Αν και γερασμένο το σανίδι στη σκηνή της παραδοσιακής κατασκοπίας, τα έργα και οι ημέρες της εξακολουθούν να συναρπάζουν το αναγνωστικό κοινό
«Δεν συμφωνώ με τον Μαλρό. Η φιλολογία θα αντέξει στον χρόνο»
Του Λουκά Θανασέκου
Στις 4.4.1991 η βρετανική «Γκάρντιαν» έγραψε: «Τα μυθιστορήματά του θα επιζήσουν του αιώνα και –αν εξακολουθούμε να διαβάζουμε- θα καταλάβουν μεγάλο μέρος του επόμενου». Την ίδια ημερομηνία η γαλλική «Φιγκαρό», με τίτλο «Ο ντετέκτιβ του Θεού», σημείωνε: «Αφησε πίσω του ένα σωρό παγίδες. Μένει να ανακαλύψουμε το πραγματικό του μεγαλείο». Η «Μοντ», με τίτλο «Ο πράκτοράς μας στον Παράδεισο», σχολίαζε: «Δημοσιογράφος, κατάσκοπος και συγγραφέας ήταν ο ντετέκτιβ της ψυχής».
Ετσι, δειγματοληπτικά, ο ευρωπαϊκός Τύπος παρουσίασε την απώλεια του Βρετανού συγγραφέα Γκράχαμ Γκριν. Πέθανε την προηγουμένη, στο νοσοκομείο «Θεία Πρόνοια» του Βεβέ της Γενεύης, στα 86 του.
Αν γυρίζουμε το ημερολόγιο είναι γιατί -με την επανακυκλοφορία του βιβλίου του «Ο άνθρωπός μας στην Αβάνα» (εκδ. Πόλις)- το όνομά του, το έργο του και η αφανής «παρουσία» του στον σιωπηλό κόσμο των μυστικών υπηρεσιών ξαναστήνουν στη γερασμένη σκηνή της κλασικής κατασκοπίας τα μοιραία της πρόσωπα. Συνεπώς, πριν από την ΙΒΜ, το Διαδίκτυο και τον Σνόουντεν, που μόλις στα 29 του «έγραψε» επωνύμως Ιστορία, κάποιοι άλλοι, βουτηγμένοι στην υψηλόφρονα ρουτίνα της σιωπής, δούλεψαν κι αυτοί για την Ιστορία, αλλά σε συσκευασία δεκαετιών.
3+1 υπεράνω υποψίας
Αν και αρχικός του στόχος ήταν να γράψει ένα καλό αστυνομικό μυθιστόρημα, ο Γκριν, μυημένος από τα 22 του στον καθολικισμό, μεριμνά ώστε να μην απουσιάζει από το πεπρωμένο των ανυποψίαστων ηρώων η καθοριστική φυσαλίδα του οξυγόνου της θείας πρόνοιας. Ομως, ο ανήσυχος Βρετανός στα 36 του (1940), με θητεία συντάκτη γραφείου στους «Τάιμς» και δύο κοσμαγάπητα μυθιστορήματα, «Ανατολικό εξπρές» (1932) και «Οπλο για νοίκιασμα» (1936), θα μπει στην Ιντέλιτζενς (τμήμα αντικατασκοπίας). Εκεί θα «δουλέψει» έως το τέλος του πολέμου και θα γίνει ισόβιος φίλος με τον κατά 8 χρόνια νεότερό του διπλό πράκτορα, που ήδη «δούλευε» για τους Σοβιετικούς και έμελλε να ολοκληρώσει την άλωση του γοήτρου των βρετανικών μυστικών υπηρεσιών τον Φεβρουάριο του 1963, όταν από τη Βηρυτό το έσκασε για να φτάσει στη Μόσχα μετά από 5 μήνες ποδαρόδρομο! Ηταν ο Κιμ Φίλμπι, αυτός που, όπως γράφτηκε, «πρόδωσε μια γενιά» – γιατί, φυσικά, 30 χρόνια στο πλευρό της Μόσχας δεν ήταν λίγα (1933-63).
Είχαν προ 12ετίας (25.3.1951) αποδράσει στη Μόσχα δυο κολλητοί του Φίλμπι, ο Γκάι Μπάρτζες και ο Ντόναλντ Μακλάιν, υψηλά ιστάμενοι του Φόρεϊν Οφις, αφού λεηλάτησαν για 18 χρόνια κρατικά μυστικά σε Αγγλία και ΗΠΑ. Κι αυτούς τους ήξερε ο Γκράχαμ Γκριν.
