Του Αρη Στυλιανού
Το έτος που εκπνέει σε λίγες μέρες μπορεί να θεωρηθεί ακόμη μία παραγωγική χρονιά, από τη σκοπιά των εκδόσεων βιβλίων φιλοσοφίας και στοχασμού γενικότερα. Παρά την οικονομική κρίση, που πλήττει πλέον βάναυσα την ελληνική κοινωνία στο σύνολό της, αρκετοί εκδότες επιμένουν και αντιστέκονται, παίρνοντας το ρίσκο να βγάζουν ποιοτικά βιβλία για ένα απαιτητικό κοινό. Ισως μάλιστα αυτού του είδους τα βιβλία να είναι απαραίτητα τώρα περισσότερο από ποτέ, αν τουλάχιστον θέλουμε να προσπαθήσουμε να σκεφτούμε σοβαρά και συστηματικά την παρούσα κατάσταση. Ετσι, φαίνεται πως υπάρχει μια κρίσιμη μάζα αναγνωστών που, παράλληλα με τις απαραίτητες ιστορικές και οικονομικές μελέτες, εκτιμούν το δοκίμιο, τη σκέψη και τη φιλοσοφία, αναζητώντας εκεί την έμπνευση, κάποια πυξίδα ή και λίγη παρηγοριά.
Ανάμεσα στα ποιοτικά βιβλία της χρονιάς ξεχωρίζουν και φέτος, κατά κύριο λόγο, ορισμένες μεταφράσεις κλασικών φιλοσοφικών κειμένων. Αρχικά, όμως, ας υπογραμμίσουμε τη σημασία μιας νέας έκδοσης που αφορά τον Σπινόζα (1632-1677), αυτόν τον συχνά παρεξηγημένο δάσκαλο της ελεύθερης σκέψης και πράξης. Πρόκειται για το βιβλίο τού Stuart Hampshire «Σπινόζα. Μια εισαγωγή στον φιλοσοφικό στοχασμό του» (εκδ. Αλεξάνδρεια, μτφρ. Στέλλας Τσιλεδάκη, επιμ.-εισ. Βασιλική Γρηγοροπούλου). Η εν λόγω έκδοση αποτελεί μάλλον την αρτιότερη εισαγωγή στη σκέψη του Σπινόζα που υπάρχει αυτή τη στιγμή στα ελληνικά, επειδή εκθέτει με σαφή και κατανοητό τρόπο όλα τα κομβικά σημεία του φιλοσοφικού του συστήματος, σε συνδυασμό και με την εξιστόρηση της ζωής του.
Περνώντας στον επόμενο αιώνα και στον Ρουσσώ (1712-1778), συναντούμε έναν πολύ χρήσιμο συλλογικό τόμο: «Η δημοκρατία στην εξορία. Ενας οδηγός για την σκέψη του Ρουσσώ 300 χρόνια μετά την γέννησή του» (εκδ. Νήσος, επιμ. Rojda Azizoglu – Γιώργου Φαράκλα). Πρόκειται για δεκαπέντε ενδιαφέροντα σύγχρονα μελετήματα, γραμμένα από πανεπιστημιακούς καθηγητές και ειδικευμένους ερευνητές του ρουσσωικού έργου. Ο τόμος περιλαμβάνει επίσης, εν είδει παραρτήματος, μεταφράσεις ορισμένων αποσπασμάτων από κείμενα του φιλοσόφου, βιβλιογραφικό επίμετρο και χρονολόγιο.
