Σύμβολο της αντίστασης ενάντια στη δικτατορία, ο Μιχάλης Βαρδάνης βασανίστηκε απάνθρωπα στα μπουντρούμια του ΕΑΤ-ΕΣΑ χωρίς να λυγίσει και παρέμεινε ώς το τέλος στις επάλξεις
Του Γιώργη Μέρμηγκα
Στον απεχθέστερο τόπο βασανιστηρίων, στο ΕΑΤ-ΕΣΑ, εκεί, στο λησμονημένο από την πολιτεία Πάρκο Ελευθερίας που κάποτε αλυχτούσαν τα σκυλιά της χούντας και ο Σπανός με τον Χατζηζήση και τον λοχία Πέτρου χάραζαν το σώμα του δίχως να μπορέσουν να γρατσουνίσουν το λεύτερο πνεύμα του, συναντούσαμε τα τελευταία χρόνια τον ίλαρχο Μιχάλη Βαρδάνη.
Σπανίως είναι η αλήθεια, με αφορμή κάποιες εκλογές στον Σύνδεσμο Φυλακισθέντων και Εξορισθέντων Αντιστασιακών της περιόδου 1967-74 (ΣΦΕΑ), την κοπή μιας πίτας ή ακόμα τις λιγοστές (λόγω έλλειψης χρημάτων, σε αντίθεση με το πάρτι των ΜΚΟ) εκδηλώσεις για τα προβλήματα στον καιρό της Δημοκρατίας, όπου πάντα περίσσευαν τα άσπρα μαλλιά και οι αναμνήσεις για συντρόφους της φυλακής που έφυγαν τόσο νωρίς.
Στυλοβάτης του ΣΦΕΑ
Στρατηγός, εν αποστρατεία πια, ο Μιχάλης, πρόεδρος, στυλοβάτης και καρδιά του ΣΦΕΑ για πάνω από 10 χρόνια, όμορφος πάντα, ζωηρός, ζεστός και ανθρώπινος. Ελαμπε, λες, μέσα στους μουχλιασμένους τοίχους και στα μικρά, μίζερα γραφειάκια, μέσα στα ίδια τα κελιά όπου δεν μπορεί παρά να ζωντάνευαν οι εφιάλτες του. Αλλά μόνο αυτός το ’ξερε και δεν το ’λεγε ποτέ σε εμάς, που κάναμε τσιγάρο έξω στον ήλιο και τη χαρά.
Αχ, αυτή η άτιμη σεμνότητα που σε συντρόφευε πιστά σε όλη σου τη ζωή Ιλαρχε, σε αντίθεση με κάποια «κοκόρια» του Πενταγώνου που μετρούσαν την ίδια στιγμή τις μίζες των εξοπλιστικών κάτω από το τραπέζι.
Ποτέ, βέβαια, ο Βαρδάνης δεν έμεινε μόνος στον αγώνα, αφού ουκ ολίγοι αξιωματικοί αλλά και απλοί φαντάροι και ναύτες στη θλιβερή επταετία κράτησαν γερά τις ασπίδες και έφτυσαν κατάμουτρα τη χούντα. Από τους πρώτους στον χορό οι σύντροφοί του στον αγώνα, ο ταγματάρχης Σπύρος Μουστακλής, που ξέσπαγαν με μανία στο μακελεμένο σώμα του, ο συνταγματάρχης Οπρόπουλος, που έμεινε παράλυτος κι αυτός σε καροτσάκι, ο αντισμήναρχος Τάσος Μήνης, που έγραφε τα όνειρά του στο χαρτί τουαλέτας, και ακόμα ο υπασπιστής του βασιλιά Αγγελος Πνευματικός, που τον έθαψαν ζωντανό για να ομολογήσει, ο αδελφός του Κώστας Πνευματικός, ο παλικαρίσιος Αλέκος Αρχάκης, που έφυγε τόσο νωρίς, ο ναύαρχος Λεωνίδας Βασιλικόπουλος (φαρμακοχέρης στο βόλεϊ της φυλακής), τα αδέρφια Γιάννης, Χρήστος και Κώστας Χαραλαμπόπουλος, ο λοχαγός και φανατικός ΠΑΟΚτσής Γιάννης Ζερβόπουλος και τόσοι άλλοι που πιθανόν να ξεχνώ, αφού σαράντα τόσα χρόνια κύλησαν, αλίμονο, από τότε.
