Το μισό του περίφημου εικαστικού διδύμου Klonaris/Thomadaki κηδεύεται την Τρίτη. Από το 1975, που εγκαταστάθηκαν στη Γαλλία, οι δύο Ελληνίδες καθόρισαν την οπτικοακουστική πρωτοπορία και κατέκτησαν τα μεγαλύτερα μουσεία (MoMA, Μπομπούρ), χωρίς ποτέ να ξεχάσουν τις ελληνικές καταβολές τους
Τον Ιούνιο του 2012 το Φεστιβάλ Αθηνών τίμησε με το μεγάλο αφιέρωμα «Πυρκαγιά του Αγγέλου» στο Μουσείο Μπενάκη της Πειραιώς το εγκατεστημένο στο Παρίσι σπουδαίο εικαστικό δίδυμο των Μαρίας Κλωνάρη/ Κατερίνας Θωμαδάκη. Και χθες με ένα προσωπικό της email από το Παρίσι η Κατερίνα Θωμαδάκη μάς ενημέρωσε για «τον ξαφνικό θάνατο της Μαρίας Κλωνάρη στο ύπνο της, στις 13 Ιανουαρίου». Η ορθόδοξη νεκρώσιμη ακολουθία θα ψαλεί αύριο Τρίτη (2.30 μ.μ.) στην εκκλησία Saint-Julien Le Pauvre και στη συνέχεια η Μαρία Κλωνάρη θα αποτεφρωθεί στις ειδικές εγκαταστάσεις του κοιμητηρίου Pere -Lachaise.
Οι δύο καλλιτέχνιδες, που πάντα συνυπέγραφαν τα έργα τους (Klonaris/Thomadaki), από τότε που εγκαταστάθηκαν στη γαλλική πρωτεύουσα (1975) ανανέωσαν την έννοια του οπτικοακουστικού (σινεμά, φωτογραφία, ψηφιακή τέχνη, ινσταλέισιον) και θεωρούνται διεθνώς από στους πρωτοπόρους του βίντεο-αρτ και του πειραματικού κινηματογράφου. Αποτελούν τη μοναδική περίπτωση σε όλη την ιστορία του σινεμά τού «auteur double», ενός έργου, δηλαδή, που συλλαμβάνεται και πραγματοποιείται από δύο καλλιτέχνες μαζί με ένα ξεκάθαρο σύστημα ισότητας και ανταλλαγής ρόλων.
Η Μαρία Κλωνάρη γεννήθηκε στο Κάιρο. Σπούδασε στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας πλαστικές τέχνες και σκηνογραφία καθώς και αγγλική φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Στο Παρίσι συνέχισε με αιγυπτιολογία στην Ecole Pratique des Hautes Etudes, πειραματικό σινεμά, αισθητική και επιστήμες των τεχνών στη Σορβόνη.
Η παρουσία τους στην τέχνη είχε ξεκινήσει, όμως, από το αθηναϊκό θέατρο στα τέλη της δεκαετίας του ’60 (σκηνοθεσίες και σκηνογραφίες). Η Μαρία Κλωνάρη κυκλοφορεί επίσης πολλά λευκώματα με σχέδια, υπογράφει θεατρικές αφίσες, εξώφυλλα και εικονογράφηση βιβλίων. Στη γαλλική πρωτεύουσα, μετά τις πιο ειδικές σπουδές τους και την επαφή τους με τα πρωτοποριακά καλλιτεχνικά, αλλά και κοινωνικά κινήματα (κυρίως τον επηρεασμένο από την ψυχανάλυση ριζοσπαστικό γαλλικό φεμινισμό), ήρθε η εκτίναξη, η απελευθέρωση από κάθε «όριο της φόρμας», η μείξη νέων τεχνολογιών και παραδοσιακών μεθόδων και το λανσάρισμα του «διευρυμένου» ή «σωματικού» κινηματογράφου, που το στήριξαν με πολλά θεωρητικά κείμενα.
