Του Γιώργου Σταματόπουλου
Ο Βολταίρος, φανατικός υποστηρικτής του ορθού λόγου, σάρκαζε το συνεχές, αδιάλειπτο πάθος της Πυθίας και ταύτιζε τον ενθουσιασμό, που παρατηρείται ενίοτε στα ανθρώπινα, με τον ανορθολογισμό (νευρικότητα, ψευδαισθήσεις, οργή, τύφλωση, παραφορά και λοιπές δεισιδαιμονίες και παρανοήσεις). Ολα αυτά -έλεγε- καταλήγουν στον φανατισμό, παραβλέποντας ότι και η δική του εμμονή στον ορθό λόγο οδηγούσε με τη σειρά της στον φανατισμό.
Εντάξει, με τον πατριάρχη του Διαφωτισμού είμαστε και μάλιστα τότε που αναγκάζεται να βάλει νερό στο κρασί του. Γράφει, έχοντας προφανώς κατά νου το Συμπόσιο του Πλάτωνος: «Ο ενθουσιασμός είναι ακριβώς όπως το κρασί. Μπορεί να προξενήσει τόσο μεγάλη αναστάτωση στα αγγεία και τέτοιους βίαιους παλμούς στα νεύρα ώστε να καταστραφεί τελείως το λογικό. Μπορεί όμως και να προκαλέσει απλώς ελαφρούς κραδασμούς που ίσα ίσα μπορούν να δώσουν στον εγκέφαλο λίγο περισσότερη ενέργεια. Αυτό συμβαίνει στα μεγάλα κινήματα ρητορικής και ιδίως στην υψηλή ποίηση».
Και αποφαίνεται μεγαλοπρεπώς: «Ο λογικός ενθουσιασμός είναι κτήμα των μεγάλων ποιητών» (αναφέρεται στο Christian Ruby, Ο Ενθουσιασμός, εκδόσεις Scripta, μετάφραση Νικόλας Αλ. Σεβαστάκης). Ο υπότιτλος είναι ξεκάθαρος: Δοκίμιο για το συναίσθημα στην πολιτική. Δύσκολο ανάγνωσμα έτσι που έχουμε καταχωνιάσει -ούτε ένας Βολταίρος ξέρει πού- κάθε τι που δεν μεταφράζεται, που δεν μπορεί να ομιληθεί, να τυπωθεί. Το ανείπωτο εντούτοις και το ατύπωτο μπορούν να γίνουν πράξη, π.χ. χορός, αλληλεγγύη, εξέγερση, εκδηλώσεις δηλαδή που δεν καταφέρνει να ελέγξει ο νους και, για να μην κρυβόμαστε, η εξουσία. Σ' αυτό το σημείο εντοπίζεται η εχθρότητα του ορθού λόγου προς τον ενθουσιασμό, ότι ο τελευταίος είναι απροσδόκητος, ατίθασος, απείθαρχος, αχαλιναγώγητος, ακυβέρνητος, εκτός λογικών ορίων.
Ας μην ανησυχούμε οι ομόφρονες του Βολταίρου. Ο ενθουσιασμός δεν κατοικεί πια σε τούτη τη χώρα (και σε καμία). Διανύουμε ως ανθρωπότητα τη μεγίστη αντιενθουσιαστική περίοδο· απογοητευμένοι, κατηφείς, αδύναμοι, σαλεμένοι, παραιτημένοι, ακυρωμένοι ίσως. Γίνεται μια ύστατη προσπάθεια να επανευρεθεί (;), επανακατακτηθεί (;), επανακάμψει τελοσπάντων η ευθυμία, αλλά αδυνατούμε, ακόμη, να συνδυάσουμε ρεαλισμό και φαντασία, εναλλακτικό, τολμηρό πολιτικό λόγο και σθένος.
Είναι επόμενο μέσα σε τόσο ομιχλώδη λογοκρατία (ο σκοπός αγιάζει τα μέσα, τα συμφέροντα, η ιδεολογία είναι απαγορευτική για την άρθρωση της αμφισβήτησης, της εξέγερσης). Και, όμως, φαντάζει αναγκαίος σήμερα ένας πολιτικός ενθουσιασμός κόντρα στην απάθεια της κοινωνίας, με λόγο ζεστό, ανθρώπινο, όχι ξύλινο, με ελευθεριακό πρόταγμα και πηγές στην αυτονομία και την αυτοδιαχείριση.
Εάν όχι σήμερα, πότε; Δεν εννοώ βεβαίως επαγγελματικό ενθουσιασμό, δημαγωγούς που απευθύνονται σε χαμηλά ένστικτα, όχι. Λέω περισσότερο για το όπλισμα με σθένος, για την εκρίζωση του φόβου ώστε, έτσι, να αντιμετωπιστεί η κάθε εξουσία, που και στις πιο δύσκολες στιγμές της μπορεί και ελίσσεται (ακριβώς διότι ως κοινωνία φοβόμαστε). Ούτε καν ιδέες μάς ενθουσιάζουν. Τις αγγίζουμε, τις κλωθογυρίζουμε, αλλά αφήνουμε άλλους να βγάλουν το φίδι απ' την τρύπα. Θα δούμε, όμως, αργότερα, ότι υπάρχουν πολλά ελπιδοφόρα μηνύματα, ελαφρείς κραδασμοί…
