Οι αρχιτέκτονες που εμπνεύστηκαν και σχεδίασαν την ανάπλαση της παραλίας της Θεσσαλονίκης, αυτής που τώρα χαίρονται οι πολίτες, μας εξηγούν τα «μυστικά» τους
Της Χαράς Τζαναβάρα
Να που αρκεί ένα «κλικ» να αφαιρέσει το γκρίζο της καθημερινότητας και να μας ξαναδώσει τη χαμένη συλλογικότητα που απεμπολήσαμε για χάρη του καναπέ μας. Τυχεροί οι κάτοικοι και οι επισκέπτες της Θεσσαλονίκης, οι οποίοι επωφελούμενοι από τις Αλκυονίδες πλημμυρίζουν τη Νέα Παραλία που έγινε γι’ αυτούς δεύτερο σπίτι τους. Οι πιο φανατικοί έφτιαξαν μάλιστα και site για να μοιραστούν τη χαρά τους με όσους θέλουν να μάθουν από πρώτο χέρι τις αλλαγές που έφερε η ανάπλαση του παραλιακού μετώπου στο βαρύ τοπίο της οικονομικής κρίσης. Αθελά τους έκαναν τους Αθηναίους να ζηλέψουν, αφού από το 2000 περιμένουν την ανάδειξη των ακτών του Σαρωνικού, αλλά ώς σήμερα παραμένουν υποσχέσεις χωρίς αντίκρισμα…
«Μαγικές συνταγές» δεν υπάρχουν. Απλώς στην περίπτωση της Θεσσαλονίκης οι αρμόδιες αρχές πήραν ζεστά την υπόθεση και απέδειξαν στην πράξη τα πολλαπλά οφέλη από την ανάδειξη του δημόσιου χώρου, που σε άλλες ευρωπαϊκές πόλεις είναι πραγματικότητα από δεκαετίες αλλά στη χώρα μας έχει μείνει στα «θα». Με μικρό κόστος και πολύ μεράκι, τρία χιλιόμετρα παραλίας μεταμορφώθηκαν σε δεκατρία θεματικά πάρκα. Πρόκειται για τα ισάριθμα «πράσινα δωμάτια», το καθένα με τη δική του ταυτότητα, που περιμένουν τον επισκέπτη να τα εξερευνήσει και -γιατί όχι- να τα… οικειοποιηθεί. Με έξυπνες παρεμβάσεις, με απλά υλικά και κατάλληλα «φυτεμένα» γλυπτά το υπέροχο τοπίο των ακτών του Θερμαϊκού απέκτησε άλλη διάσταση. Η παρέμβαση υλοποιήθηκε σε δύο φάσεις, με τα πρώτα πέντε «δωμάτια» να έχουν δοθεί στο κοινό από το 2009. Χρειάστηκε όμως να συμπληρωθούν με τα νέα, που προστέθηκαν για να δώσουν άλλη ένταση στην αστική παρέμβαση. Αφετηρία είναι το πάρκο μπροστά στον Λευκό Πύργο και έως το Μέγαρο Μουσικής ξεδιπλώνονται γωνιές αφιερωμένες σε ένα ξεχωριστό θέμα.
Το αόρατο νήμα που συνδέει όλους αυτούς τους χώρους είναι οι οικολογικές αρχές στις οποίες βασίστηκαν οι δημιουργοί αυτού του εγχειρήματος, το αρχιτεκτονικό δίδυμο των Πρόδρομου Νικηφορίδη και Μπερνάρ Κουόμο, με τη συνεργασία του ατελιέ Ρ. Καστρό και Σ. Ντενισόφ, της Παρασκευής Ταράνη και της Εφης Καρυώτη. Κόντρα στην ελληνική «παράδοση» για μεγαλεπήβολα και πανάκριβα έργα, προτίμησαν να παίξουν με τη φύση και παράλληλα να τη σεβαστούν. Με αυτό ως πυξίδα:
● Ανέδειξαν τη διαθέσιμη στενή λωρίδα της παραλίας, φροντίζοντας όμως να δημιουργήσουν έναν προστατευτικό «φράχτη» στον κυκλοφοριακό θόρυβο της λεωφόρου Μεγάλου Αλεξάνδρου.