Ακόμη και τον συμμαθητή τους στη Σχολή Πολέμου, τον ταξίαρχο Αριστείδη Μπλούτσο, έχωσαν στη φυλακή οι επίορκοι Μακαρέζος, Παττακός και Παπαδόπουλος για να μην τους κουνήσει την καρέκλα.
Στα ίδια κελιά του Κορυδαλλού, που συνωστίζονται τώρα επιφανή λαμόγια της πολιτικής και νοσταλγοί του Χίτλερ, αντηχούσαν κάποτε τα γέλια και τα τραγούδια των πολιτικών κρατουμένων, οι οποίοι πάλευαν -και πολλοί, μα πάρα πολλοί παλεύουν ακόμα- για τη Δημοκρατία και τα δίκια του πολίτη και του εργαζόμενου, αφού ανάπηρη μας έταξαν ελευθερία.
Ενας από αυτούς που χάνονταν μέχρι την τελευταία στιγμή στα όνειρα της κοινωνικής ισότητας και της προκοπής για όλους ήταν και ο στρατηγός Μιχάλης Βαρδάνης που αποχαιρετήσαμε την Πέμπτη.
Ενας ψυχωμένος αξιωματικός, ο οποίος, καίτοι απόθεσε στην αρχή της (σύντομης) πολιτικής ενασχόλησής του τα οράματα και τις ελπίδες του στον Ανδρέα Παπανδρέου και στην 3η του Σεπτέμβρη, δεν δίστασε στη συνέχεια να γκρεμίσει εμφυλιοπολεμικές ψυχώσεις εξυμνώντας τις στρατιωτικές αρετές του Χαρίλαου Φλωράκη και να κινηθεί σε νέους ορίζοντες αναζήτησης και συμπόρευσης στον χώρο του ΚΚΕ αλλά και της ευρύτερης Αριστεράς.
Φτιάξε και κανένα Σύνδεσμο εκεί πάνω, ίλαρχε Βαρδάνη…
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
Αναπαύεται στη γειτονιά των… δαιμόνων
Ενα απ’ τα συνηθισμένα κλισέ για τους εκλιπόντες είναι ότι μετοικούν στη γειτονιά των αγγέλων. Ο θρυλικός ίλαρχος Μιχάλης Βαρδάνης θάφτηκε ψηλά στην ανατολική μάντρα του Α’ Νεκροταφείου Αθηνών. Αφήνοντας ένα κόκκινο τριαντάφυλλο στον τάφο του βλέπει κανείς στο διπλανό μνήμα -σύνθεση με μάρμαρο και μια μπρούντζινη σημαία να κυματίζει- να κείτεται ο Νίκος Ζαχαριάδης. Θα σου λέει Στρατηγέ για το Νταχάου, τον Γράμμο και το Σουργκούτ. Κι αν βαρεθείς τις παγωμένες ιστορίες του Βορρά, από ένα λιτό και απέριττο μνημούρι χωρίς σταυρούς λίγο πιο κει, ο Στρατής Τσίρκας θα σας ζεσταίνει ταξιδεύοντάς σας στο Ελ Αλαμέιν, τη Σκεντερία και την Ιερουσαλήμ.
Ο Γιάννης Μπανιάς ακριβώς από κάτω θα πλέκει στην ηπειρώτικη προφορά του τον κομμουνισμό με την οικολογία. Κι όταν οι κουβέντες σας σοβαρεύουν θα προσθέτει αλατοπίπερο με ικανές δόσεις χιούμορ ο μετρ Κώστας Πρετεντέρης απ’ το πλάι – καμιά σχέση με τον γλυκανάλατο γιο του.
