Βιβλιοφάγος, γλωσσομαθής, γοητευτικός, ο διάσημος ταξιδιωτικός συγγραφέας από νεαρός έκανε τη χώρα μας δεύτερη πατρίδα του. Η ιστορικός και προσωπική φίλη του Αρτεμις Κούπερ αφηγείται την περιπετειώδη ζωή του: πώς όργωσε την Ελλάδα και την αποτύπωσε ρομαντικά στα βιβλία του, πώς πολέμησε στην Κρήτη οργανώνοντας την απαγωγή του Γερμανού στρατηγού Κράιπε, αλλά και τις γιορτές που έκανε στην Καρδαμύλη απαγγέλλοντας Σολωμό
Της Παρής Σπίνου
«Αγάπη προς όλους και καλοσύνη σε όλους τους φίλους. Σας ευχαριστώ όλους για μια ζωή τόσο μεγάλης ευτυχίας». Αυτό το μήνυμα του κορυφαίου Βρετανού ταξιδιωτικού συγγραφέα Πάτρικ Λι Φέρμορ (1915-2011), ο οποίος συνέδεσε τη ζωή του με την Ελλάδα, βρέθηκε μετά τον θάνατό του στο σπίτι του στην Καρδαμύλη, μέσα σε μια βιογραφία του Προυστ. Αχόρταγος βιβλιοφάγος, γλωσσομαθής, ακούραστος ταξιδευτής, ελληνολάτρης και αγωνιστής στην Κατοχή, πάντα γοητευτικός, έδωσε και πήρε γενναιόδωρες δόσεις ευτυχίας στη μακρόχρονη πορεία του.
«Πάτρικ Λη Φέρμορ, μια περιπέτεια» ο τίτλος της βιογραφίας του, που υπογράφει η Βρετανίδα ιστορικός και οικογενειακή φίλη του Αρτεμις Κούπερ (μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Μεταίχμιο, σε μετάφραση Ηλία Μαγκλίνη), αντανακλά το ανήσυχο, τολμηρό πνεύμα του. Αυτή την ορμή που τον οδήγησε το 1933 σε ηλικία 18 ετών να αφήσει την οικογενειακή ασφάλεια και να οργώσει την Ευρώπη, φτάνοντας στην Κωνσταντινούπολη και από εκεί στο Αγιον Ορος, για να εξερευνήσει από άκρη σε άκρη την Ελλάδα, την οποία έκανε δεύτερη πατρίδα του. Αυτή τη γενναιότητα και αυταπάρνηση που τον ώθησε το 1944 να οργανώσει μαζί με Αγγλους αξιωματικούς και Ελληνες αντάρτες την απαγωγή του Γερμανού στρατηγού Χάινριχ Κράιπε στην Κρήτη.
Ο θρυλικός Πάτρικ Λι Φερμορ, τον οποίο το BBC περιέγραφε ως κράμα Ιντιάνα Τζόουνς και Τζέιμς Μποντ, εβλεπε ρομαντικά τη χώρα μας ως συνέχεια της αρχαιότητας και του Βυζαντίου. Τις ολοζώντανες γλαφυρές περιγραφές του διαβάζουμε στα βιβλία του «Μάνη» και «Ρούμελη», με φωτογραφίες της συντρόφου του Τζόαν, ενώ το ευρωπαϊκό του ταξίδι αποτυπώθηκε στα έργα «Η εποχή της δωρεάς», «Αναμεσα στα δάση και τα νερά». Μάλιστα, την ερχόμενη άνοιξη αναμένεται από το Μεταίχμιο ο τρίτος τόμος αυτού του νεανικού οδοιπορικού με τίτλο «Από τις Σιδηρές Πύλες προς την Κωνσταντινούπολη».
Πάντι για τους φίλους, Μιχάλης για τους συναγωνιστές του – μάλιστα κάθε 8 Νοεμβρίου γιόρταζε σε παρεκκλήσι κοντα στην Καρδαμύλη και μετά οργάνωνε ένα ανοιχτό τσιμπουσι για όλο το χωριό. Συναναστρεφόταν με την ίδια αμεσότητα τον Λόρενς Ντάρελ, τον Γιώργο Σεφέρη, τον Γιώργο Κατσίμπαλη, τον Νίκο Χατζηκυριάκο-Γκίκα, τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο, αλλά, και απλούς βοσκούς και ψαράδες. Τριγυρνούσε σε σαλόνια διπλωματών, αριστοκρατών –μάλιστα είχε μια νεανική ερωτική σχέση με τη Ρουμάνα ευγενή Μπαλάσα Καντακουζηνού–, συμμετείχε σε οργιώδεις συζητήσεις για λογοτεχνία και πολιτική πίνοντας μεχρι πρωίας και από την άλλη χόρευε σε τοπικά γλέντια στη Μάνη, όπου απήγγειλε απ’ εξω όλους τους στίχους του «Υμνου εις την Ελευθερίαν» του Σολωμού.