● Πειραματίστηκαν με τη χλωρίδα για να αναδείξουν το «δέντρο της Θεσσαλονίκης». Επέλεξαν το πεύκο και τον πλάτανο, που ταιριάζει στο κλίμα και τη φυσιογνωμία της πόλης. Είναι τα δύο είδη που κυριαρχούν στις φυτεύσεις, αλλά μπολιάστηκαν και από άλλα, όπως η ψευδακακία και μουριά.
● Μελέτησαν και έλυσαν το πρόβλημα της σκίασης από τον δυνατό ήλιο, επιστρατεύοντας κυρίως τις ζώνες πρασίνου.
● Χειρίστηκαν με απόλυτα οικολογική ματιά τον φωτισμό των χώρων, ώστε να μειωθούν οι επιπτώσεις του στον υπό δημιουργία «βιότοπο» και να μειωθεί η κατανάλωση ενέργειας.
● Αντιμετώπισαν με νέο τρόπο το θέμα της συντήρησης του πράσινου, δημιουργώντας τεχνικές γωνιές νερού και αξιοποιώντας συστήματα ανακύκλωσης.
……………………………………………………………………………………………..
Τρία χιλιόμετρα παραλίας με δεκατρία «πράσινα δωμάτια»
Αφησαν τη θάλασσα να «μιλήσει» και κέρδισαν. Αλλωστε, δεν ήταν εύκολο να αντιπαρατεθούν στην ομορφιά του Θερμαϊκού. Πολύ περισσότερο που αυτό το «κρυφτούλι» αφορούσε ένα δημόσιο χώρο πολύτιμο και αγαπητό σε όλους τους κατοίκους της Θεσσαλονίκης. Στην περίπτωση της Νέας Παραλίας, οι δύο βασικοί μελετητές, ο Πρόδρομος Νικηφορίδης και ο Μπερνάρ Κουόμο, έδειξαν ότι κατείχαν τους κανόνες των αναπλάσεων μεγάλης κλίμακας. Δεν είναι, άλλωστε, πρώτη φορά που ασχολούνται με το θέμα. Με σπουδές στην Τουλούζη της Γαλλίας και μεταπτυχιακά στη Σορβόνη σε θέματα πολεοδομίας, έχουν στην κοινή επαγγελματική πορεία τους δώσει δείγματα γραφής. Υποδειγματική θεωρείται η παλιότερη δουλειά τους στην πλατεία Γάτσου στη Νεάπολη Θεσσαλονίκης και στο Πολιτιστικό Κέντρο Μενεμένης. Αλλά και στα ιδιωτικά έργα τους φροντίζουν να εντάσσουν τη δημόσια διάσταση.
Για τα «μυστικά» της παρέμβασης στην παραλία της Θεσσαλονίκης, την πολύτιμη εμπειρία τους από τη συνεργασία με τις αρμόδιες αρχές, αλλά και το επόμενο βήμα, οι δύο δημιουργοί μίλησαν στην «Εφ.Συν.».
Πρόδρομος Νικηφορίδης: «Η αφετηρία όλης αυτής της προσπάθειας ήταν η Διεύθυνση Μελετών του Δήμου Θεσσαλονίκης με προϊστάμενο τον Κωνσταντίνο Μπελιμπασάκη, ο οποίος με την ενεργό συνδρομή της κ. Ζουρνά και της κ. Μπλέτσα κατάφερε να πείσει την τότε δημοτική αρχή για την αναγκαιότητα της ανάπλασης. Ο Δήμος Θεσσαλονίκης έχει διοργανώσει πανελληνίως τους περισσότερους αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς για τον δημόσιο χώρο. Από κει και πέρα πολύ σημαντικό ρόλο έπαιξαν ο εκάστοτε αντιδήμαρχος και δήμαρχος, με πρωτεργάτη τον κ. Ταχιάο, και οπωσδήποτε οι μελετητές. Η Νέα Παραλία είναι ο σημαντικότερος δημόσιος χώρος της Θεσσαλονίκης και το εγχείρημα της ανάπλασης μίας περιοχής 3,5 χιλιομέτρων μπορούσε να επιτευχθεί μόνο με τη συστράτευση όλων των εμπλεκομένων σε αυτό. Χρειάστηκαν σχεδόν 14 χρόνια για να ολοκληρωθεί η ανάπλαση και οι πρώτες εντυπώσεις και αντιδράσεις των Θεσσαλονικέων δικαιώνουν αυτήν την προσπάθεια».
