Ενας άλλος Γιάννης Σκαρίμπας – 30 χρόνια από τον θάνατό του
Του Δημήτρη Γκιώνη
«Πήρε ο Πλάστης πηλό και μας έφτιαξε. Με μια γοργή του ματιά – σαν μια φωτογραφία μικρότερη τ’ άπειρου αποτύπωσε τον Κόσμο στον νου μας, βύθισε την καρδιά μας στο στήθος μας, σαν μια μαγική χάντρα, που σελαγίζει και λάμπει στην νύχτα».
Από κείμενο του Γιάννη Σκαρίμπα με τίτλο «Πρελούντιο», γραμμένο το 1930, 54 χρόνια πριν φύγει από τη ζωή -21 Ιανουαρίου 1984, στα 91 του. Περιλαμβάνεται στο βιβλίο «Ανέκδοτα και αθησαύριστα κείμενα του Γιάννη Σκαρίμπα», που υπογράφει η διδάκτωρ Φιλολογίας Σούλα Παπαγεωργοπούλου – Ιωαννίδη (έκδ. Δημόσιας Κεντρικής Βιβλιοθήκης Χαλκίδας).
Απ’ τα «Αθησαύριστα»
Δεν είναι το μόνο πόνημα με την υπογραφή της, που είχε την καλοσύνη να μου εγχειρίσει. Είναι και το «Για τον Γιάννη Σκαρίμπα 8 κείμενα & 1 συνέντευξη με την Τασία Σελέκου – Τσοπάνου» – θετή κόρη του Σκαρίμπα (εκδ. «Πορθμός»). Ακόμη, μια φωτοτυπημένη επανέκδοση, από την Πανελλήνια Ενωση Φιλολόγων, περιοδικό που εξέδιδε (ως ιδρυτής και διευθυντής) ο Σκαρίμπας, με τίτλο «Νεοελληνικά Σημειώματα». Και, τέλος, ένα τεύχος του περιοδικού «Φιλολογική», τριμηνιαία έκδοση της Πανελλήνιας Ενωσης Φιλολόγων, τεύχος 118, αφιερωμένο στον Σκαρίμπα.
Εκδόσεις που μου επιτρέπουν να αναφερθώ στα τριάντα χρόνια από τον θάνατο του Σκαρίμπα, χωρίς να αναμασήσω παλιά μου κείμενα, όταν πέθανε, στα δεκάχρονα και τα εικοσάχρονα από τον θάνατό του, καθώς και δύο εκτενείς συνεντεύξεις που του είχα πάρει για την «Ελευθεροτυπία» και την τηλεοπτική εκπομπή «Παρασκήνιο», αντίστοιχα.
Θα σταθώ, λόγω του περιορισμένου χώρου, σε κάποια χαρακτηριστικά αποσπάσματα από το πρώτο και το τρίτο βιβλίο:
Από τα «Ανέκδοτα και Αθησαύριστα»:
* «Πόσο γλυκιά να την πεις τη ζωή μας; Μια ιστορία αλαφρότατη είναι η όψη του κόσμου. Να εκείνο το αστράκι που φέγγει. Να μια κούπα λουλουδιού στο ποτάμι. Ο Ουρανός να, η Γης να».
* «Σε τούτη τη Γης που ευωδάν τα λουλούδια, είναι λουλούδι η ζωή μας και μύρο, κι’ ενώ η ομορφιά μας πλανιέται δω κάτω, ψυχή νοσταλγική – απ’ άλλους κόσμους φτασμένη – μας τριγυρίζει η αγάπη».
* «Πάσκισα από μικρός να μάθω να διαβάζω. Αρχισα απ’ το άλφα κι’ ακόμα δεν έμαθα τη γλώσσα των ανθρώπων. Ελεγα κάποτε το ψωμί τσωμί, πρόφερνα το νερό νελάκι. Σήμερα βρίσκω όμοιούς μου που μου μιλούν και μήτε καν τους νοιώθω».
Στο ίδιο βιβλίο, μια χειρόγραφη επιστολή του: «Σεβαστέ μου και αγαπητέ μου κύριε Ευάγγελε Αβέρωφ», με ημερομηνία 12 Ιανουαρίου 1979, τότε που ο Αβέρωφ ήταν υπουργός Εθνικής Αμυνας, από τον οποίο ζητούσε να αποσπάσει έναν γαμπρό του (σύζυγο ανεψιάς του) από τη Θεσσαλονίκη, όπου υπηρετούσε, στη Χαλκίδα, «ώστε να μου παρασταθεί (με την ανεψιά μου) μπρος στο ζόφο του επικείμενού μου τέρματος». (Αγνωστο αν ο υπουργός ανταποκρίθηκε στην έκκλησή του.)