Αφού αποφασίσαμε να προχωρήσουμε κατά χρονολογική σειρά, φτάνουμε και στον Καντ (1724-1804), ο οποίος είχε φέτος την τιμητική του, με δύο πολύ σημαντικές εκδόσεις. Η πρώτη οφείλεται στον αξιοθαύμαστο μόχθο του Κώστα Ανδρουλιδάκη, που μετέφρασε την καντιανή «Μεταφυσική των ηθών», προσθέτοντας διαφωτιστικές σημειώσεις και εκτενή επιλεγόμενα (εκδ. Σμίλη). Η δεύτερη συνίσταται στην ελληνική έκδοση της εξαιρετικής μελέτης του Paul Guyer, «Καντ», μεταφρασμένης από τον Γιώργο Μαραγκό (εκδ. Gutenberg). Πρόκειται για έναν ιδιαίτερα κομψό και φροντισμένο τόμο, σχεδόν επτακοσίων σελίδων. Ο «Καντ» του Guyer, ενός από τους επιφανέστερους μελετητές της καντιανής φιλοσοφίας, αξίζει να διαβαστεί από όλους όσοι επιθυμούν να διαμορφώσουν τεκμηριωμένη γνώμη για τις σύγχρονες διακυβεύσεις που σχετίζονται με την καντιανή κληρονομιά, τόσο στο πεδίο της θεωρητικής όσο και της πρακτικής φιλοσοφίας.
Το επόμενο βιβλίο που θα θέλαμε να επισημάνουμε αποτελεί έργο του Χέγκελ (1770-1831). Πρόκειται για την έκδοση: «Εγελος – Το πνεύμα του Χριστιανισμού και το πεπρωμένο του» (εκδ. Εστίας, πρόλογος-μετάφραση-επίμετρο-σχόλια: Γιώργος Σαγκριώτης). Αυτό το κείμενο του σπουδαίου Γερμανού φιλοσόφου ανήκει στα νεανικά του γραπτά, που παρέμειναν επί πολλά χρόνια αδημοσίευτα. Παρά ταύτα, έχει ιδιαίτερη σημασία για την κατανόηση της εγελιανής κριτικής προς την εβραϊκή και τη χριστιανική θρησκεία. Πόσω μάλλον που η εν λόγω κριτική χάραξε τον φιλοσοφικό δρόμο πάνω στον οποίο συνέχισαν να βαδίζουν μεταγενέστεροι μεγάλοι στοχαστές, όπως ο Φόιερμπαχ, ο Κίρκεγκορ ή και ο ίδιος ο Μαρξ.
Βαδίζοντας πλέον στον εικοστό αιώνα, αξίζει να τονίσουμε το ευχάριστο γεγονός της συνέχισης των μεταφράσεων κειμένων του Μισέλ Φουκώ (1926-1984), ο οποίος παραμένει ένας εξαιρετικά διεισδυτικός και επίκαιρος στοχαστής. Ετσι, οι εκδόσεις Πλέθρον δημοσίευσαν τις σημαντικές παραδόσεις του Φουκώ στο Κολέγιο της Γαλλίας, με τίτλο «Η γέννηση της βιοπολιτικής», σε μετάφραση Βασίλη Πατσογιάννη. Επίσης, με ένα ευσύνοπτο αλλά πολύτιμο βιβλίο που αφορά τη σκέψη του Γάλλου φιλοσόφου εγκαινιάστηκε το νέο εκδοτικό εγχείρημα του «Εκτός Γραμμής». Πρόκειται για την έκδοση: «Pierre Macherey, Φουκώ και Μαρξ. Το παραγωγικό υποκείμενο» (μτφρ. Τάσος Μπέτζελος). Ο Πιερ Μασερέ, μαθητής του Αλτουσέρ και ένας από τους κορυφαίους εν ζωή φιλοσόφους στη σημερινή Γαλλία, διερευνά τη θεωρητική σχέση του Φουκώ με τον Μαρξ, επιχειρώντας να διαβάσει τη μαρξική θεωρία για τον καπιταλισμό υπό το φως ορισμένων κρίσιμων φουκωικών εννοιών, όπως οι σχέσεις εξουσίας και η βιοπολιτική.
Συμπέρασμα: γόνιμη φιλοσοφική χρονιά η φετινή. Ευχόμαστε «και του χρόνου», με ακόμη καλύτερα, περισσότερα και φτηνότερα (παρακαλούμε, κυρίες και κύριοι εκδότες) βιβλία!
