Του Τάσου Σαραντή
Εκατομμύρια κινητά τηλέφωνα, φορητοί υπολογιστές, ταμπλέτες, παιχνίδια , ψηφιακές φωτογραφικές μηχανές και άλλες ηλεκτρονικές συσκευές που θα αγοραστούν αυτά τα Χριστούγεννα αναμένεται να προκαλέσουν μια πλημμύρα επικίνδυνων ηλεκτρονικών αποβλήτων που θα καταλήξει παράνομα στις αναπτυσσόμενες χώρες, προειδοποιεί ο ΟΗΕ. Ο συνολικός όγκος των ηλεκτρονικών αποβλήτων αναμένεται να αυξηθεί κατά 33% μέσα στα επόμενα τέσσερα χρόνια, με το βάρος τους να είναι ισοδύναμο με αυτό των οχτώ μεγαλύτερων πυραμίδων της Αιγύπτου. Πέρσι παράχθηκαν σχεδόν 50 τόνοι ηλεκτρονικών αποβλήτων σε ολόκληρο τον κόσμο – ή περίπου 7 κιλά ανά άτομο στον πλανήτη. Πρόκειται για ηλεκτρονικά είδη κατασκευασμένα από εκατοντάδες διαφορετικά υλικά που περιέχουν τοξικές ουσίες όπως μόλυβδο, υδράργυρο, κάδμιο, αρσενικό και χημικούς επιβραδυντές. Για παράδειγμα, μια οθόνη παλαιού τύπου υπολογιστή μπορεί να περιέχει μέχρι και 3 κιλά μολύβδου.
Κάποια στιγμή στις χωματερές τα τοξικά υλικά διαρρέουν στο περιβάλλον μολύνοντας τη γη, το νερό και τον αέρα. Επιπλέον οι συσκευές αποσυναρμολογούνται συχνά σε πρωτόγονες συνθήκες και όσοι εργάζονται σε αυτές τις περιοχές υποφέρουν από συχνές εξάρσεις ασθενειών. Οπως αποκαλύφθηκε πριν από δύο εβδομάδες, σχεδόν ένα στα τρία κοντέινερ που εξέρχονται από την Ευρωπαϊκή Ενωση και ελέγχθηκαν από την Ιντερπόλ περιείχαν παράνομα ηλεκτρονικά απόβλητα που αποστέλλονται προς τον αναπτυσσόμενο κόσμο, λόγος για τον οποίο έχει ξεκινήσει ποινική διαδικασία κατά 40 εταιρειών.
Τα ηλεκτρονικά απόβλητα -στα οποία περιλαμβάνονται από παλιά ψυγεία μέχρι παιχνίδια ώς και μοτέρ οδοντοβουρτσων- αποτελούν σήμερα την ταχύτερα αυξανόμενη παραγωγή αποβλήτων στον κόσμο. Στην Κίνα παράχθηκαν 11,1 εκατ. τόνοι τον περασμένο χρόνο, ενώ ακολούθησαν οι ΗΠΑ με 10 εκατ. τόνους, αν και υπήρξε σημαντική διαφορά στην κατά κεφαλή παραγωγή. Για παράδειγμα, ο κάθε Αμερικανός παρήγαγε κατά μέσο όρο 29,5 κιλά, ενώ ο κάθε Κινέζος 5 κιλά. Μέχρι το 2017 αναμένεται ότι ο όγκος στο τέλος του κύκλου ζωής τηλεοράσεων, κινητών τηλέφωνων, υπολογιστών, οθονών, ηλεκτρονικών παιχνιδιών και άλλων προϊόντων θα είναι αρκετός για να γεμίσει μια γραμμή 15.000 μιλίων φορτηγών των 40 τόνων.
Στην Ευρώπη, η Γερμανία απορρίπτει τα περισσότερα ηλεκτρονικά απόβλητα, αλλά η Νορβηγία και το Λιχτενστάιν πετούν περισσότερα ανά άτομο. Η Βρετανία είναι πλέον έβδομη μεγαλύτερη παραγωγός στον κόσμο απορρίπτοντας 1,37 εκατομμύρια τόνους ή περίπου 21 κιλά ανά άτομο. Εντούτοις δεν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία από την κυβέρνηση ή τη βιομηχανία για την ποσότητα που εξάγεται.