• Ωστόσο, το θαλάσσιο μέτωπο της Θεσσαλονίκης δεν τερματίζει στο Μέγαρο Μουσικής. Υπάρχουν προοπτικές συνέχισης του επιτυχημένου εγχειρήματος; Ιδιαίτερα προς τη δυτική πλευρά…
Μπερνάρ Κουόμο: «Είναι γεγονός ότι η Θεσσαλονίκη αγκαλιάζει τη θάλασσα και το θαλάσσιο μέτωπό της δεν περιορίζεται στη Νέα Παραλία. Η Παλιά και η Νέα Παραλία, σε συνδυασμό με την ανάπλαση της Α΄ προβλήτας του λιμανιού, αποτελούν τον κεντρικό κορμό ενός θαλάσσιου μετώπου, που εκτείνεται από το Αγγελοχώρι ανατολικά ώς το Καλοχώρι δυτικά, με την παρουσία του εμπορικού λιμανιού να λειτουργεί αρνητικά ως προς τη συνέχειά του. Οι προοπτικές αυτών των αναπλάσεων σχετίζονται με μια γενικότερη στρατηγική που θα προκύψει από τη συνεργασία όλων των εμπλεκόμενων δήμων του πολεοδομικού συγκροτήματος».
• Στη χώρα μας σχεδόν στερεότυπα κάθε αναφορά στην έννοια ανάπλαση παραπέμπει σε έργα και μάλιστα μεγάλης κλίμακας. Στη Θεσσαλονίκη κάνετε την ανατροπή και καταφέρατε να αποδείξετε ότι το μπετόν δεν είναι από μόνο του «κακό» υλικό και ότι όλα εξαρτώνται από τη χρήση του. Πώς καταφέρατε να πείσετε τους αρμόδιους για τη δική σας προσέγγιση;
Πρόδρομος Νικηφορίδης: «Η Νέα Παραλία δεν είναι απλώς ο σημαντικότερος δημόσιος χώρος της Θεσσαλονίκης. Δέχεται επιπλέον όλες τις ευεργετικές επιδράσεις ενός εκπληκτικού θαλάσσιου περιβάλλοντος. Είναι ο κατεξοχήν χώρος περιπάτου και αναψυχής. Η χρήση σκληρών δαπέδων κατά μήκος της παραλίας ήταν αυτονόητη, ενώ η χρήση του ξύλου στην απόληξη του κρηπιδώματος λειτουργεί ως “γέφυρα” ανάμεσα στο ρευστό της θάλασσας και το στερεό του χυτού βοτσαλωτού δαπέδου. Οι επιλογές των υλικών έγιναν μετά από ενδελεχή μελέτη των δεδομένων, σε μία περιοχή με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, την οποία και αποδέχτηκαν οι αρμόδιες υπηρεσίες του Δήμου Θεσσαλονίκης. Ολα τα υλικά είναι φυσικά και παρ’ όλο που η περιοχή είναι πολύ μεγάλη περιοριστήκαμε στο ξύλο, στον κυβόλιθο μαρμάρου, το χαλίκι, το σταθεροποιημένο χωμάτινο δάπεδο και το χυτό βοτσαλωτό δάπεδο».
