Δευτέρες με αντάρτικα στην Ηλιούπολη, στον «Ρυθμό» που γεμίζει ασφυκτικά, με αφιέρωμα στον Πάνο Τζαβέλλα

Της Αφροδίτης Τζιαντζή

Δύσκολα γεμίζει μαγαζί πλέον καθημερινή, πόσο μάλλον Δευτέρα βράδυ. Κι όμως, εδώ και δύο συνεχόμενες Δευτέρες, η παράσταση στο «Ρυθμός Stage» στην Ηλιούπολη είναι sold-out και ακολουθεί τρίτη. Το αφιέρωμα στον Πάνο Τζαβέλλα ξεκίνησε ως μια βραδιά τιμής και μνήμης στον αντάρτη τραγουδοποιό, που διοργάνωσε φέτος ο ραδιοφωνικός σταθμός «στο Κόκκινο». Ανάλογα αφιερώματα είχαν γίνει τα προηγούμενα χρόνια, φέτος όμως σαν κάτι να άλλαξε. Ο «Ρυθμός» γέμισε ασφυκτικά, άλλες δύο βραδιές προγραμματίστηκαν για να χωρέσουν όσοι έμειναν απ’ έξω.

Πρώτη Δευτέρα του Φλεβάρη, οχτώ το βράδυ κι έξω από το μαγαζί υπήρχε ουρά. Τα τραπέζια γεμίζουν από παρέες και ζευγάρια διαφορετικών ηλικιών, κυριαρχούν οι πενηντάρηδες κι οι εξηντάρηδες. Ανάμεσά τους και νέοι, κυρίως εικοσάρηδες. Στο πλάι της σκηνής, η κιθάρα του Πάνου Τζαβέλλα, υπόμνηση της παρουσίας του.

Η πρώτη εμφάνιση στην Πλάκα

Η ορχήστρα, το μουσικό σύνολο Ρωμιοσύνη, κάνει τις τελευταίες πρόβες. Η φυσιογνωμία του μαέστρου, Τεό Λαζάρου, από τα μουσικά σύνολα της ΕΡΤ, είναι γνώριμη για όσους βρέθηκαν στο προαύλιο του Ραδιομεγάρου στην Αγία Παρασκευή. «Οι παρτιτούρες του Πάνου κάηκαν όλες σε πυρκαγιά και ο Τεό τις ξανάγραψε ακούγοντας τα τραγούδια ένα ένα», μας λέει συγκινημένη η Νατάσσα Παπαδοπούλου.

Μας λέει πώς γνώρισε τον πολύ μεγαλύτερό της τότε Πάνο, φοιτήτρια 20 χρόνων, το ’71, από τον κοινό τους φίλο Κώστα Μανταίο, συγκρατούμενό του: «Ο Πάνος είχε καταδικαστεί για δεύτερη φορά σε είκοσι χρόνια φυλακή από τη χούντα και βγήκε λόγω μη θεραπεύσιμης ασθένειας. Από τότε γίναμε αχώριστοι και τραγουδούσαμε μαζί».

Πρώτη τους εμφάνιση το ’73 στην Πλάκα, στην «5η Εποχή». Θυμάται την εξέγερση του Πολυτεχνείου, που «κατεβήκαμε με τα πόδια, εκείνος με τις πατερίτσες, μαζί μας νέα παιδιά, ο Νικόλας Ασιμος, Κοζανίτης κι αυτός», τη Μεταπολίτευση που «έγινε το μπαμ το ’75, στη “Λήδρα”, με δύο και τρεις παραστάσεις κάθε βραδιά», τον πάντοτε αγέρωχο και αντισυμβατικό Πάνο, που «ποτέ δεν ξεπουλήθηκε, δεν βγάλαμε χρήματα, σε ένα δώμα μέναμε στην Πειραϊκή, να ταξιδεύουμε μόνο θέλαμε», πόσο ωραίος άντρας ήταν, «να τον βλέπατε πώς κολυμπούσε παρά την αναπηρία του…». Οταν φτάνουμε στο σήμερα, για τη σύντροφό του και για εκατοντάδες άλλους που γεμίζουν τον «Ρυθμό»: «Ο Πάνος είναι ζωντανός. Μπορεί να έχει φύγει βιολογικά, αλλά τα τραγούδια του, οι στίχοι του ζουν. Οσα έγραψε είναι εξαιρετικά επίκαιρα, ειδικά για όσα ζούμε σήμερα».

Την ίδια γνώμη έχει η ηθοποιός Μάνια Παπαδημητρίου: «Ο κόσμος δεν τραγουδάει με νοσταλγία, αλλά σαν να διεκδικεί κάτι από το σήμερα».