Το 1964, ο σερ Αντονι Μπλαντ, έφορος της Βασιλικής Πινακοθήκης, ομολόγησε ότι από το 1930, ως καθηγητής στο Τρίνιτι του Κέμπριτζ, στρατολόγησε τους φοιτητές του Φίλμπι, Μπάρτζες και Μακλάιν υπέρ των Σοβιετικών. Η ομολογία αυτή, θαμμένη σε σιωπή τάφου, δημοσιοποιήθηκε μόλις το 1979 επί Θάτσερ.
Θα αναζητούμε τον μύθο…
Φίλο και επισκέπτη της Ελλάδας, συναντήσαμε στις 21.2.1978 τον Γκράχαμ Γκριν (ξενοδοχείο «Μ. Βρεταννία»), γνωρίζοντας αρκετό από το συγγραφικό του έργο. Του δείξαμε κάποιες ελληνικές μεταφράσεις. Πλην αυτής για τον «Τρίτο άνθρωπο», οι άλλες, όπως είπε, δεν είχαν την άδειά του. Θεωρούσε καλύτερο βιβλίο του, από τα πέντε που του δείξαμε, το «Μπράιτον Ροκ». Για το «Δύναμη και Δόξα» -με τον συγκλονιστικό μέθυσο εφημέριο στο Μεξικό- αποκάλυψε ότι γράφτηκε επί παραγγελία. Μάθαμε ότι εργαζόταν με ωρολόγιο πρόγραμμα, ότι δεν απαρνήθηκε το χειρόγραφο που το διοχέτευε στη δακτυλογράφο γραμματέα του, ότι κάθε μυθιστόρημα τού «έτρωγε» από 9 μήνες έως 3 χρόνια και ότι το έγραφε επτά φορές. Για το βιβλίο που θα κυκλοφορούσε σε λίγους μήνες συναντήσαμε αδιαπέραστο τείχος.
ΕΡ. Ο Αντρέ Μαλρό αφήνει να εννοηθεί ότι βαδίζουμε σε μια μόρφωση οπτικοακουστική…
ΑΠ. Δεν συμφωνώ. Η φιλολογία θα αντέξει στον χρόνο. Υπάρχει κάτι στο ανθρώπινο πνεύμα που αναζητάει τον μύθο.
Κάπως αδιάφορα μας μίλησε για τον Φίλμπι, παρότι είχαν γραφτεί πολλά στον Τύπο. Για τον Μπάρτζες είπε: «Προσπάθησα να επικοινωνήσω μετά την αναχώρησή του, αλλά…». Συμπεράναμε ότι είχε δίαυλο με τη Μόσχα μετά το ’51, έδειξε όμως ευγενικά απρόθυμος για μια τέτοια συζήτηση.
Οι δυο φίλοι ξανασμίγουν
Οταν, στα μέσα του 1978, κυκλοφόρησε «Ο ανθρώπινος παράγοντας», ο αναγνώστης του Γκριν δεν είχε απέναντί του την αναπάντεχα σατιρική και κυνική εκδοχή του Κουβανού πράκτορα, πωλητή βρετανικών ηλεκτρικών σκουπών, όπως στο «Ο άνθρωπός μας στην Αβάνα», αλλά το ψυχρά ανελέητο και ανέγγιχτο κατεστημένο του μυστικού κόσμου. Η περίπτωση-μύθος του Φίλμπι διαπερνούσε σαν ιχνογράφημα τον ήρωα, ο οποίος και έφτασε στη Μόσχα, όχι όμως με τα πόδια!
Χρόνια μετά, τον Αύγουστο του 1997, ο Ανατολικογερμανός πράκτορας Μάρκους Βολφ αποκάλυψε ότι η Ιντέλιτζενς (με επικεφαλής τον Ολντφιλντ τη δεκαετία του ’80) μόνον σε έναν παλιό καλό φίλο του Φίλμπι μπορούσε να αναθέσει τη διερεύνηση πιθανού πεδίου «επιστροφής» στο Λονδίνο. Κι αυτός δεν ήταν άλλος από τον Γκράχαμ Γκριν που είχε αλληλογραφία μαζί του από το 1969. Οι δυο τους, όπως αποκάλυψε ο Βολφ, συναντήθηκαν στη Μόσχα, στο διαμέρισμα του Φίλμπι, δύο φορές το 1986, τον Σεπτέμβριο του 1987 και τον Φεβρουάριο του 1988. Ο Γκριν ήξερε ότι ο φίλος του δεν θα γύριζε ούτε για τους αγώνες κρίκετ ούτε για το καθημερινό σταυρόλεξο των «Τάιμς», ακόμη κι αν επιζούσε της πτώσης του Τείχους. Πέθανε το 1988, στα 76 του.
