Του Τάσου Παππά
Δηλητήριο σε αναψυκτικό μαζικής κατανάλωσης, σφαίρες κατά της οικίας του Γερμανού πρέσβη στην Αθήνα, επιθέσεις αυτοκτονίας σε ρωσική πόλη. Τρεις ενέργειες στο τέλος του χρόνου σε διαφορετικά σημεία του πλανήτη, επανέφεραν στο προσκήνιο με δραματικό τρόπο το θέμα της τρομοκρατίας. Το νήμα που τις συνδέει είναι η πρόθεση των δραστών να προξενήσουν βλάβες με παραδειγματικό τρόπο σ’ αυτόν που θεωρούν ότι είναι ο εχθρός τους. Με τα δικά τους λόγια, πρόκειται για την «προπαγάνδα με δράση».
Για τους αναρχικούς που έβαλαν σε μπουκάλια υδροχλωρικό οξύ, ο στόχος είναι η συγκεκριμένη πολυεθνική εταιρεία (Coca-Cola), που σύμφωνα με την ανάλυσή τους εκμεταλλεύεται τους λαούς αποκομίζοντας τεράστια κέρδη. Επέλεξαν την εποχή των γιορτών, για να έχει το χτύπημά τους μεγαλύτερη ισχύ, και προειδοποίησαν εγκαίρως ώστε να πληροφορηθούν οι πολίτες και να αυτοπροστατευθούν. Πράγματι, ο «αντίπαλος» υποχρεώθηκε να αποσύρει από τα ράφια των σουπερμάρκετ την επίμαχη παρτίδα προϊόντων. Ως προς αυτό πέτυχαν τον στόχο τους. Κατάφεραν, επίσης, να προκαλέσουν μια συζήτηση (περιορισμένη, πάντως) γύρω από τις πρακτικές των πολυεθνικών, οι οποίες όμως είναι ευρύτατα γνωστές και έχουν κατακριθεί. Η οικονομική ζημιά για την εταιρεία ήταν ασήμαντη.
Θα απαιτούνταν συνεχείς δράσεις τέτοιου τύπου σε πολλά μέρη του κόσμου και ανταπόκριση των πολιτών στις προσκλήσεις των αναρχικών να μην καταναλώνουν το συγκεκριμένο προϊόν, ώστε να δημιουργηθούν συνθήκες απαξίωσης για την εταιρεία. Ούτε όμως οι αναρχικές ομάδες διαθέτουν τις δυνάμεις για ένα εγχείρημα παγκόσμιας εμβέλειας ούτε οι καταναλωτές είναι δυνατόν να αλλάξουν τις εδραίες προτιμήσεις τους με σποραδικές ενέργειες αυτής της μορφής. Συνεπώς, έχουμε ένα πυροτέχνημα που κράτησε για μερικές μέρες και στη συνέχεια έσβησε χωρίς να αφήσει ούτε μια αμυχή στο σύστημα.
Οι άγνωστοι που πυροβόλησαν την οικία του Γερμανού πρέσβη στο Χαλάνδρι πιθανότατα είχαν πολιτικά κίνητρα. Προφανώς ήθελαν να εκφράσουν την οργή τους για τη στάση της Γερμανίας απέναντι στην Ελλάδα την εποχή των μνημονίων. Το χτύπημα ήταν συμβολικό και ενδεχομένως αρκετοί κάτοικοι αυτής της χώρας να μη δυσφόρησαν με αυτή την πράξη. Ο αντιγερμανισμός ως ρεύμα έχει τα τελευταία χρόνια αντικαταστήσει τον αντιαμερικανισμό, που κυριαρχούσε στην Ελλάδα σε όλη την περίοδο της μεταπολίτευσης. Οι συχνές, ανόητες και ανιστόρητες συγκρίσεις που γίνονται από διάφορους κύκλους ανάμεσα στον Χίτλερ και τη Μέρκελ, τους ναζί και τους σύγχρονους Γερμανούς πολιτικούς, λειτουργούν σαν λίπασμα. Βεβαίως, μόνο αφελείς θα περίμεναν ότι μια τέτοια ενέργεια θα ανάγκαζε τη Γερμανία να αλλάξει τη γραμμή της για την Ευρώπη και την Ελλάδα. Οπως άλλωστε παραδέχθηκε στην ύστερη φάση του ο «πάπας του αναρχισμού», Π. Κροπότκιν, «κάναμε το λάθος να πιστέψουμε ότι μπορούμε να αλλάξουμε τον κόσμο με λίγο δυναμίτη».
