Της Αρχοντίας Κάτσουρα
Ο Τάνταλος αγωνίζεται μάταια να φτάσει στο νερό και την τροφή. Ο Ιξίων, δεμένος με φίδια αέναα σε έναν περιστρεφόμενο τροχό που φλέγεται. Ο Σίσυφος ματαιοπονεί ενώ προσπαθεί να φέρει εις πέρας τα αιώνια καταναγκαστικά έργα του. Ο Προμηθέας, αλυσοδεμένος, ενώ του κατασπαράσσει τα σωθικά ένα όρνιο.
Αυτά και εικοσιτέσσερα ακόμη αριστουργήματα της ευρωπαϊκής ζωγραφικής –με θέμα μυθολογικά πρόσωπα και την τιμωρία τους στον Αδη- παρουσιάζει το Μουσείο του Πράδο στη Μαδρίτη, σε μια έκθεση που προσπαθεί να συνδέσει την τέχνη των 16ου-18ου αιώνων με τη σημερινή κατάσταση ηθικής, πολιτικής και, κατά συνέπεια, οικονομικής κρίσης, που μαστίζει ολόκληρο σχεδόν τον κόσμο και κυρίως τον Νότο της Ευρώπης. Η έκθεση περιλαμβάνει έργα των Τισιανού, Ρούμπενς, Ρόμπουτς, Χάαρλεμ, Ρόσα και άλλων, είτε βρίσκονταν στη χώρα είτε έφτασαν στην Ισπανία ως δάνειο. Τίτλος της, «Οι Ερινύες» (Las Furias), οι γυναικείες μορφές που προσωποποιούν την τιμωρία που επιβάλλεται σε κάθε εγκληματία ή αμαρτωλό. Θέμα της, οι συμβολισμοί που εκπέμπουν κορυφαία ζωγραφικά έργα, τα οποία λειτούργησαν, πέρα από τον προφανή διακοσμητικό ρόλο τους, ως εργαλεία διδαχής ή και προπαγάνδας ακόμη, προειδοποιώντας για τις συνέπειες μιας συμπεριφοράς –σε ατομικό, κοινωνικό ή πολιτικό επίπεδο- που κινείται αντίθετα με την καθεστηκυία τάξη.
Η τέχνη υπήρξε πάντα ένα μέσον επίτευξης στόχων και σκοπών και τη βρίσκουμε κρυμμένη ακόμη και σε μικρά αντικείμενα καθημερινής χρήσης, όπως οικοσκευές και έπιπλα, λευκά είδη και ενδύματα. Οι κρατούντες κάθε εποχής διέγνωσαν από πολύ νωρίς αυτήν τη λειτουργία της και φυσικά χρησιμοποίησαν την τέχνη ως μέσο για την επίτευξη στόχων διαφόρων ειδών: την προώθηση μεγάλων ιδεών, θρησκευτικών ή εθνικών, την εξύμνηση –και μέσω αυτής τη διαιώνιση- της διακυβέρνησής τους, την προπαγάνδα πολιτικών θέσεων και πρακτικών. Ισως ακριβώς επειδή γνώριζαν και εξακολουθούν να γνωρίζουν τη δύναμή της, ένα από τα συνήθη φαινόμενα στην πολιτική πρακτική είναι ο προσεταιρισμός των καλλιτεχνών που θα μπορούσαν να δοξάσουν ή έστω να προσδώσουν την αναγκαία λάμψη -ακόμη κάποιες φορές χωρίς να το συνειδητοποιούν οι ίδιοι οι καλλιτέχνες- στους πολιτικούς. Για τον ίδιο λόγο καλλιτέχνες έχουν υποστεί διώξεις, από διαφόρων αποχρώσεων καθεστώτα και πολιτικά συστήματα, διότι το έργο τους, ζωγραφικό, μουσικό, θεατρικό ή άλλο, ξυπνά στο μυαλό ιδέες επικίνδυνες για τη διατήρηση των κυρίαρχων σχέσεων και δομών.
Η έκθεση στο Μουσείο του Πράδο, σύμφωνα με τον διευθυντή του, Μιγκέλ Θουγάθα, είχε ως έμπνευση και κύριο άξονα δύο τεράστια σε μέγεθος έργα του Τισιανού («Τιτυός» -σε αντίγραφο, «Σίσυφος»), τα οποία έφτιαξε κατά παραγγελία της Μαρίας της Αυστριακής, που ήθελε να στολίσει τους τοίχους του παλατιού, αλλά και να δοξάσει τον αδελφό της Κάρολο τον Πέμπτο, ο οποίος στη μάχη του Σπολέτο (1547) κατατρόπωσε τους τέσσερις μεταρρυθμιστές ηγεμόνες της Ευρώπης και επέβαλε τον καθολικισμό. Τα έργα ήταν τέσσερα – ο «Τάνταλος» και ο «Ιξίων» καταστράφηκαν σε πυρκαγιά το 1737. Η αλληγορία προφανής: όποιος δρα εναντίον της μιας και εγνωσμένης αλήθειας θα τιμωρηθεί με τον πλέον επώδυνο τρόπο. Ο Τισιανός βέβαια, συμβάλλοντας σε ένα πολιτικο-θρησκευτικό παιχνίδι, κατόρθωσε να δείξει την αξία ενός καλλιτέχνη που ζωντανεύει φιγούρες ηρώων που υποφέρουν μέσα από τη χρήση των χρωμάτων, του φωτός και της φρίκης. Ταυτόχρονα δημιούργησε τις βάσεις για ένα ακόμη είδος στην παγκόσμια ζωγραφική, επηρεάζοντας πάμπολλους καλλιτέχνες.
Ο Μιγκέλ Θουγάθα υποστήριξε ότι η έναρξη της νέας χρονιάς με αυτήν την έκθεση δεν θα μπορούσε παρά να έχει τον πολιτικό συμβολισμό της. Υποθέτουμε ότι πλέον η διδαχή θα έχει την αντίστροφη πορεία, από τον καλλιτέχνη και το έργο του προς τον κάτοχο και προσφέροντα δημόσιο έργο. Αν και συνήθως οι φορείς της εξουσίας, ακόμη και στις εκθέσεις αριστουργηματικών έργων ή στις παραστάσεις θεάτρου, περισσότερο ενδιαφέρονται να φωτογραφηθούν παρά να κατανοήσουν την τέχνη. Αν το προσπαθούσαν έστω, ίσως όλα να ήταν λίγο διαφορετικά.