Παρά το γεγονός ότι η εξαγωγή εμπορευμάτων που απορρίπτονται στις φτωχές χώρες είναι νόμιμη, εφόσον μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν ή να ανακαινιστούν, πολλά αποστέλλονται στην Αφρική ή την Ασία με ψευδή παραστατικά, αναφέρει η Interpol. Πολλά χαρακτηρίζονται ψευδώς ως «μεταχειρισμένα αγαθά», αν και στην πραγματικότητα είναι μη λειτουργικά. Συχνά εκτρέπονται στη μαύρη αγορά και μεταμφιέζονται ως μεταχειρισμένα, ώστε να αποφευχθεί το κόστος που συνδέεται με τη νόμιμη ανακύκλωση.
Ενα σημαντικό μέρος των εξαγωγών ηλεκτρονικών αποβλήτων πηγαίνουν σε χώρες εκτός Ευρώπης, συμπεριλαμβανομένων των χωρών της Δυτικής Αφρικής. Σύμφωνα με εκτιμήσεις του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος, τα χρησιμοποιημένα ηλεκτρικά προϊόντα που μεταφέρονται εκτός της Ε.Ε. κάθε χρόνο, κυρίως προς τη δυτική Αφρική και την Ασία, ανέρχονται σε 250.000 έως 1,3 εκατ. τόνους. Στη συνέχεια τα προϊόντα αυτά μπορούν να υποβληθούν σε επεξεργασία σε επικίνδυνες συνθήκες, να βλάψουν την υγεία των κατοίκων της περιοχής όπου καταλήγουν και να καταστρέψουν το περιβάλλον.
Οπως προκύπτει από πρόσφατη μελέτη του Ινστιτούτου Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης, οι ΗΠΑ απέρριψαν 258,2 εκατομμύρια υπολογιστές, οθόνες, τηλεοράσεις και κινητά τηλέφωνα το 2010, εκ των οποίων μόνο το 66% ανακυκλώθηκε. Σχεδόν 120 εκατομμύρια κινητά τηλέφωνα συλλέχθηκαν, τα περισσότερα από τα οποία απεστάλησαν στο Χονγκ Κονγκ, τη Λατινική Αμερική και την Καραϊβική. Η διάρκεια ζωής ενός κινητού τηλεφώνου είναι σήμερα λιγότερο από δύο χρόνια, αλλά κυβερνήσεις στην Ε.Ε., στις ΗΠΑ και στην Ιαπωνίας αναφέρουν ότι οι πολλές εκατοντάδες εκατομμύρια πετιούνται κάθε χρόνο ή μένουν στα συρτάρια. Στις ΗΠΑ μόνο 12 εκατομμύρια κινητά τηλέφωνα συλλέχθηκαν για ανακύκλωση το 2011, παρ’ όλο που αγοράστηκαν 120 εκατομμύρια.
Οπως και να έχει, το μεγαλύτερο πρόβλημα παραμένει οι συνθήκες κατά τις οποίες ανακυκλώνονται τα ηλεκτρονικά απόβλητα όταν καταλήγουν στις χωματερές των φτωχών χωρών. Κι αυτό γιατί συχνά απορρίπτονται σε χώρες όπως η Γκάνα, η Νιγηρία, το Πακιστάν, το Βιετνάμ και η Κίνα, όπου δεν υπάρχουν εγκαταστάσεις για αποτελεσματική ανακύκλωση. Συχνά τα πλαστικά καίγονται για την ανάκτηση του χαλκού και άλλων μετάλλων δημιουργώντας ιδιαίτερα τοξικές διοξίνες, με τα υψηλά επίπεδα καδμίου και μολύβδου από το γυαλί της οθόνης να κατέχουν τις υψηλότερες συγκεντρώσεις στις χωματερές των ηλεκτρονικών αποβλήτων. Αξίζει να σημειωθεί ότι τα χαμηλότερα επίπεδα ηλεκτρονικών αποβλήτων που παράγονται ανά άτομο καταγράφονται στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό (0,21 κιλά) και στην Μπουρκίνα Φάσο (0,81 κιλά).
