Μεταξύ Χριστουγέννων και Πρωτοχρονιάς, ετοιμάσαμε ένα αρχιτεκτονικό «ρεβεγιόν» διαφορετικό για τους αναγνώστες της «Εφ.Συν.». Ξεχάστε για λίγο το γκρίζο της πραγματικότητας και ελάτε σε ένα από τα πιο σημαντικά σαλόνια της Αθήνας, που για περισσότερα από είκοσι χρόνια ήταν το στέκι της πνευματικής ελίτ
Οι τέσσερις εποχές απεικονίζονται σε ισάριθμες μασίφ ξύλινες πόρτες διά χειρός Χατζηκυριάκου-Γκίκα
Της Χαράς Τζαναβάρα
«Δεν είναι σπίτι, είναι αγκυροβολημένο υπερωκεάνιο» έγραψε ο νομπελίστας Γιώργος Σεφέρης για τη φωλιά της Λητώς και του Αγγελου Κατακουζηνού, στην αρχή της λεωφόρου Αμαλίας. Από τον πέμπτο όροφο, η θέα προς τον Εθνικό Κήπο και τη Βουλή είναι μοναδική και το μάτι πλανιέται ώς τις κορυφογραμμές του Υμηττού.
Από το 1960 και για περισσότερα από είκοσι χρόνια αποτέλεσε το σημείο αναφοράς για επιστημονικές και κυρίως πνευματικές συζητήσεις. Γόνος εύπορης οικογένειας, με ρίζες που φτάνουν ώς τους αυτοκράτορες του Βυζαντίου, ο Αγγελος Κατακουζηνός (1902-1982) γεννήθηκε στη Λέσβο και φοίτησε στην περίφημη Ευαγγελική Σχολή της Σμύρνης. Σπούδασε νευρολόγος-ψυχίατρος στο Παρίσι. Μάλιστα, η Γαλλία τού έκανε την τιμή να τον αναγορεύσει καθηγητή, μέλος της περίφημης Ακαδημίας της και μέλος της Λεγεώνας της Τιμής, σε αντίθεση με την Ελλάδα που δεν του επιφύλαξε ανάλογη αναγνώριση. Θεωρείται θεμελιωτής της νευροψυχιατρικής στη χώρα μας και ήταν αυτός που οργάνωσε την πρώτη κλινική στο είδος της στον «Ευαγγελισμό». Η αίτησή του να γίνει καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών απορρίφθηκε λόγω… ικανότητας, ενώ το 1979 δεν έγινε δεκτός στην Ακαδημία Αθηνών.
Στη δεκαετία το 1920 και σε κάποιο από τα «σκανδαλιστικά» για τα τότε ήθη μπεν-μιξ στο Φάληρο, συνάντησε την «ξανθιά μούσα» του, όπως έγραφε γι' αυτήν η Ελένη Βλάχου, που με το ψευδώνυμο «Μαρίνα» πρωτοασχολήθηκε με την κοσμική κίνηση από τις σελίδες της «Εκλογής». Η πανέμορφη Λητώ Πρωτόππαπα (1907-1997) είχε γεννηθεί στον Πειραιά και από τη μητέρα της καταγόταν από την οικογένεια Σκλαβούνου, του εκ Μαυροβουνίου υπασπιστή του Οθωνα. Παντρεύτηκαν το 1934 και αφού ήταν ήδη το αγαπημένο ζευγάρι της αθηναϊκής ελίτ. Εστησαν το πρώτο τους σαλόνι στην Πινδάρου και 16 χρόνια αργότερα εγκαταστάθηκαν στη Β. Αμαλίας.
Η λεωφόρος ήταν ήδη μια από τις περιζήτητες γειτονιές των μεγάλων οικογενειών της Αθήνας. Διαμορφώθηκε το 1886 και από την αρχή καθιερώθηκε ως… νυφοπάζαρο για περιζήτητες κόρες με μεγάλη προίκα. Ηταν όμως γνωστή και ως δενδροστοιχία με τις πιπεριές που είχε επιλέξει για δενδροφύτευση η βασίλισσα Αμαλία. Πολύ γρήγορα άρχισαν να «ξεφυτρώνουν» μέγαρα. Στην αρχή της λεωφόρου, στη γωνία με την Οθωνος, βρισκόταν το μέγαρο Νεγρεπόντη και λίγο πιο κάτω το τριώροφο νεοκλασικό της κόμισσας Λουίζας ντε Ριανκούρ, που είχε εγκατασταθεί στη χώρα μας. Δυστυχώς έχουν κατεδαφιστεί, αλλά διασώθηκε η οικία Μαυρομιχάλη, έργο του Θεόφιλου Χάνσεν, που στεγάζει τα γραφεία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στην Αθήνα. Κοσμήματα της λεωφόρου αποτελούν τα νεότερα κτίρια του Ιδρύματος Μποδοσάκη, έργο του Ανδρέα Πλουμιστού στις αρχές της δεκαετίας του 1950, που «πρωταγωνιστεί» σε περίφημες ασπρόμαυρες ελληνικές ταινίες της εποχής, αλλά και το ξενοδοχείο «Αμαλία», με τις λιτές γραμμές που ακολουθεί ο χαρισματικός Νίκος Βαλσαμάκης. Από την πρόσφατη αρχιτεκτονική παρουσία ξεχωρίζει το διπλανό κτίριο, έργο του Αλέξανδρου Τομπάζη.
