Το ημερολόγιο 2013 της «Αυγής» και των Αρχείων Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας
Της Εφης Μαρίνου
Σαράντα χρόνια από την εξέγερση του Πολυτεχνείου και τη μεταπολίτευση η εφημερίδα «Αυγή» σε συνεργασία με τα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας εξέδωσαν από κοινού το ημερολόγιο του 2013 με αφίσες από τον αντιδικτατορικό αγώνα.
Αφίσες μικρές, μεγάλες, κακοτυπωμένες συχνά, χειρόγραφες, ασπρόμαυρες και έγχρωμες, στα ελληνικά αλλά και σε πολλές άλλες γλώσσες. Ολες όμως έφεραν τη δύναμη της κοινωνικής κραυγής ενάντια στη χούντα με περιεχόμενο ένα πλήθος θεμάτων: η συναυλία του Μίκη Θεοδωράκη στην Οξφόρδη, η Μελίνα με το χέρι υψωμένο να κάνει έκκληση για συμμετοχή σε διαδήλωση εναντίον της δικτατορίας στην Ελλάδα στην Trafalgar Square, γελοιογραφίες με τον Παπαδόπουλο ανάμεσα στον Χίτλερ και τον Μουσολίνι, το κόκκινο «Ζ» των απανταχού στην Ευρώπη Λαμπράκηδων, η σύλληψη του Παναγούλη, το μποϊκοτάζ στους Πανευρωπαϊκούς Αγώνες της Αθήνας το 1969, ο Τσε κ.λπ.
«Ανάμεσα σε πολλές αφίσες, που φιλοξενούνται στα ΑΣΚΙ και εικονογραφούν την ιστορία του ελληνικού 20ού αιώνα, υπάρχουν οι αντιδικτατορικές αφίσες από το εξωτερικό, μερικές σωστά καλλιτεχνήματα», σημειώνει ο γραμματέας των ΑΣΚΙ Βαγγέλης Καραμανωλάκης. «Εργα ευάλωτα, αρκετά από τα οποία χάθηκαν, εξαιτίας και των συνθηκών που τα γέννησαν. Κι όσα σώθηκαν έμειναν χαρακωμένα από τον χρόνο που πέρασε, σκισμένα κάποτε, με τις ξεραμένες κόλλες στην πλάτη τους. Αφίσες, που κολλήθηκαν στα πανεπιστημιακά αμφιθέατρα, στα εργοστάσια, σε κολόνες στους μεγάλους δρόμους ευρωπαϊκών πόλεων».
Το ημερολόγιο παρουσιάστηκε την περασμένη Παρασκευή από τα ΑΣΚΙ στο Σύλλογο Ελλήνων Αρχαιολόγων. Για τις αφίσες μίλησαν ο γραφίστας Δημήτρης Αρβανίτης, ο σκηνοθέτης Θανάσης Σκρουμπέλος και ο Γιώργος Ζώης με αφορμή τη βραβευμένη ταινία του, μικρού μήκους, με τίτλο «Τίτλοι τέλους».
«Αφίσες που κραυγάζουν ή ψιθυρίζουν ιδέες», χαρακτήρισε αυτό το μαχητικό έντυπο υλικό παίρνοντας τον λόγο ο Δ. Αρβανίτης. «Φτιαγμένες με τρόπο να αιχμαλωτίζουν την ουσία του θέματος, προορισμένες να κλέψουν τη ματιά με μήνυμα που μιλά άμεσα, δεν υπονοεί, δεν μιμείται. Το θέμα της αισθητικής δεν αποτελούσε προτεραιότητα για τους δημιουργούς. Η πίεση του χρόνου, η δύσκολη διαδικασία ετοιμασίας και εκτύπωσής τους –ήταν μια παράνομη δραστηριότητα που ενδεχόμενη σύλληψη προέβλεπε φυλάκιση-, δεν άφηνε πολλά περιθώρια για εικαστική επιμέλεια των αφισών. Ο σκοπός της δημιουργίας τους δεν ήταν να εκτεθούν σε κάποιες Μπιενάλε…Το μήνυμα που έφεραν ήταν ισχυρότερο του όποιου ερασιτεχνισμού. Δεν φλυαρούσαν και κυρίως δεν μιλούσαν αυτάρεσκα. Ηταν μια αυθόρμητη παρέμβαση για να εκφράσουν αυτό που έπρεπε, την ώρα που έπρεπε. Μετά αποσύρθηκαν διακριτικά κερδίζοντας τον τίτλο της ιστορικής τεκμηρίωσης».
Οι ίδιοι οι δημιουργοί των αφισών ήταν συχνά και οι αφισοκολλητές. Ο Θανάσης Σκρουμπέλος θυμήθηκε εκείνη την εποχή της ενεργής συμμετοχής του από το πρώτο φύλλο του περιοδικού «Θούριος». «Θα τις ονόμαζα μάλλον αφισοπροκηρύξεις. Εφτιαξα συνολικά δώδεκα αφίσες που κυκλοφόρησαν στο εξωτερικό. Η αρχειακή μήτρα βρισκόταν στο Παρίσι. Σε ό,τι αφορά το αισθητικό μέρος –τελευταία είχαμε περάσει στους πολυγράφους οινοπνεύματος μ' άλλες διαδικασίες εκτύπωσης- η φόρμα των αφισών έσπαγε την παράδοση της αριστερής αφίσας, της χαρακτικής με το μαύρο χρώμα. Επρεπε να συναγωνιστούμε τις τεράστιες πολύχρωμες διαφημίσεις στους τοίχους της Αθήνας. Συνήθως τις κολλούσαμε τρεις-τρεις. Παρέμεναν τουλάχιστον για πέντε-έξι μέρες, στην πυκνοκατοικημένη Κυψέλη περισσότερες. Κάποιοι τις έπαιρναν στο σπίτι τους».
Το 11λεπτο ταινιάκι του Γιώργου Ζώη «Τίτλοι τέλους» – απέσπασε το βραβείο Καλύτερης Ευρωπαϊκής Ταινίας Μικρού Μήκους στο 69ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Βενετίας,- δεν έχει ηθοποιούς. Εχει όμως θέμα. Τα άδεια κελύφη των τεράστιων αναρτημένων διαφημιστικών πινακίδων, που ορθώνονται σε ταράτσες, τοίχους και υπαίθριες ειδικά σχεδιασμένες εγκαταστάσεις μέσα στην πόλη και στα προάστια. Η διαφήμιση πέθανε, αλλά ο αρχιτεκτονικός σκελετός που την υποδεχόταν στέκει ακόμα εκεί σαν ξόανο, ένα άδειο κουφάρι που χάσκει διαφημίζοντας το κενό περιεχομένου της ζωής μας σε οικονομικό, κοινωνικό, αλλά και υπαρξιακό επίπεδο. Όπως λέει ο σκηνοθέτης: «Αδεια κάδρα χωρίς μήνυμα. Μια πόλη εκτός κάδρου. Τίτλοι Τέλους»