Η Αρτεμις Κούπερ μελέτησε το ημερολόγιο, την αλληλογραφία, τις σημειώσεις του Πάτρικ Λι Φέρμορ, άντλησε από τις συζητήσεις τους, καθώς ο ίδιος απεχθανόταν τα μαγνητόφωνα, και μίλησε με όλους τους γνωστούς του, καταγράφοντας τον συναρπαστικό, μακρόχρονο βίο του, με επίκεντρο την Ελλάδα.
Με ιρλανδικό αίμα στις φλέβες του, ο Πάντι από μικρός έδειξε την πυγμή του. Ενώ είχε έφεση στην αγγλική γλώσσα και την ιστορία, στα γαλλικά, τα γερμανικά, τα λατινικά, τη γεωγραφία, από την άλλη μια ροπή προς την παρέκκλιση είχε αποτέλεσμα να παίρνει τη μια μετά την άλλη τις αποβολές από τα αυστηρά αγγλικά σχολεία. Από νωρίς έγραφε ποίηση και διηγήματα και ξεκοκάλιζε βιβλία, από Ραμπελέ και Μποντλέρ, μέχρι Χάξλεϊ και Νόρμαν Ντάγκλας.
Μη μπορώντας να φανταστεί τον εαυτό του πίσω από ένα γραφείο και καθώς δεν αντεχε την αεργία, αποφάσισε στα 18 του να εγκαταλείψει το Λονδίνο και να διασχίσει την Ευρώπη με προορισμό την Κωνσταντινούπολη. Με μία λίρα στην τσέπη από το οικογενειακό επίδομα, με μερικά δανεικά και συστατικές επιστολές, έβαλε στον σάκο του μια χλαίνη, μερικά μπλοκ σχεδίου, σημειωματάρια και βιβλία και ξεκίνησε το ταξίδι με τα πόδια προς την Κωνσταντινούπολη. Ενθουσιασμός, νιότη, ωραίο παρουσιαστικό, ανοιχτή καρδιά ήταν το διαβατήριό του σ’ αυτήν την περιπέτεια, που του πρόσφερε πρωτόγνωρες εικόνες, γνωριμίες, εμπειρίες, το υλικό για τα ταξιδιωτικά του βιβλία.
Διασχίζοντας το 1933 τις Κάτω Χώρες έφτασε στη Γερμανία και στην κωμόπολη Γκοχ παρακολούθησε την παρέλαση της τοπικής μονάδας των Ταγμάτων Εφόδου, ενώ συνάντησε σε ένα μπαρ έναν νεαρό εργάτη ο οποίος τον φιλοξένησε τη νύχτα. Προς μεγάλη του έκπληξη το δωματιό του φίλου του, ο οποίος πριν από ένα χρόνο ήταν φανατικός κομμουνιστής, είχε μετατραπεί σε ναζιστικό ιερό, γεμάτο σύμβολα και φωτογραφίες του Χίτλερ.
Ο Πάτρικ Λι Φέρμορ βρέθηκε στη Γερμανία την εποχή της ανόδου του Χίτλερ, ωστόσο αυτό που τον απασχολούσε τότε ήταν το ρομαντικό παρελθόν της χώρας. Στην εξοχή, στις φυσικές ομορφιές, στα γραφικά χωριά έβρισκε την ψευδεπίγραφη συνέχεια της Ιστορίας. «Αν μονάχα το πάθος μου για τον Μεσαίωνα υπολειπόταν της πολιτικής αίσθησης των πραγμάτων», παραδέχτηκε στο σημειωματάριό του 30 χρόνια αργότερα, «θα είχα εντρυφήσει, θα είχα ανακαλύψει πολλά περισσότερα».