Στρέφονται ακόμα στα οπτικοακουστικά περιβάλλοντα με φωτογραφίες μεγάλου φορμά, πολλαπλές προβολές και ειδικούς φωτισμούς, καθώς και στις σκηνογραφικές εγκαταστάσεις in situ, όπως το μνημειακό Night Show for Angel (Hornsey Road Baths, Λονδίνο, 1992). Στη δεκαετία του 2000 επικεντρώνονται στην ψηφιακή εικόνα. Ποτέ, σε όλη αυτή τη διαδρομή, δεν ξεχνούν τις ελληνικές καταβολές τους με αναφορές σε μυθολογικές μορφές (Αστάρτη, Ηλέκτρα, Περσεφόνη).
Πρώτα το Centre Pompidou με μια αναδρομική τους έκθεση το 1980 και στη συνέχεια τα μεγαλύτερα μουσεία και διοργανώσεις του κόσμου (ΜοMA, Μπιενάλε του Παρισιού, Fondation Joan Miro, Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Πόλης του Παρισιού κ.ά.) παρουσιάζουν δουλειά τους. Ενώ με τη στήριξη του γαλλικού υπουργείου Πολιτισμού ιδρύουν το πρόγραμμα ΑSTARTI, που διερευνά τις σχέσεις των νέων μέσων, πειραματικού σινεμά, βίντεο, φωτογραφίας και ήχου.
Δύο ταινίες τους από τη σειρά «Πορτρέτα» ανήκουν στους θησαυρούς των Γαλλικών Κινηματογραφικών Αρχείων και της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας: «Selva. Un portrait de Parvaneh Navai / Σέλβα. Ενα πορτρέτο της Παρβανέ Ναβαΐ (Mαρία Κλωνάρη, 1983) και «Chutes. Desert. Syn /Πτώσεις. Ερημος. Συν» (Κατερίνα Θωμαδάκη, 1985). Γυρισμένες σε Super-8 επιλέχθηκαν, συντηρήθηκαν και έγινε blow up σε κόπιες 35mm, στο πλαίσιο ενός πανάκριβου προγράμματος του γαλλικού υπουργείου Πολιτισμού για τη διάσωση ταινιών με ιστορική σημασία, που κινδύνευαν να χαθούν καθώς ήταν γυρισμένες σε εύφλεκτο φιλμ πριν το 1955. Η παγκόσμια πρώτη προβολή τους σε 35mm έγινε παρουσία των δύο καλλιτέχνιδων το 2004 στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, που είχε οργανώσει αφιέρωμα στο καθαρά κινηματογραφικό τους έργο. Είναι οι μόνες ταινίες που υπογράφει η καθεμία μόνη της.
Στα έργα τους επανέρχονται τα θέματα της γυναικείας ταυτότητας, της γυναικείας ματιάς και της διαφορετικότητας. Πώς αναπαριστάται το γυναικείο σώμα «έξω από τους κυρίαρχους αφηγηματικούς κώδικες και τις κατεστημένες εικόνες της θηλυκότητας;» είναι ένα ερώτημα που διατρέχει τη δουλειά τους. Δεν είναι τυχαίο, που από τις σημαντικότερες ενότητες των έργων τους θεωρείται ο «Κύκλος του Αγγέλου», μια σειρά που ξεκίνησε το 1985 και περιλαμβάνει πάνω από 30 φωτογραφικές σειρές, εγκαταστάσεις, multi-media περφόρμανς και ψηφιακά βίντεο, πάντα σε μουσική του Ελληνα Σπύρου Φάρου (Requiem for the 20th century, Pulsar, Quasar, Angel Scan κ.ά), που αναφέρονται στη διαφορετικότητα, στη βία που υφίσταται και στην αποδοχή της σωματικότητας. Πηγή έμπνευσής τους στάθηκε μια ιατρική φωτογραφία περίπτωσης ερμαφροδιτισμού, που ανακάλυψαν το 1985 στην Αθήνα, στο αρχείο του γυναικολόγου μαιευτήρα πατέρα τής Κλωνάρη.
Β. Γεωργακοπούλου
