Τα δίδυμα αντικριστά κτίρια στη νότια πλευρά της πλατείας Ομονοίας σηματοδοτούν την οδό Αθηνάς, που ύμνησε με τον πιο άρτιο τρόπο ο Μάνος Χατζιδάκις. Στη μεταπολεμική περίοδο και από την Πρωτοχρονιά ώς τα Θεοφάνια, η περιοχή γνώριζε ιδιαίτερες δόξες, αφού ήταν η έδρα των… παπατζήδων
«Κατασκευάστηκαν κατά τα ευρωπαϊκά πρότυπα, διέθεταν υαλοσκεπές εσωτερικό αίθριο και έχουν κηρυχθεί διατηρητέα από το 1979, ως λαμπρά δείγματα του όψιμου αθηναϊκού κλασικισμού
Της Χαράς Τζαναβάρα
Αν επαληθευτούν οι υποσχέσεις της δημοτικής αρχής της Αθήνας, η παραμελημένη περιοχή της Ομόνοιας θα αποτελέσει την απαρχή για το ζωντάνεμα του κέντρου της πρωτεύουσας, με σημείο αναφοράς τα δίδυμα κτίρια που βρίσκονται στις δύο πλευρές της οδού Αθηνάς, τα πρώην ξενοδοχεία «Μπάγκειο» και «Μέγας Αλέξανδρος», τα οποία προβλέπεται να στεγάσουν επιχειρηματικές πρωτοβουλίες. Τα έργα ανακαίνισης, που υλοποιούνται με κονδύλια του δήμου, βρίσκονται στο τελικό στάδιο.
Η Ομόνοια «είναι η πλατεία όλων των χωριών και όλων των πόλεων της χώρας» έγραφε ο Γιώργος Ιωάννου στο φωτογραφικό άλμπουμ με τίτλο «Ομόνοια 1980» και είναι μια παρατήρηση που ταιριάζει με τη μακραίωνη ιστορία της πλατείας. Στην οθωμανική Αθήνα βρισκόταν στην… άκρη της πόλης! Κυριαρχούσαν τα αμπέλια και οι συκιές, ενώ υπήρχαν και μαντριά. Στην περιοχή κατέληγαν δύο σημαντικά ρέματα, που είναι οι σημερινές οδοί Σταδίου και Πανεπιστημίου.
Η εξέλιξη της ευρύτερης περιοχής θα ήταν διαφορετική αν εφαρμόζονταν τα αρχικά σχέδια των Κλεάνθη – Σάουμπερτ, που το 1833 προέβλεπαν τη δημιουργία τετράγωνης πλατείας, πολύ μεγαλύτερης από τα σημερινά όριά της, από την οποία θα ξεκινούσαν οι βασικοί δρόμοι της νέας πρωτεύουσας. Στο κέντρο της πλατείας προβλεπόταν η κατασκευή των ανακτόρων, εξ ου και το αρχικό όνομά της. Αργότερα μετονομάστηκε σε πλατεία Οθωνα και το 1862, μετά την εκθρόνιση του Βαυαρού βασιλιά, πήρε τη σημερινή ονομασία της, σηματοδοτώντας την προσπάθεια εθνικής συμφιλίωσης που ξεκινούσε. Ενα χρόνο αργότερα πάντως ήταν ο χώρος σύγκρουσης πολιτικών αντιπάλων, όπου έλαβαν χώρα τα περίφημα «Ιουνιανά». Διατήρησε το έντονα πολιτικό στίγμα της, καθώς το 1916 έγινε χώρος αντιπαράθεσης μεταξύ βενιζελικών και αντιφρονούντων και ώς σήμερα αποτελεί το επίκεντρο διαδηλώσεων.
Το άφθονο πράσινό της διατηρήθηκε ώς το 1930, συνυπάρχοντας αρμονικά με την αφετηρία του ιππήλατου τροχιόδρομου. Τη συγκεκριμένη χρονιά, και για τις ανάγκες του πολυτελούς -για τα δεδομένα της εποχής- σταθμού του Ηλεκτρικού, θυσιάστηκαν τα δέντρα και η πλατεία απέκτησε κυκλικό σχήμα. Μάλιστα για τις ανάγκες εξαερισμού των υπόγειων εγκαταστάσεων προβλέφθηκε η τοποθέτηση αγαλμάτων που θα κάλυπταν τις απολήξεις των ακαλαίσθητων μηχανημάτων. Το γνωστό μας σιντριβάνι είναι έργο της δεκαετίας του 1960, ενώ η σημερινή, μάλλον αποτυχημένη, όψη της πλατείας επιλέχθηκε μετά από αρχιτεκτονικό διαγωνισμό και παραδόθηκε λίγο πριν από τους Ολυμπιακούς Αγώνες της Αθήνας.
Η οδός Αθηνάς και η παράλληλός της, Αιόλου, προβλέπονταν από τα αρχικά πολεοδομικά σχέδια και διατηρήθηκαν παρά τις αλλεπάλληλες τροποποιήσεις τους. Είναι και οι δύο εμπορικοί δρόμοι, διαφοροποιούμενοι ώς σήμερα μόνον ως προς το είδος των καταστημάτων. Η Αθηνάς ήταν πάντα πιο λαϊκός δρόμος, γεγονός που ίσως οφείλεται στο ότι από την αρχή φιλοξενούσε κέντρα διασκέδασης και έγινε στέκι αγοραίου έρωτα και παπατζήδων -ειδικά την Πρωτοχρονιά και έως τα Φώτα λειτουργούσαν ως ένα είδος υπαίθριων καζίνων.