Οταν όμως κηρύχτηκε ο Β′ Παγκόσμιος Πόλεμος επέστρεψε στην Αγγλία και κατατάχτηκε στην Ιρλανδική Φρουρά, ενώ, λόγω γνώσης των ελληνικών, τοποθετήθηκε ως σύνδεσμος-αξιωματικός στην Κρήτη. Εκεί με τους συνεργάτες του έριχναν φυλλάδια γραμμένα στα γερμανικά προσπαθώντας να σπάσουν το ηθικό των αντιπάλων με συνθήματα όπως «Θέλουμε να πάμε σπίτια μας», «Σκατά στον Χίτλερ». Ντυμένος βοσκός, βάφοντας μαύρα τα φρύδια και το μουστάκι του κρύβονταν στα άγρια βουνά της Κρήτης κουβαλώντας τον ασύρματο.
Στο πρώτο νεανικό του ταξίδι στην Κωνσταντινούπολη και στον Αθω ο Πάντι ανακάλυψε την οθωμανική και ορθόδοξη Ανατολή. Εντυπωσιάστηκε από τα μοναστήρια, τους βυζαντινούς τρούλους, του ψαλμούς. Για το σπίτι που έχτισε στην Καρδαμύλη με δικά του σχέδια, που εκτέλεσε ο Νίκος Χατζημιχάλης, ήθελε «έναν τύπο ανοιχτού μοναστηριού που να φέρνει και σε αγρόκτημα», με χοντρούς τοίχους, δροσερά δωμάτια, βιβλιοθήκη. Πέτρες, μάρμαρο και παραδοσιακές πλάκες, μια στέρνα, ελιές βρίσκονταν στην αυλή, με υπέροχη θέα προς τον κόλπο.
Εκεί έγραφε τα βιβλία του, υποδεχόταν τους καλεσμένους του, όπως τον συγγραφέα Μπρους Τσάτουιν, ενώ εξορμούσε σε ταξίδια ακόμα και σε μεγάλη ηλικία, παρότι οι διαδρομές τον κούραζαν. Εκεί δυστυχώς η σύζυγός του το πρωινό της 4ης Ιουνίου 2003 χτύπησε το κεφάλι της στο μπάνιο και ο θάνατός της ήταν ακαριαίος. Εκεί έδωσε και ο ίδιος την τελευταία μάχη του με τον καρκίνο, που τον νίκησε σε ηλικία 96 ετών. Την κατοικία το ζεύγος έκανε δωρεά στο Μουσείο Μπενάκη, καθώς ποτέ δεν απέκτησαν παιδιά.
…………………………………
Η περίφημη απαγωγή του Κράιπε
Για να κάμψει το ηθικό των Γερμανών στην Κρήτη ο Πάτρικ Λι Φέρμορ οργάνωσε τον Απρίλιο του 1944 την απαγωγή του στρατηγού Χάινριχ Κράιπε, που αργότερα πήρε μυθικές διαστάσεις.
Ντυμένοι με γερμανικές στολές, η ομάδα του Πάντι σταμάτησε το αυτοκίνητο του στρατηγού σε μια διασταύρωση στο Ηράκλειο, στο μισοσκόταδο, προφασιζόμενοι έλεγχο: «Χαιρέτησα και είπα «Papier bitte schon». O στρατηγός, χαμογελώντας όπως ένας αξιωματικός σε έναν κατώτερό του, έχωσε το χερι του στην εσωτερική του τσέπη, ενώ εγώ άνοιξα την πόρτα με μία απότομη κίνηση (αυτό ήταν το σινιάλο για να μας καλύψουν οι υπόλοιποι) και αμέσως το σαλόνι του αυτοκινήτου πλημμύρισε με φως. Τότε, φώναξα «Hande hoch!» και με το ένα χέρι κόλλησα το αυτόματο στο στήθος του στρατηγού –ο οποίος βόγκηξε έκπληκτος– ψαύοντάς τον με το άλλο χέρι και τραβώντας τον έξω απ’ το αυτοκίνητο».
Κρυμμένοι στον Ψηλορείτη, με τους Γερμανούς να τους κυνηγούν, προσπαθούσαν να φύγουν για το Κάιρο μέσω θαλάσσης. Ενώ ξαπόσταιναν, μεσα στη νύχτα ο στρατηγός μουρμούρισε έναν στίχο στα λατινικά από τις «Ωδές» του Οράτιου και τότε ο Πάντι συνέχισε μέχρι το τέλος το ποίημα που γνώριζε καλά. Ηταν λες και για μια στιγμή ο πόλεμος είχε πάψει να υπάρχει. Είχαμε και οι δυο πιει από τις ίδιες πηγές πολύ καιρό πριν […]» αναφέρει.