Κι όποτε νταλκαδιάζετε θα ρίχνει μια ζαριά και θα πιάνει το «Χάρε πάρε την ψυχή μου ησυχία για να βρω» η Σωτηρία Μπέλλου, δεξιά. Μα αν σας πέσουν βαριές οι ζεϊμπεκιές του Τσιτσάνη, ο Δημήτρης Μητροπάνος, από απέναντι, θα σας χαλαρώνει με τη «Ρόζα» του Αλκαίου.
Κι έπειτα ο Νίκος Ξυλούρης, δίπλα, θα σας οδηγεί με τη συγκλονιστική φωνή του στις κορυφές του Ψηλορείτη κι η Ρίτα Σακελλαρίου, παραπέρα, θα σας μυεί στην αμαρτία, το Μέγαρο και τα λαϊκά πάθη. Θα σας ανοίγει ορίζοντες ο Λυκούργος Καλλέργης, φάτσα, ερμηνεύοντας μονολόγους κλασικών συγγραφέων και άλλοτε φέρνοντάς σας σε επαφή με την ανατρεπτική γραφή του Αλεξ Σχινά παραδίπλα. Κι όταν ξεφεύγετε ο Στράτος Διονυσίου, κάπου εκεί, θα σας υπενθυμίζει πως «Η ζωή εδώ τελειώνει».
Αγγελοι ή δαίμονες οι καινούργιοι σου γείτονες Μιχάλη, προεξοφλούν ότι δεν θα πλήξεις μαζί τους.
Δημήτρης Νανούρης
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Θαυμαστής του καπετάν Γιώτη
● Στα μέσα της δεκαετίας του 1950, οπότε ο Μιχάλης Βαρδάνης φοιτά στη Σχολή Ευελπίδων, οι μνήμες του Εμφυλίου είναι ακόμα νωπές. Ενας καθηγητής διδάσκει στους εκκολαπτόμενους αξιωματικούς τις μεθόδους ανταρτοπόλεμου του καπετάν Γιώτη. Ο Μιχάλης τον ρωτά πώς θα αντιμετώπιζε τον τρομερό καπετάνιο εάν τον είχε μπροστά του εκείνη τη στιγμή. «Θα ‘παιρνα το παγούρι με το κονιάκ, θα το κατέβαζα μονορούφι, θα ορμούσα στη μάχη κι ό,τι γίνει». Από τότε ο Βαρδάνης δήλωνε θαυμαστής του καπετάν Γιώτη, του Χαρίλαου Φλωράκη δηλαδή.
● Αν και δεν ήταν κομμουνιστής, στήριζε το ΚΚΕ τα τελευταία χρόνια ο Βαρδάνης. Κι ο Περισσός τού απότισε την ύψιστη τιμή. Στην κηδεία του προχθές παραβρέθηκαν ο νυν και η τέως γραμματέας του κόμματος, Δημήτρης Κουτσούμπας και Αλέκα Παπαρήγα, ο Σπύρος Χαλβατζής, ο Θανάσης Παφίλης και άλλα κορυφαία στελέχη. Οι παροικούντες την Ιερουσαλήμ γνωρίζουν ότι τόσο υψηλού επιπέδου εκπροσώπηση ελάχιστοι έχουν δει.
● Η κατάθεση του Βαρδάνη στη δίκη των βασανιστών ήταν συγκλονιστική. Αντιγράφουμε το σχόλιο της Ελένης Βλάχου στην «Καθημερινή» (24.8.75): «Πόσες φορές όλες αυτές τις μέρες δεν είχαμε ακούσει όλες τις δυνατές περιγραφές αθλιότητας και αγριότητας. Εν τούτοις (…) η αφήγηση του Μ. Βαρδάνη -μιας εμπειρίας ανεκδιήγητης φρίκης- τόσο απλή, τόσο παραστατική, τόσο στερεά, ώστε μόνο αυτή θα έφθανε για ν’ αποκαλύψει την εγκληματική αγριότητα που επικρατούσε μέσα σ’ αυτό το άντρο μιας δήθεν “στρατιωτικής υπηρεσίας”».