Η απλή ξύλινη πόρτα του διαμερίσματος του ζεύγους Κατακουζηνού λειτουργεί παραπλανητικά για τον πλούτο που κρύβει. Το σαλόνι με τη μοναδική θέα φέρει την υπογραφή της Λητώς και αποκαλύπτει τις πολλαπλές πλευρές του χαρακτήρα της. Το καθιστικό αποπνέει Ανατολή με τον σοφρά. Δίπλα, το αμπίρ σαλόνι με έπιπλα εποχής αγορασμένα στο Παρίσι. Η τριλογία κλείνει με το μικρό μπλε σαλονάκι στο οποίο κυριαρχεί ένα γραφείο-αντίκα σχεδιασμένο από τον Ετιέν Εβρίλ, τον αγαπημένο επιπλοποιό της Μαρίας Αντουανέτας.
Το κόσμημα όμως του διαμερίσματος είναι οι μασίφ ξύλινες πόρτες με υπέροχα σχέδια αφιερωμένα στις τέσσερις εποχές του χρόνου, διά χειρός Νίκου Χατζηκυριάκου-Γκίκα, προσωπικού φίλου του ζευγαριού. Λέγεται πως αυτό ενόχλησε τον Γιάννη Τσαρούχη και η οικοδέσποινα του ανέθεσε τη διακόσμηση άλλων γωνιών των σαλονιών, όπως είναι τα δοκάρια. Στη συλλογή έργων ζωγραφικής του ζεύγους περιλαμβάνονται επίσης έργα του Σπύρου Βασιλείου και του Γιώργου Γουναρόπουλου.
Η μοναδική αύρα του διαμερίσματος οφείλεται όμως στους περίφημους καλεσμένους του ζεύγους, όπως τους καταγράφει ο Γιάννης Καιροφύλας στο βιβλίο του «Τα μεγάλα τζάκια της Αθήνας». Στα σαλόνια του περνούσαν ώρες με ιδιαίτερες συζητήσεις ο Γ. Σεφέρης, ο γείτονάς τους Γ. Κατσίμπαλης, ο Ανδρέας Εμπειρίκος, ο Ηλίας Βενέζης, ο Αγγελος Τερζάκης και πολλοί άλλοι. Λόγω της γνωριμίας του οικοδεσπότη με τον συλλέκτη Στρατή Ελευθεριάδη, γνωστότερο ως Teriade, στο σαλόνι της Β. Αμαλίας παρουσιάστηκαν για πρώτη φορά έργα του λαϊκού ζωγράφου Θεόφιλου, πριν εκτεθούν στο Παρίσι, στο Μουσείο του Λούβρου.
Η διεθνής φήμη του ιδιοκτήτη ήταν αφορμή για να οργανωθεί, πάλι εδώ, η περίφημη συζήτηση για τον ευρωπαϊκό πολιτισμό με ομιλητή τον φιλόσοφο και βραβευμένο με Νόμπελ Αλμπέρ Καμί, ενώ φιλοξενήθηκε και ο περίφημος συγγραφέας Ουίλιαμ Φόκνερ.
Τα σαλόνια έκλεισαν μετά τον θάνατο του Αγγελου Κατακουζηνού. Η Λητώ δεν έβγαλε τα μαύρα και έζησε ώς το τέλος της ζωής της με τις πλούσιες αναμνήσεις της. Τα νέα «θυρανοίξια» έγιναν το 2008 και από τότε λειτουργεί ως έδρα του μουσείου, φιλοξενώντας επιλεγμένες πολιτιστικές εκδηλώσεις.
………………………………………..
1. Ο Μεγάλος Ερωτικός
Σε μια γωνιά του σαλονιού βρίσκεται μισοκρυμμένο ένα πιάνο Steinway, το καλύτερο στο είδος του. Καθισμένος μπροστά του ο μοναδικός Μάνος Χατζιδάκις, εγκάρδιος φίλος του ζεύγους Κατακουζηνού, παρουσίασε για πρώτη φορά το έργο του «Μεγάλος Ερωτικός».
2. Εκθεσιακός χώρος
Το διαμέρισμα λειτούργησε πολλές φορές και ως εκθεσιακός χώρος, με πρωτιές που θα ζήλευαν και επώνυμες γκαλερί. Εδώ οργανώθηκε η πρώτη σε ελληνικό έδαφος έκθεση προς τιμήν του Μαρκ Σαγκάλ, με αφορμή την επικείμενη επίσκεψή του στην Αθήνα.
3. Και Καραγκιόζη
Οι πρωτιές κάλυπταν όλες τις πλευρές της τέχνης. Μια Πρωτοχρονιά, οι οικοδεσπότες έφεραν τον «μπερντέ» του Ευγένιου Σπαθάρη, ανοίγοντας τον ώς τότε παρακατιανό κόσμο του Καραγκιόζη στη λεγόμενη «καλή κοινωνία»