Η απαγωγή του Κράιπε έγινε ταινία το 1971 με τίτλο «Το κάστρο των Αθανάτων». «Εμένα με παρουσίαζαν ως έναν ατρόμητο, σοβαροφανή Ταρζάν, ο οποίος κουβαλάει ένα καπνισμένο Τόμιγκαν που έχει ρίξει χιλιάδες σφαίρες, δινοντας διαταγές με γαβγίσματα […]» ήταν οι εντυπώσεις του.
Το 1972 ο Φέρμορ συναντήθηκε και πάλι με τον Κράιπε και άλλους Κρητικούς που είχαν πάρει μέρος στην απαγωγή, σε εντελώς διαφορετικές συνθήκες, σε μια εκπομπή του Νίκου Μαστοράκη. «Μου φέρθηκε πολύ ιπποτικά» παραδέχτηκε τότε ο παλιός στρατηγός για τον απαγωγέα του.
………………………………..
Ελληνες και Ρωμιοί
Ο Πάτρικ Λι Φέρμορ πήγε το αποκαλούμενο «ελληνορωμαϊκό δίλημμα» ένα βήμα παραπέρα, ισχυριζόμενος ότι συμπύκνωνε την εμπειρία τού να εισαι Ελληνας, σύμφωνα με την Αρτεμις Κούπερ: «Ολοι οι Ελληνες περιλαμβάνουν και τις δυο πλευρές, συνήθως όμως προτιμούν τη μία ή την άλλη. Ο Ελληνας είναι αστός, διανοούμενος, προοδευτικός. Βασίζεται στα ιδεώδη του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού. Πιστεύει στην τεχνολογία και την καινοτομία και βλέπει τον εκσυγχρονισμό ως κάτι απολύτως αναγκαίο εάν η Ελλάδα επιθυμεί να είναι τμήμα της δυτικής Ευρώπης. Ο Ρωμιός, από την άλλη είναι ο άνθρωπος της υπαίθρου, οι ρίζες του οποίου βρίσκονται στη γεωργία και την κτηνοτροφία. Είναι συντηρητικός, παραδοσιακός και διατηρεί πάντοτε το καντήλι αναμμένο μπροστά από τις εικόνες. Το πρόσφατο παρελθόν των κλεφτών το βλέπει με περηφάνια, ακολουθεί έναν τρόπο ζωής τον οποίο ο Ελληνας βρίσκει μάλλον οπισθοδρομικό, ενώ βλεπει την Ελλάδα ως τμήμα του Ορθόδοξου κόσμου παρά της Δύσης. “Ο Ελληνας» είναι η δόξα της αρχαίας Ελλάδας”, γράφει. “Το «ρωμαίικο» είναι το μεγαλείο και οι λύπες του Βυζαντίου, πάνω απ’ όλα, οι λύπες”».
………………………………
Κύπρος και χούντα
«Για τον Πάντι, έναν άμεσο απόγονο των Φιλελλήνων […] η Ελλάδα και η Βρετανία αποτελούσαν προμαχώνες της ελευθερίας και πάντοτε βρίσκονταν στο ίδιο στρατόπεδο, και αυτή η πεποίθηση στήριζε καθημερινά τον αγώνα της επιβίωσής του στην κατεχόμενη Κρήτη» σημειώνει η βιογράφος.
Ωστόσο, το κυπριακό ζήτημα τον έφερε σε δύσκολη θέση, όταν το 1954 οι ελληνικές εφημερίδες συνέκριναν τη βρετανική διοίκηση στην Κύπρο με τη ναζιστική κατοχή στην Ελλάδα. «Και οι Ελληνες και οι Αγγλοι συμπεριφέρονται στο θέμα αυτό σαν παρανοϊκοί» είχε σχολιάσει.
Ομως για τη χούντα δεν τοποθετήθηκε πολιτικά, πιστεύοντας ότι το ποιος κυβερνούσε την Ελλάδα ήταν ένα ζήτημα που αφορούσε αποκλειστικά και μόνο τους Ελληνες.
