιοι πιστεύουν ότι ακούγεται αναχρονιστικό, φορτισμένο κομματικά ακόμα και προπαγανδιστικά, ξένο στ’ αυτιά των νέων. Τι να πεις για τον ελληνικό Εμφύλιο; Και μάλιστα μέσω της τέχνης; Ας τον ξεχάσουμε, δεν συμφέρει, δεν μας κολακεύει ως λαό η αναμόχλευση, τα πώς και τα γιατί ενός αδελφοκτόνου πολέμου. Αλλά κάποτε τα «πώς» και «γιατί» εξηγούν, αποκαλύπτουν την άλλη πλευρά, συνδέονται με γεγονότα που οι ίδιες εκείνες αιτίες γέννησαν στο πέρασμα των χρόνων. Οσο για την τέχνη, έχει αποδείξει ότι δικαιούται να ασχοληθεί με τέτοια θέματα. Και το όποιο καλλιτεχνικό αποτέλεσμα είναι που προσδίδει αξία σε ό,τι την αφορά.
Τώρα, εξήντα πέντε χρόνια από τη λήξη του ελληνικού εμφυλίου πολέμου, έρχεται μια παράσταση βασισμένη στην αφήγηση μιας γυναίκας, να μας θυμίσει εκείνη την εποχή. Τότε που οι φυλακές και οι εξορίες ήταν γεμάτες από αριστερούς και ο πόλεμος έμοιαζε αναπόφευκτος. Το έργο «Ηλιος στην πέτρα» της Σοφίας Αδαμίδου ανεβαίνει την Παρασκευή στο θέατρο Σημείο, βασισμένο στη ζωή της αντάρτισσας του Δημοκρατικού Στρατού, Ελένης Τραγγανίδα – Μακρυνιώτη, όπως το κατέγραψε στο αφήγημά της «Η Μυρτιά του βουνού», καθώς και σε διηγήσεις συναγωνιστριών της και εξόριστων γυναικών, την περίοδο του Εμφυλίου και της δικτατορίας.
Η Καλλιόπη Βέττα ερμηνεύει στη σκηνή παραδοσιακά μοιρολόγια, αντάρτικα και τραγούδια των Μίκη Θεοδωράκη, Θάνου Μικρούτσικου, Απόστολου Καλδάρα, Νίκου Κυπουργού κ.ά.
Η συνάδελφος και συγγραφέας Σοφία Αδαμίδου διάβασε και άκουσε πολλές μαρτυρίες, από τα χρόνια της Αντίστασης και του Εμφυλίου, αλλά στάθηκε σε εκείνη της Μυρτιάς του Βουνού, της μικρότερης αντάρτισσας στον Δ.Σ. «Αυτοί οι άνθρωποι κάηκαν στη φωτιά για να φωτίζουν τα όνειρά μας», λέει. «Είναι σειρά μας ν’ ανάψουμε ένα φως να φωτιστεί το μεγαλείο της ψυχής τους. Μέσα, λοιπόν, από την ιστορία μιας από τις χιλιάδες αγωνίστριες, της κυρα-Ελένης, που είναι ακόμη μάχιμη, συνέθεσα το σύμβολο της αγωνίστριας γυναίκας, της αγωνίστριας μάνας. Στο πρόσωπο της Μυρτιάς, αξιοποιώντας κι άλλες μαρτυρίες δραματουργικά, δημιούργησα μια θεατρική ηρωίδα. Οχι, δεν θα μας κάμψουν. Και το θέατρο μπορεί να συμβάλει σ' αυτό. Οπως έλεγε ο Ντάριο Φο «το θέατρο είναι το αμεσότερο όπλο. Οχι για να δώσει λύσεις, αλλά για να βοηθήσει σε μια μάχη»».
Η Μυρτιά (Ελένη Γερασιμίδου) αφηγείται τη ζωή της στον Δ.Σ. σε μια έγκυο συγκρατούμενή της στη Γυάρο, όπου είναι εξόριστη για μια ακόμα φορά την περίοδο της χούντας. Θυμάται τον ενθουσιασμό του αγώνα, αλλά και το κυνηγητό, τις φυλακές, τα βασανιστήρια, τον ψυχικό και σωματικό εξευτελισμό τους.
Δεν είχε κλείσει καν τα δεκάξι όταν βγήκε στο βουνό. Εκεί έμαθε γράμματα. Μέχρι τότε δεν ήξερε να γράψει ούτε το όνομά της. Εκεί διδάχτηκε ότι όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι, άντρες και γυναίκες. Ακουγε και ξανάκουγε ότι αυτός ο αγώνας δεν μοιάζει με τον προηγούμενο, είναι πολύ πιο σκληρός. Φόρεσε στρατιωτική στολή, φύλαγε σκοπιά, κρατούσε ημερολόγιο από διμοιρία σε διμοιρία.
«Το απόγευμα της πρώτης μέρας, μας πήγαν αμέσως για εκπαίδευση. Τα κορίτσια πήραν τα όπλα τους, σακίδια και σφαίρες. Από κοντά κι εγώ. Ημουν η πιο μικρή. Φτάσαμε εκεί που γινόντουσαν τα γυμνάσια κι οι κοπέλες άρχισαν την εκπαίδευση. Προχωρούσαν με προφύλαξη από πέτρα σε πέτρα, με τα όπλα στα χέρια, φορτωμένες φυσίγγια και οπλοπολυβόλα. Κάθισα κοντά στον σκοπευτή και κοίταζα. Για μια στιγμή μου βάζει τις φωνές. «Μη στέκεσαι κει, θα σε φάνε, πέσε κάτω…» μου δίνει μια σπρωξιά και μου ξαναφωνάζει, «Εμπρός, ακολούθα με». «Μα δεν έχω όπλο!» «Θα πάρεις απ’ τον εχθρό…». Ετσι μπήκα στη μάχη. Στις μάχες. Ποτέ σε ανάπαυση».
Θυμάται τις ατελείωτες πορείες όταν η κούραση έκλεινε τα μάτια και ο ύπνος τούς έπαιρνε όρθιους. Το χιονόνερο και το κρύο να φτάνει μέχρι το μεδούλι. Τον αέρα στο καραούλι να κοκαλιάζει τα ρούχα. Στο βουνό έμαθε τον θάνατο του πατέρα της αλλά κι ότι ο αδελφός της πήγε στον κυβερνητικό στρατό και μαύρισε το μέσα της: «Θεέ μου, ας μη συναντηθούν οι δρόμοι μας, σκέφτηκα. Ας μη λαβωθώ απ’ το χέρι του αδελφού μου… κι αν χτυπηθεί από δική μου σφαίρα;»
Η Μυρτιά σήμερα ελπίζει. «Να μην έρθει καιρός που οι άνθρωποι θα περάσουν πάλι πείνα, πόνο και διωγμούς. Εύχομαι όσα περάσαμε σαν λαός να μας κάνουν σοφότερους. Ελπίζω η ιστορία να μην επαναληφθεί».
INFO:Θέατρο Σημείο (Χαρ. Τρικούπη 4, πίσω από το Πάντειο Πανεπιστήμιο- Τηλ:. 210 9229579) «Ηλιος στην Πέτρα» της Σοφίας Αδαμίδου. Σκηνοθεσία – φωτισμοί – μουσική επιμέλεια: Κοραής Δαμάτης. Σκηνικά-κοστούμια: Γιάννης Μετζικώφ. Ημέρες και ώρες παραστάσεων: Παρ., Σάββ. 9 μ.μ., Κυρ. 7 μ.μ.