Τα δίδυμα κτίρια στις δύο πλευρές του δρόμου είναι οφθαλμοφανές ότι προέκυψαν από το ίδιο χέρι. Αποτελούν έργα του Ερνέστου Τσίλερ, του πιο πολυπράγμονος αρχιτέκτονα της οθωνικής Αθήνας. Κατασκευάστηκαν σε οικόπεδα που είχε αγοράσει ο εθνικός ευεργέτης Ιωάννης Μπάγκας ή Πάγκας για να χτίσει την κατοικία του. Γεννημένος στην Κορυτσά, απέκτησε μεγάλη περιουσία από επιχειρηματική δραστηριότητα στη Ρουμανία, την οποία το 1889 παραχώρησε στο Ελληνικό Δημόσιο, κρατώντας για τις ανάγκες του μόνον ένα μικρό μηνιαίο επίδομα.
Προηγήθηκε (1889) το κτίριο του ξενοδοχείου «Μέγας Αλέξανδρος», στη δυτική πλευρά, και ακολούθησε ένα χρόνο αργότερα το «Μπάγκειο». Και τα δύο κατασκευάστηκαν με προδιαγραφές ξενοδοχείων. Είναι μάλιστα τα πρώτα στη χώρα μας τα οποία, κατά τα ευρωπαϊκά πρότυπα, διέθεταν υαλοσκεπές εσωτερικό αίθριο, που πολλαπλασιάζει τον φυσικό φωτισμό και επιτρέπει τη λειτουργία χώρων εστίασης στους ισόγειους χώρους. Και τα δύο αρχικά είχαν τρεις ορόφους, ενώ αργότερα προστέθηκε και τέταρτος. Εχουν κηρυχθεί διατηρητέα από το 1979, ως λαμπρά δείγματα του όψιμου αθηναϊκού κλασικισμού.
Υπάρχουν όμως και διαφοροποιήσεις. Στον χώρο του «Μπάγκειου» προϋπήρχε η κατοικία όπου διέμενε η οικογένεια του Χαρίλαου Τρικούπη, η οποία αργότερα αγοράστηκε από το Μπάγκειο Φιλανθρωπικό Ιδρυμα. Λειτούργησε ως ξενοδοχείο τουλάχιστον ώς τα τέλη της δεκαετίας του 1960. Το απέναντι κτίριο διέθετε αρχικά αγάλματα περιμετρικά του τρίτου ορόφου, τα οποία αφαιρέθηκαν όταν προστέθηκε και τέταρτο επίπεδο. Στο ισόγειό του λειτούργησε πολυσύχναστο εστιατόριο.
Το πιο διάσημο πάντως ήταν το ομώνυμο καφέ στο «Μπάγκειο», το οποίο από τα μέσα του 20ού αιώνα αποτέλεσε στέκι λογοτεχνών με σαφή ένταξη στον ριζοσπαστικό χώρο. Διάσημοι θαμώνες του ήταν οι Κώστας Βάρναλης, Αγγελος Τερζάκης, Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος και ο βραβευμένος με «Λένιν» Γιάννης Ρίτσος. Στο υπόγειό του, με χωριστή είσοδο από την οδό Αθηνάς, λειτουργούσε στον Μεσοπόλεμο το περίφημο καφέ σαντάν του Μανέα, που φιλοξενούσε Ιταλίδες καλλιτέχνιδες με ειδίκευση στις καντσονέτες αλλά και τις άριες.
…………………………………………
1. Οι πελάτες
Εύποροι ταξιδιώτες από την επαρχία αποτελούσαν την πλειονότητα των πελατών των δύο ξενοδοχείων, που ανήκαν στην Α΄ κατηγορία. Διέθεταν μάλιστα αίθουσα με πιάνο και αναγνωστήριο
2. Η διαπόμπευση
Η Ομόνοια, προφανώς λόγω του πολυσύχναστου χαρακτήρα της, υπήρξε τόπος διαπόμπευσης. Το 1949, και για τις ανάγκες του μετεμφυλιακού σκηνικού, οδηγούσαν εδώ τους αντάρτες που έπεφταν στα χέρια των Αρχών και, αυθόρμητα δήθεν, «αγανακτισμένοι» πλήρωναν για να τους φτύσουν! Στη δεκαετία του 1960 και με την εφαρμογή του αναχρονιστικού νόμου 4000, οι αστυνομικές αρχές έφερναν εδώ τους τεντιμπόηδες για να τους διαπομπεύσουν!
3. Η Αθηνάς
Η οδός Αθηνάς διαθέτει μοναδική θέα προς τον Ιερό Βράχο, ακόμη και για όσους περπατούν στα πολύβουα πεζοδρόμιά της. Συνέδεε την παλιά με τη νεότερη πόλη και γι' αυτό είναι ο μόνος δρόμος με αφετηρία την Ομόνοια, στον οποίο η αρίθμηση ξεκινά από το Μοναστηράκι