• Τα τελευταία χρόνια μιλάμε για οικολογική παράμετρο στην αρχιτεκτονική και τις πολεοδομικές παρεμβάσεις. Ποια ήταν η δική σας «πράσινη» ματιά; Πώς αντιμετωπίσατε θέματα όπως π.χ. η προστασία των επισκεπτών από την ηλιακή ακτινοβολία;
Μπερνάρ Κουόμο: «Στην περίπτωση της Νέας Παραλίας, εκτός από το μεγάλο πλακόστρωτο, η κυρίαρχη επιλογή αφορούσε τη δημιουργία πράσινων δωματίων-κήπων με ιδιαίτερα θεματικά χαρακτηριστικά και οπωσδήποτε με μια διαφορετική προσέγγιση από αυτήν που κυριαρχούσε στην Ελλάδα. Πρωταρχικός στόχος ήταν η βελτίωση του μικροκλίματος και οι συνθήκες άνεσης του χρήστη, η ορθολογική διαχείριση του πρασίνου, η εξοικονόμηση υδάτινων πόρων και ο οικολογικός σχεδιασμός του φωτισμού. Κάποιες από τις προτάσεις μας για εναλλακτικές πηγές ενέργειας δεν είχαν εγκριθεί από τις αρμόδιες υπηρεσίες».
• Δεν είναι η πρώτη φορά που ασχολείστε με τον δημόσιο χώρο, μια έννοια ιδιαίτερα παραγκωνισμένη στη χώρα μας. Ποιες είναι οι αρχές σας σε τέτοιες παρεμβάσεις;
Πρόδρομος Νικηφορίδης: «Ο δημόσιος χώρος αποτελούσε και αποτελεί για μας μια πρόκληση. Η σχέση δημόσιου και ιδιωτικού, η συμμετοχή του ιδιωτικού στο δημόσιο και του δημόσιου στο ιδιωτικό, η συνέχεια, η μετάβαση και η αλληλοεπίδραση είναι οι βασικές αρχές του σχεδιασμού μας. Η αφετηρία μας βρίσκεται στην κατανόηση του τόπου και των ιδιαιτεροτήτων του, στην ανάδειξη των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του και στην ενσωμάτωση των συγκριτικών πλεονεκτημάτων του στην πρότασή μας».
• Κατά καιρούς είχαν γίνει ανακοινώσεις και για άλλες παρεμβάσεις στη Θεσσαλονίκη, με πιο γνωστή την περίπτωση της οδού Αριστοτέλους. Πού βρίσκονται;
Μπερνάρ Κουόμο: «Είναι γεγονός ότι έχουμε ασχοληθεί με πολλούς αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς με θέμα τον δημόσιο χώρο. Ο πλέον σημαντικός διεθνής αρχιτεκτονικός διαγωνισμός, που έγινε με την εποπτεία της Διεθνούς Ενωσης Αρχιτεκτόνων στη Θεσσαλονίκη, αφορούσε τον ανασχεδιασμό του Μνημειακού Αξονα της Αριστοτέλους, όπου ανάμεσα σε συμμετοχές από 24 χώρες κερδίσαμε το Α΄ Βραβείο. Δυστυχώς, παρ’ όλο που το θέμα που αναδείκνυε η πρότασή μας αφορούσε την ενοποίηση και ανάδειξη των κεντρικών αρχαιολογικών χώρων και παρ’ όλο που η Θεσσαλονίκη προσπαθεί να γίνει τουριστικός προορισμός, δεν φαίνεται να αποτελεί προτεραιότητα της δημοτικής αρχής».
* Τα ονόματα των Κήπων ξεκινώντας από τον Λευκό Πύργο είναι διαδοχικά: 1. Κήπος του Αλέξανδρου, 2. Κήπος του Απογευματινού Ηλιου, 3. Κήπος της Αμμου, 4. Κήπος του Ισκιου, 5. Κήπος των Εποχών, 6. Κήπος του Οδυσσέα Φωκά, 7. Κήπος της Μεσογείου, 8. Κήπος των Γλυπτών, 9. Κήπος του Ηχου, 10. Κήπος των Ρόδων, 11. Κήπος της Μνήμης, 12. Κήπος του Νερού, 13. Κήπος της Μουσικής