Απ’ το περιοδικό του
Και περνάω στα «Νεοελληνικά Σημειώματα», που κυκλοφόρησαν το 1937, αλλά έφτασαν μόλις τα πέντε τεύχη, για να διακοπούν από το δικτατορικό καθεστώς του Μεταξά. Συνεργάτες του, σημαντικά ονόματα του πνευματικού κόσμου: Νίκος Παπάς, Γιώργος Κοτζιούλας, Ηλίας Ζιώγας, Γρηγόριος Ξενόπουλος, Αγγελος Τερζάκης κ.ά. Εκείνα όμως που έχουν ξεχωριστό ενδιαφέρον είναι τα σχόλια του ίδιου του Σκαρίμπα –μαχητικά και σαρκαστικά, επί παντός. «Βυθιζόμενος στις σελίδες του ο αναγνώστης μεταφέρεται και βιώνει μια ζωηρή, μιαν άκρως δημιουργική εποχή, που έβαλε τις βάσεις της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας», γράφει προλογίζοντας η Παπαγεωργοπούλου. Ενδεικτικά δύο σκαρίμπεια σχόλια:
* «… Το ανώτατο πνευματικό μας ίδρυμα (γράφει ο κ. Μ. Τριανταφυλλίδης στην ωραία μελέτη του “Αλ. Πάλλης” που δημοσιεύτηκε σε συνέχειες στη φιλ. “Καθημερινή”) τον αγνόησε και ζωντανό και νεκρό…. Το δυστύχημα είναι ότι εμείς δεν μπορούμε ν’ αγνοήσουμ’ επίσης ότι το Ανώτατο Πνευματικόν αυτό Ιδρυμα [εννοεί την Ακαδημία Αθηνών], μήτε ανώτατο είναι, μήτε πνευματικό, μήτε ίδρυμα».
* «Καθηγητής της φιλοσοφικής σχολής απαγόρεψε στους φοιτητές να συνεισφέρουν στον έρανο για την προτομή του Κωστή Παλμά –λέει – επειδής ο Παλαμάς είναι… δημοτικιστής! Στους φοιτητές αυτούς προτείνουμ’ εμείς να μη δώσουν στον έρανο. Τα λεφτά αυτά ας τα διαθέσουν “να χυθεί” ένα άγαλμα του καθηγητή αυτουνού… με τσιμέντο!»
…………………………………………………………………………………………………………………
Στο πλαίσιο
* Δεν είναι μόνο τα 30 χρόνια από τον θάνατο του Γιάννη Σκαρίμπα. Είναι επίσης 30 από τον θάνατο του Βασίλη Τσιτσάνη (σαν σήμερα, 18 Ιανουαρίου 1984 –ημέρα και των γενεθλίων του– στα 69 του). Καθώς είχα την τύχη να τον γνωρίσω και προσωπικά, έχω γράψει αρκετές φορές στο παρελθόν, ώστε δεν έχει νόημα να γράψω αν δεν έχω κάτι άλλο. Αλλωστε, παραμένει ζωντανότατος με τα αθάνατα τραγούδια του.
* Ο θάνατος ωστόσο του Σκαρίμπα και του Τσιτσάνη τις ίδιες ημέρες «επισκίασε» τον θάνατο ενός άλλου εξαίρετου δημιουργού: του Γιάννη Κωνσταντινίδη ή Κώστα Γιαννίδη (γνωστός ως συνθέτης συμφωνικής μουσικής με το πρώτο όνομα, ως ελαφράς με το –ψευδώνυμο– δεύτερο), ο οποίος έφυγε από τη ζωή στις 17 Ιανουαρίου 1984, στα 81 του. Συμφωνικά έργα και οπερέτες ως Κωνσταντινίδης, μουσικές ταινιών, επιθεωρήσεων και ελαφρών τραγουδιών (περί τα 100) ως Γιαννίδης. Μερικοί τίτλοι γνωστών τραγουδιών του: «Ξύπνα αγάπη μου» (με τη Νάνα Μούσχουρη), «Θα ’ρθω μια νύχτα με φεγγάρι», «Λες και ήταν χθες», «Καλό σου ταξίδι», «Πάμε σαν άλλοτε». Του χρωστάμε.
* Γράφοντας παραδίπλα για τον Σκαρίμπα, να προσθέσω ότι στη Χαλκίδα ετοιμάζεται από τον τοπικό δήμο η ίδρυση «Αρχείου – Μουσείου Γιάννη Σκαρίμπα». Καιρός ήταν. Εντός του Μαρτίου, δε, θα πραγματοποιηθεί στην αίθουσα της ΕΣΗΕΑ (Ακαδημίας 20), υπό την αιγίδα του Μορφωτικού της Ιδρύματος, εκδήλωση με τίτλο «Ο Τύπος και ο Γιάννης Σκαρίμπας», με εκλεκτούς ομιλητές. Θα είμαστε εκεί.
* ΚΑΙ… α) Μίλα μου για μίζα. Β) Αβολο το κομματικό «μαντρί» για τους ανθρώπους της τέχνης (μην μπαίνεις, αν δεν το αντέχεις).