Και στην περίπτωση αυτή, πάντως, όπως και στην προηγούμενη, είχαμε μια τυπική δράση αντισυστημικών ομάδων. Η πολυεθνική και ο πρέσβης μιας μεγάλης χώρας που έχει ηγεμονικό ρόλο αποτελούν, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των οργανώσεων, τους κρίκους μιας αλυσίδας που κρατάει τους λαούς αιχμάλωτους. Δεν ενοχοποιούνται οι πολίτες επειδή ανέχονται αυτή την κατάσταση, αλλά οι φορείς της ιμπεριαλιστικής εξουσίας.
Τα πράγματα είναι διαφορετικά με τις βομβιστικές επιθέσεις στη Ρωσία. Εκεί ο στόχος των καμικάζι δεν ήταν οι αξιωματούχοι του ρωσικού κράτους ή κάποια εμβληματικά κέντρα ισχύος, αλλά το ίδιο το ρωσικό έθνος. Το χτύπημα ήταν τυφλό, δεν υπήρξε προειδοποίηση και η επιδίωξη των δραστών ήταν να προκαλέσουν μαζικό τρόμο, ώστε ο κάθε πολίτης να νιώσει ότι είναι υποψήφιο θύμα. Κατά την άποψή τους, δεν φταίνε μόνο οι ρωσικές κυβερνήσεις γι’ αυτά που έκαναν και συνεχίζουν να κάνουν εναντίον του λαού της Τσετσενίας, αλλά και οι Ρώσοι πολίτες που δεν αντιδρούν, δεν εξεγείρονται και εξακολουθούν να τις στηρίζουν, δίνοντάς τους μεγάλες πλειοψηφίες στις εκλογές. Με άλλα λόγια, εδώ έχουμε την εφαρμογή της θεωρίας περί συλλογικής ευθύνης. Στις πρώτες περιπτώσεις, το ιδεολογικό όχημα είναι μια κοσμική ιδεολογία (εκδοχές του αναρχισμού και του κομμουνισμού) στις επιθέσεις στη Ρωσία το «νομιμοποιητικό πλαίσιο» είναι ένας συνδυασμός εθνικισμού και θρησκευτικού φονταμενταλισμού.
Τα κράτη, φυσικά, δεν μένουν με σταυρωμένα χέρια. Προβάλλοντας την ανάγκη να προστατευθούν οι πολίτες από την τρομοκρατία πάσης φύσεως, ενισχύουν τους κατασταλτικούς μηχανισμούς, αναστέλλουν την ισχύ κανόνων του κράτους δικαίου, επιτρέπουν εξαιρέσεις και οργανώνουν δίκτυα παρακολούθησης που δεν αφορούν μόνο τους «συνήθεις υπόπτους» (όρος με πολύ ελαστικές διαστάσεις, όπως ξέρουμε στην Ελλάδα από την υπόθεση της «17 Νοέμβρη»), αλλά μεγάλα τμήματα του πληθυσμού. Στις ΗΠΑ, για παράδειγμα, μετά τους δίδυμους πύργους, οι πολυπλόκαμες μυστικές υπηρεσίες, όπως αποκάλυψαν πρώην στελέχη τους, έχουν στην κυριολεξία ξεφύγει από κάθε δημοκρατικό έλεγχο. Δεν ξέρουμε αν ισχύει ο αφορισμός του Ντεριντά ότι «η καταστολή παράγει, αναπαράγει, αποκαθιστά αυτό ακριβώς που επιχειρεί να αφοπλίσει», ωστόσο είναι εμφανές ότι, στο όνομα της ασφάλειας, οι εξουσίες δεν διστάζουν να καταστρατηγήσουν βασικά δικαιώματα.
