Περισσότερο από το ήμισυ των συνθετικών αζωτούχων λιπασμάτων που κατασκευάστηκαν ποτέ έχει χρησιμοποιηθεί τα τελευταία 25 χρόνια
Του Τάσου Σαραντή
Περίπου 850 εκατομμύρια εκτάρια γης (ένα εκτάριο ισούται με 10 στρέμματα), σχεδόν όσο το μέγεθος της Βραζιλίας, αναμένεται να έχουν υποβαθμιστεί το 2050 εφόσον συνεχιστούν οι σημερινές τάσεις της μη αειφόρου χρήσης της γης, προειδοποιεί σε έκθεσή του το Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον (UNEP).
Η ανάγκη να ταϊστεί ένας αυξανόμενος αριθμός ανθρώπων σε παγκόσμιο επίπεδο έχει οδηγήσει στη μετατροπή περισσότερης γης σε καλλιεργήσιμη εις βάρος των σαβανών, των λιβαδιών και των δασών του πλανήτη. Αυτό έχει οδηγήσει σε ευρεία περιβαλλοντική υποβάθμιση και στην απώλεια της βιοποικιλότητας, η οποία επηρεάζει περίπου το 23% του παγκόσμιου εδάφους.
Η γεωργία σήμερα καλύπτει περισσότερο από το 30% της επιφάνειας της γης, ενώ οι εκτάσεις εντατικής καλλιέργειας περίπου το 10% της παγκόσμιας γης. Μεταξύ 1961 και 2007, οι καλλιεργούμενες εκτάσεις αυξήθηκαν κατά 11%, με συνεχώς ανοδική τάση. Σύμφωνα με την έκθεση, η καθαρή αύξηση των καλλιεργούμενων εκτάσεων θα κυμαίνεται μεταξύ 120 έως 500 εκατ. εκτάρια το 2050. Η μεταστροφή σε πιο πλούσια διατροφή σε πρωτεΐνες στις αναπτυσσόμενες χώρες και η αυξανόμενη ζήτηση για βιοκαύσιμα και βιοϋλικά, ιδιαίτερα στις ανεπτυγμένες χώρες, έχει ως συνέπεια την αύξηση της ζήτησης για γη.
Η παρακολούθηση της χρήσης της γης των χωρών και των περιφερειών για τις ανάγκες της εγχώριας κατανάλωσης δίνει μια ένδειξη για το αν έχουν υπερβεί ή βρίσκονται σε ασφαλή όρια σε ό,τι αφορά την υποβάθμιση της γης. Για την Ευρωπαϊκή Ενωση, για παράδειγμα, το 2007 απαιτούνταν 0,31 εκτάρια ανά άτομο. Αυτό είναι κατά ένα τέταρτο περισσότερο απ’ ό,τι είναι διαθέσιμο στην εγχώρια αγορά στην Ευρωπαϊκή Ενωση· είναι ένα τρίτο περισσότερο από την παγκόσμια διαθέσιμη καλλιεργήσιμη γη ανά άτομο το 2007, και αρκετά πάνω από τα 0,20 εκτάρια ανά άτομο που θα ήταν ο επιθυμητός στόχος για το 2030.
Παράλληλα, με την επέκταση του παγκόσμιου πληθυσμού και μια παγκόσμια τάση αστικοποίησης, μέχρι το 5% της παγκόσμιας γης (περίπου 15 δισεκατομμύρια εκτάρια) αναμένεται να καλυφθεί από κατοικημένες περιοχές από το 2050. Σε πολλές περιπτώσεις οι κατοικημένες περιοχές αναπτύσσονται εις βάρος της γεωργικής γης και με τη σειρά τους οι γεωργικές εκτάσεις επεκτείνονται εις βάρος των δασών, κυρίως στις τροπικές περιοχές. Επιπλέον, κατά τις τελευταίες πέντε δεκαετίες η αποψίλωση των δασών διαδραματιζόταν με ένα μέσο ρυθμό περίπου 13 εκατομμυρίων εκταρίων ετησίως.
Σύμφωνα με την έκθεση, περισσότερο από το ήμισυ των συνθετικών αζωτούχων λιπασμάτων που κατασκευάστηκαν ποτέ έχει χρησιμοποιηθεί τα τελευταία 25 χρόνια. Μέχρι το 2005, οι 10 μεγαλύτερες εταιρείες σπόρων έλεγχαν το ήμισυ του συνόλου των πωλήσεων των εμπορικών σπόρων. Οι κορυφαίες πέντε εταιρείες εμπορίας σιτηρών έλεγχαν το 75% της αγοράς, ενώ οι 10 μεγαλύτεροι κατασκευαστές φυτοφαρμάκων παρείχαν το 84% των φυτοφαρμάκων. Το διεθνές εμπόριο γεωργικών προϊόντων έχει δεκαπλασιαστεί από το 1960, μεγάλο μερίδιο του οποίου έχει συγκεντρωθεί στα χέρια λίγων εταιρειών. Παράλληλα, καταγράφεται ταχεία αύξηση του μεριδίου των λιανικών πωλήσεων τροφίμων από τις αλυσίδες σουπερμάρκετ, καθώς και αύξηση στο εμπόριο των τροφίμων, των λιπασμάτων και των φυτοφαρμάκων. Οι τιμές των τροφίμων παραμένουν κάτω από την κορύφωσή τους το 2008, αλλά είναι υψηλότερες από τα επίπεδα πριν από την οικονομική κρίση σε πολλές αναπτυσσόμενες χώρες.
Παρ’ όλη τη διαμορφούμενη πορεία, έως και 320 εκατομμύρια εκτάρια γης μπορεί να διασωθούν το 2050 αν ο κόσμος ακολουθήσει ένα συνδυασμό μέτρων με στόχο να διατηρηθεί η επέκταση των καλλιεργειών μέσα σε ασφαλή όρια λειτουργίας. Σε αυτά περιλαμβάνονται η βελτίωση της διαχείρισης της γης και ο σχεδιασμός της χρήσης γης προκειμένου να ελαχιστοποιηθεί η επέκταση των κτιρίων σε γόνιμα εδάφη, οι επενδύσεις στην αποκατάσταση των υποβαθμισμένων εδαφών και η βελτίωση των γεωργικών πρακτικών παραγωγής προκειμένου να επιτευχθεί η αύξηση της εντατικοποίησης με έναν οικολογικά και κοινωνικά αποδεκτό τρόπο.
Κι ακόμη, η παρακολούθηση της χρήσης γης που απαιτείται για την παραγωγή γεωργικών προϊόντων ανά χώρα, ώστε να μπορούν να γίνουν συγκρίσεις με τον παγκόσμιο μέσο όρο, η μείωση της σπατάλης στην κατανάλωση τροφίμων και η μείωση της επιδότησης των ενεργειακών καλλιεργειών, συμπεριλαμβανομένων της μείωσης και της σταδιακής κατάργησης των ποσοστώσεων στα βιοκαύσιμα στις καταναλώτριες χώρες.
