Ο Παντελής Βούλγαρης, σε μια συνέντευξη του 1966
Του Δημήτρη Γκιώνη
Παρασκευή απόγευμα, και στον κινηματογράφο της γειτονιάς μου παίζεται η «Μικρά Αγγλία» του Παντελή Βούλγαρη (απ’ το ομότιτλο μυθιστόρημα της –και σεναριογράφου της ταινίας– Ιωάννας Καρυστιάνη). Οπου έπειτα από καιρούς είδα πλήθη – μια τεράστια ουρά.
Καιρούς είχα επίσης να παρακολουθήσω ταινία από την πρώτη σειρά – σχεδόν ξαπλωμένος. Αλλά, ομολογώ, την απόλαυσα, καθώς, υποθέτω, και αυτοί που την παρακολούθησαν μαζί μου – όπως και οι άλλοι που μπούκαραν για την επόμενη προβολή.
Δεν θα ήθελα να επαναλάβω τα όσα επαινετικά γράφτηκαν. Θα σταθώ μόνο σε δυο σημεία: Χρόνια είχα να παρακολουθήσω ταινία (ελληνική εν προκειμένω) με τον κινηματογραφικό φακό τόσο εστιασμένο, τόσο φιλικό προς τα πρόσωπα των ηθοποιών που ενσάρκωναν τους χαρακτήρες. Κι αυτά τα κύματα-θεριά, στην αρχή και στο τέλος, που δήλωναν την υπεροχή του παμφάγου υγρού στοιχείου.
Ο «Τζίμης»
Η σχέση μου με τον Παντελή Βούλγαρη μετράει από το 1966, οπότε του πήρα συνέντευξη για τη βραβευμένη στο τότε κινηματογραφικό Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης μικρού μήκους ταινία του «Τζίμης ο τίγρης». Η πρώτη του, επίσης μικρού μήκους, «Ο κλέφτης», είχε προβληθεί στο ίδιο φεστιβάλ του προηγούμενου χρόνου. Και η μια και η άλλη δήλωναν ότι ο ποιοτικός ελληνικός κινηματογράφος αποκτούσε έναν νέο, ταλαντούχο σκηνοθέτη.
Για την ιστορία, να σημειώσω ότι στο φεστιβάλ του 1966 το βραβείο καλύτερης ταινίας απέσπασαν οι «Ξεχασμένοι ήρωες» του Τζαίημς Πάρις – ένα εμπορικό κατασκεύασμα. Και δεύτερα, ταινίες που έχουν γράψει ιστορία: «Με τη λάμψη στα μάτια» του Πάνου Γλυκοφρύδη, «Εκδρομή» του Τάκη Κανελλόπουλου, «Μέχρι το πλοίο» του Αλέξη Δαμιανού, «Πρόσωπο με πρόσωπο» του Ροβήρου Μανθούλη. Στο ίδιο ωστόσο φεστιβάλ βραβείο μικρού μήκους ταινίας ντοκιμαντέρ απέσπασαν οι «Πρέσπες» του Τάκη Χατζόπουλου.
Και περνάω σε μερικά αποσπάσματα από τη συνέντευξη του 1966 με τον Βούλγαρη (για την εφημερίδα «Δημοκρατική Αλλαγή», που διοργάνωσε, με πρωτοβουλία του Βασίλη Ραφαηλίδη, την επαναπροβολή, με συζητήσεις, όλων των ταινιών του φεστιβάλ και στην Αθήνα).
Απόφοιτος της Σχολής Σταυράκου, δούλεψε ως βοηθός για τρία χρόνια με τον Ντίνο Δημόπουλο και τον Γιάννη Δανιηλίδη στα στούντιο της «Φίνος» – πολύτιμη εμπειρία, ομολογεί. «Αλλά η δική σου δουλειά δεν μοιάζει με εκείνες των δύο σκηνοθετών που ανάφερες», παρατηρώ. «Οπωσδήποτε, αν δεν είχα να πω κάτι δικό μου, δεν θα έβγαινα», απαντάει. Και πιο κάτω:
Ο ιταλικός
«Αποφασιστικός σύμβουλος στη δουλειά μου στάθηκε ο ιταλικός κινηματογράφος. Αγγίζει ένα πλήθος προβλημάτων που ενδιαφέρουν το οποιοδήποτε κοινό, το προβληματίζουν και συνάμα το διασκεδάζουν. Με τον ιταλικό λαό έχουμε πολλά κοινά και είναι φυσικό να μας συγκινούν τα ίδια πράγματα. Ο ιταλικός κινηματογράφος βρίσκεται σίγουρα στον σωστό δρόμο. Η επιτυχία του δεν είναι τυχαία».
Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι απορρίπτει τον ελληνικό κινηματογράφο – λέει ότι θα μπορούσε να είναι καλύτερος. Με τις υπάρχουσες όμως συνθήκες: απουσία κρατικής ενίσχυσης, λογοκρισία και ανύπαρκτη κουλτούρα, όχι μόνο από το κοινό – ειδικότερα το επαρχιακό, που πάντως είναι υπερβολικό να τη ζητάμε όταν απουσιάζει από πολλούς δημιουργούς. Αναφερόμενος ωστόσο στις ταινίες του φεστιβάλ, εκθειάζει την ποιότητά τους και εκτιμά ότι το πρώτο βραβείο έπρεπε να πάρουν ο Μανθούλης ή ο Γλυκοφρύδης.
Ο ίδιος μάζεψε δραχμή δραχμή τα χρήματα για τον «Τίγρη». Και θεωρεί υποχρέωσή του να αναφέρει τα ονόματα των φίλων που τον ενίσχυσαν: τον οπερατέρ Γιώργο Αρβανίτη, τον Ντίνο Κατσουρίδη, τον αφιλοκερδή ενσαρκωτή του «Τίγρη» Σπύρο Καλογήρου κ.ά. Mε ανάλογες ενισχύσεις έγινε και ο «Κλέφτης». Ηδη όμως σχεδίαζε την πρώτη μεγάλου μήκους ταινία του, γιατί όσο καλή και να ήταν μια μικρού μήκους, δεν τη δέχονταν οι αιθουσάρχες.
Η επιτυχία του «Τίγρη» έκανε τον Τζαίημς Πάρις να προχωρήσει σε προτάσεις συνεργασίας, οι οποίες έγιναν αποδεκτές με επιφύλαξη από τον Βούλγαρη:
«Είναι περίεργο αυτό που συμβαίνει με μερικούς από εκείνους που έκαναν κάποια εκτίμηση στη δουλειά σου. Βλέπουν πως σπέρνεις όμορφα κουκιά και σε φωνάζουν να… ξυρίσεις! Ε, όχι!» Συνεχίζει: «Πρέπει να αγαπάς το κοινό για να του προσφέρεις κάτι καλό. Ξεκινάς για μια καλύτερη ταινία όταν το πονάς. Αυτό είναι όλο».
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Στο πλαίσιο
«Προσωπικότητα απολύτως χρήσιμη» αποκάλεσε –και δικαίως– τη Βούλα Δαμιανάκου ο πανεπιστημιακός καθηγητής Βασίλης Νόττας παρουσιάζοντας την περασμένη Δευτέρα στην αίθουσα εκδηλώσεων της ΕΣΗΕΑ το βιβλίο της – μαρτυρία – ντοκουμέντο «Στη χάρη της ΑΕΠΙ ανάβουμε ένα κερί» (εκδ. «Επικαιρότητα»). Κι από κοντά – για τη συγγραφέα, σύντροφο, συνεργάτιδα του Βασίλη Ρώτα και το συγκεκριμένο βιβλίο: ο καθηγητής του Πολυτεχνείου Διονύσης Ρηγόπουλος, ο δικηγόρος Νικόλαος Μοσχοβάκος, με συντονιστή τον εγγονό του Ρώτα, Αλέκο Ρένου Ρώτα.
Είχε ωστόσο τον λόγο της και η ίδια η Δαμιανάκου – θαλερή πάντα και συνεπής, κυρίως σε αυτό που υπερασπίζεται μια ολόκληρη ζωή: την ελευθερία. Το 1986 είχε αρνηθεί, για λόγους αρχής, την κρατική τιμητική σύνταξη, όσο κι αν την είχε ανάγκη, όπως αρνήθηκε να υποκύψει στα κελεύσματα της ΑΕΠΙ και της «χάρισε» απηυδισμένη αυτά που δικαιούται για έργα όπως οι «Ορνιθες» και το «Ενας όμηρος». Στην ΑΕΠΙ, που έχει τον νόμο με το μέρος της και χαρατσώνει ακόμα κι ένα επαρχιακό καφενεδάκι μ’ ένα ραδιοφωνάκι ή πικ απ – ακόμα κι όταν παίζει παραδοσιακά τραγούδια που δεν έχουν κανένα κληρονόμο.
Είναι βέβαια κι αυτοί οι περίεργοι νόμοι, που δεν προβλέπουν εξαιρέσεις ή κατάχρηση δικαιώματος, όπως η απόφαση του 2010, που υποχρεώνει ακόμη κι έναν ηλικιωμένο πνευματικό άνθρωπο (η Δαμιανάκου οδεύει αισίως στα 93) να γραφτεί στο ΙΚΑ προκειμένου να εισπράξει αυτό που δικαιούται. Εκτιμώ ότι είναι ευκαιρία, τώρα που εξετάζεται από το υπουργείο Πολιτισμού ο 2121/93, να περιοριστεί το παράλογο. Το μνημονευόμενο βιβλίο της Δαμιανάκου θα τους είναι εν προκειμένω χρησιμότατο.
ΚΑΙ… Νέλσον Μαντέλα. Αν μιλάμε για ηγέτες.
