Της Εύης Καρκίτη

Μόλις τέσσερα χρόνια πριν ξεσπάσει η Γαλλική Επανάσταση, ο μηχανικός Ζαν-Μπατίστ Μπαράτ αναλαμβάνει ένα εξαιρετικά δυσάρεστο έργο: να ανασκάψει εκ θεμελίων το κοιμητήριο των Αθώων Νηπίων, που βρίσκεται στην καρδιά του Παρισιού, και στο οποίο έχει θαφτεί τεράστιος αριθμός ανθρώπων, κυρίως μετά την επιδημία της πανούκλας. Η εντολή του βασιλιά προς τον νεαρό μηχανικό είναι σαφής: «Ξεφορτώσου τους νεκρούς μέχρι το τελευταίο κοκαλάκι».

Ο Βρετανός συγγραφέας, στο έκτο μυθιστόρημά του, κινείται σε ένα ζοφερό περιβάλλον. Ωστόσο, αυτό που τον ενδιαφέρει περισσότερο είναι να διερευνήσει σε μια εποχή συνταρακτικών ζυμώσεων, που συνδέεται με την ανάδυση του Λόγου, το δεσπόζον ζήτημα του θανάτου και τις εδραιωμένες ερμηνείες του.

Ο Μίλερ επιλέγει για κεντρικό χαρακτήρα του τον νεότερο άνθρωπο που πιστεύει στη δύναμη της λογικής, θαυμάζει τον Βολτέρο, τον απασχολεί αν θα έχουν οι πράξεις του την έγκριση του κύκλου της Εγκυκλοπαίδειας. Αν και θεωρεί πως δεν θα τον πτοήσουν οι δυσαρέσκειες που το έργο του θα προκαλέσει, και αγνοεί τις δοξασίες πως στο κοιμητήριο κυκλοφορούν μυστηριώδη πλάσματα που γεννήθηκαν από λύκο, φοβάται πως κάποιοι δεν θα δουν στο πρόσωπό του τον μηχανικό αλλά τον τυμβωρύχο. Οταν ο Μπαράτ θα φτάσει στην περιοχή που βρίσκεται το κοιμητήριο γνωρίζει πως δεν έχει μπροστά του εύκολες μέρες. Σύντομα θα αρχίσει και ο ίδιος να επηρεάζεται από την ατμόσφαιρα του θανάτου, η μυρωδιά του οποίου ποτίζει τα πάντα επηρεάζοντας ακόμη και την ανθρώπινη αναπνοή.

Ο Μίλερ περιγράφει με σαφήνεια την εκτεταμένη επιχείρηση αναμόρφωσης του χώρου, οι χαρακτήρες του πλάθονται και εξελίσσονται γύρω από αυτό το γεγονός. Ωστόσο, αυτός ο στιβαρός ρεαλισμός του συγγραφέα, που ενισχύεται από το πλούσιο πραγματολογικό υλικό, αρχίζει σταδιακά να δίνει τη θέση του σε μια ατμόσφαιρα ρευστή και ονειρική. Οσο το έργο του Μπαράτ προχωρά και αναδύονται τα μακάβριά του ευρήματα, η αφήγηση του Μίλερ δημιουργεί μιαν αλλόκοτη ατμόσφαιρα απροσδιόριστου κινδύνου. Κάθε σελίδα είναι γραμμένη με τέτοιο τρόπο σαν να επίκειται μια τρομερή και σαρωτική αλλαγή που θα επιφέρει το τέλος του κόσμου, όπως το γνώριζαν οι κάτοικοι γύρω από το κοιμητήριο.

Ο συγγραφέας επιδιώκει το μυθιστόρημά του να μεταγγίσει στον αναγνώστη παρατεταμένο και υπόγειο αίσθημα απειλής.

Η αλλαγή ωστόσο επίκειται, καθώς η επανάσταση βρίσκεται προ των πυλών, πλην όμως όλα μοιάζουν να συντελούνται ερήμην των κατοίκων της περιοχής που έχουν ιδιαίτερο δεσμό με το κοιμητήριο, με τους νεκρούς και με το παρελθόν τους.

Ο Μίλερ αποφεύγει να εισχωρήσει στον ψυχισμό τους, να κατανοήσει τον καθένα ξεχωριστά. Προτιμά να αποτυπώσει την εποχή, στον χώρο και τον χρόνο των κατοίκων, όχι όμως με συνήθη τρόπο. Το νεκροταφείο, ό,τι βρίσκεται κάτω από το χώμα και κυρίως ό,τι κινείται πάνω σε αυτό, αναδεικνύεται σε ένα χώρο σύγκρουσης ανάμεσα στον αναδυόμενο Λόγο με τον πιο μύχιο φόβο, το φως και το σκοτάδι, σε μια αβέβαιη μάχη που θολώνει τα όρια των δύο κόσμων. Ανάμεσά τους στέκεται ο Ζαν- Μπατίστ Μπαράτ, ένα είδος θεμελιωτή του νεότερου κόσμου, που θα χρειαστεί να αναπροσαρμόσει την ταυτότητά του μέχρι που παίρνει τις κρίσιμες για τη ζωή του αποφάσεις διεκδικώντας την ατομικότητά του.

Τίποτε στην τεχνική που ακολουθεί ο συγγραφέας δεν θυμίζει ιστορικό μυθιστόρημα. Καταφεύγει διαρκώς στον ενεστώτα σαν να γράφει για ένα σύγχρονο θέμα, έστω κι αν η δράση του τοποθετείται την εποχή του Διαφωτισμού. Στην πραγματικότητα αυτό ακριβώς κάνει. Χειρίζεται το δύσκολο υλικό του σαν να μη γνωρίζει πως οι αλλαγές στο κοιμητήριο των Αθώων Νηπίων θα αποδεικνύονταν μια λεπτομέρεια, όταν λίγα χρόνια αργότερα η Επανάσταση θα σάρωνε τα πάντα στο πέρασμά της.

Το αποτέλεσμα είναι ένα βιβλίο ανοιχτό, που χτίζεται με τα υλικά του παρελθόντος, έχοντας όμως στραμμένη τη ματιά του στο αύριο και σε αυτό που πάντα θα ισχύει, όπως είναι οι ανθρώπινοι φόβοι και οι αδυναμίες ― κι αυτές τις αντιμετωπίζει με βαθιά κατανόηση.