Η Καλλιόπη Βέττα, συντοπίτισσα του Πάνου Τζαβέλλα, θυμάται την πρώτη βραδιά που τραγούδησε στην επέτειο από τον θάνατό του το 2010: «Κυρίως τότε είπαμε τα δικά του τραγούδια. Αντάρτικα είπαμε στο τέλος, κάπως ενοχοποιημένα. Ομως από τότε έχει αλλάξει τόσο πολύ η κατάσταση της Ελλάδας που ο κόσμος θέλει να τραγουδήσει και να εκτονωθεί με το αντάρτικο. Οταν τραγουδάω «Είσαι παιδί στα 19 σου χρόνια, κράτα καλά στου φασισμού την μπότα, μας ήρθαν δύσκολοι καιροί», μιλάω για τη σημερινή γενιά».

Οι Μagic De Spell τραγουδάνε τον «Κυρ Παντελή», μια οργισμένη πανκ διασκευή που έγραψαν μετά τη δολοφονία του Αλέξη Γρηγορόπουλου: «Ο Τζαβέλλας λέει τα πράγματα με τ’ όνομά τους και στα ίσια. Ενα πανκ συγκρότημα έτσι θα τα έλεγε».

Ο «Κυρ Παντελής» μπορεί να είναι το πιο διάσημο τραγούδι του Τζαβέλλα, μαζί με το «Ξυπνήστε», όμως ο κόσμος τραγουδάει και τα άλλα, τα λιγότερο γνωστά: «Το φεγγαράκι» σε στίχους του Χιώτη ποιητή Φώτη Αγγουλέ, ο «Απρίλης» σε στίχους του Πέτρου Ανταίου, πρωτεργάτη της ΕΠΟΝ.

Κι όμως είναι στα αντάρτικα που ο κόσμος ξεσηκώνεται και υψώνονται μαζί τους οι γροθιές. Είναι οι ίδιες γροθιές που θα υψωθούν στους δρόμους ή απλώς περιμένουν να ρίξουν μια ψήφο στην κάλπη; Αυτό δυστυχώς δεν μας το λέει το τραγούδι.

Γιατί μπορεί τα τραγούδια να μην αλλάζουν τον κόσμο, αλλά ο κόσμος αλλάζει και τραγουδώντας. Και τα τραγούδια του Πάνου Τζαβέλλα έχουν μια θέση στον κόσμο αυτό, «της ελεύθερης πατρίδας και της πανανθρώπινης λευτεριάς», για τον οποίο πάλεψε, λάθεψε, ξαναπροσπάθησε, αλλά δεν σταμάτησε ποτέ να ονειρεύεται ο κόσμος του αγώνα.

………………………………………

Ποιος ήταν

Η ζωή του Πάνου Τζαβέλλα είναι σαν μυθιστόρημα: Γεννιέται το 1925 στην Κοζάνη, έφηβος γίνεται ΕΠΟΝίτης, αντάρτης του ΕΛΑΣ και του Δημοκρατικού Στρατού, τραυματίζεται και ακρωτηριάζεται στο πόδι. Συλλαμβάνεται και καταδικάζεται τρις εις θάνατον. Αρρωσταίνει βαριά το ‘58, με τη βοήθεια του ΚΚΕ φεύγει στην ΕΣΣΔ, θεραπεύεται και σπουδάζει μουσική. Επιστρέφει στην Ελλάδα το ‘65, τραγουδάει σε μπουάτ. Χούντα, σύλληψη, βασανιστήρια, νέες φυλακές. Αποφυλακίζεται με «ανήκεστο βλάβη» το ‘71. Τραγουδάει στο «Αντάρτικο Λημέρι», στην Πλάκα, το ‘74 στη «Λήδρα», με τραγούδια της Αντίστασης. Εχει ηχογραφήσει 10 δίσκους, έχει συνεργαστεί με τον Χρήστο Λεοντή και τον Μάνο Λοΐζο, μέχρι τον Νικόλα Ασιμο και την Καίτη Γκρέυ, τον ρεμπέτη Γιώργο Μουφλουζέλη και τον Γιάννη Μπαχ-Σπυρόπουλο. Δίνει συναυλίες σε γήπεδα, πανεπιστήμια, φεστιβάλ, και στο εξωτερικό – Γερμανία, Σουηδία. Εφυγε το 2009 σε ηλικία 84 ετών. Σε όλη του τη ζωή, μετά την αποφυλάκισή του, κοιμόταν στο μπαλκόνι, γιατί στη φυλακή «είχε χορτάσει κλεισούρα».