Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι: μια ζωή στα βάσανα
Του Δημήτρη Γκιώνη
«Και μια απαραίτητη επίσκεψη -προσκύνημα στο σπίτι του Ντοστογιέφσκι. Στην ουσία σ’ ένα από τα σπίτια που κατοίκησε ο συγγραφέας τα τρία τελευταία χρόνια της ζωής του (από το 1878 ώς το 1881, οπότε «έφυγε» στα 60 του, όπως ο δικός μας Παπαδιαμάντης). Εδώ έγραψε και το τελευταίο του μυθιστόρημα, τους «Αδελφούς Καραμαζόφ». Ενα κεντρικό – απόκεντρο διαμέρισμα σε μια περιοχή που θυμίζει εκείνες που περιγράφει στα βιβλία του. Μια ημιυπόγεια είσοδος, που αποκαλύπτει μπαίνοντας και ανεβαίνοντας κάμποσα σκαλοπάτια, ένα μεγάλο και σχετικά άνετο διαμέρισμα, γεμάτο έπιπλα και προσωπικά είδη: βιβλία, χειρόγραφα, φωτογραφίες – ακόμα και μια μικρή ρουλέτα και παιγνιόχαρτα, που θυμίζουν το πάθος του για τον τζόγο. Οι Ρώσοι, μου έλεγε κάποιος που το ’χει ψάξει, προτιμούν περισσότερο τον Τολστόι και τον Τσέχοφ – προφανώς επειδή ο Ντοστογιέφσκι αποκαλύπτει τις μίζερες πλευρές του. Πολύ καλά έκανε».
Στα βάσανα
Αυτά έγραφα, μεταξύ άλλων («Ελευθεροτυπία», 30 Σεπτεμβρίου 2006), σ’ ένα κείμενο εντυπώσεων από ένα δημοσιογραφικό ταξίδι στην Αγία Πετρούπολη (Λένινγκραντ επί Σοβιετίας). Αλλά γιατί εδώ Ντοστογιέφσκι; Είναι που (επειδή αρπάζομαι πάντα από κάποιες επετείους) αύριο, 9 Φεβρουαρίου, συμπληρώνονται 133 χρόνια από τότε που έφυγε από τη ζωή ο γίγαντας αυτός της λογοτεχνίας – όχι μόνο της ρωσικής, αλλά και της παγκόσμιας.
Και λέω να σταθώ στην ανθρώπινη πλευρά, στις αδυναμίες (ή άλλως πώς «κουσούρια»), που ξαφνιάζουν για έναν άνθρωπο που θαυμάζουμε για το έργο του. (Χρειάστηκε, προσωπικά, να περάσουν καιροί και γνωριμίες για να καταλάβω ότι το λάθος είναι δικό μου που δεν αναγνωρίζω, που δεν κατανοώ αυτές τις –όποιες– ανθρώπινες αδυναμίες. Αλλά μπαίνω σε χώρους που δεν είναι της αρμοδιότητάς μου…)
Ενα βάσανο, όπως καταφαίνεται από μαρτυρίες, η ζωή του Ντοστογιέφσκι. Το πλέον επώδυνο, όταν το 1849 (στα 28 του) παραλίγο να εκτελεστεί με την κατηγορία ότι συμμετείχε σε συνωμοσία κατά του τσάρου Νικολάου Α’. Τελικά, το τάχα θύμα μετέτρεψε τη θανατική ποινή σε 4 χρόνια καταναγκαστικά έργα στη Σιβηρία, που υπέστη και κατέγραψε στο βιβλίο του «Αναμνήσεις από το σπίτι των πεθαμένων».
Αυτή είναι μια ηρωική πτυχή του βίου του. Τα άλλα, οι ανθρώπινες αδυναμίες, καταγράφονται στο βιβλίο «Ο Ντοστογιέφσκι και γω» (μετάφρ. Σ. Βουρδουμπά, εκδ. «Γκοβόστη») από τη δεύτερη (αφού χήρεψε από την πρώτη) σύζυγό του Αννα Γρηγόριεβνα Ντοστογιέφσκι, την κατά 26 χρόνια νεότερη γραμματέα του, με την οποία έζησε τα τελευταία 14 χρόνια της ζωής του. Και τι δεν τράβηξε η γυναίκα…
Σπάταλος, παίκτης, φιλάσθενος (συν επιληπτικός), διαρκώς χρεωμένος, ζηλόφθονος. Ιδού, σε σχέση με το τελευταίο, τι καταμαρτυρεί η Γρηγόριεβνα: Ηταν σε κάποια γιορταστική εκδήλωση, όπου ο Φιοντόρ, εκτιμώντας ότι η σύζυγός του φλερτάρει με κάποιον, την παίρνει με τη βία και φεύγουν. Οπότε εκείνη ξεσπάει:
«Δεν ντρέπεσαι;»
«Τι συμβαίνει λοιπόν; Να σε πάλι ζηλιάρης, έτσι δεν είναι; Νομίζεις πως μπόρεσα σε λίγα λεπτά να ερωτευτώ αυτόν τον «άγριο Ασιάτη», και πως με ερωτεύτηκε και πως ήμαστε έτοιμοι να το σκάσουμε μαζί! Αυτό δεν είναι; Δεν ντρέπεσαι; Δεν καταλαβαίνεις ότι η ζήλια σου με προσβάλλει; […] Ο άντρας μου ζήτησε συγγνώμη, υποσχέθηκε να μην ξαναζηλέψει πιά» (και σιγά που κράτησε την υπόσχεσή του).
Και αλλού, όπου αποκαλύπτεται κάτω από ποιες συνθήκες δούλευε:
«Σχεδόν όλοι, ο Τολστόι, ο Τουργκένιεβ, ο Γκοντσάροφ, ήταν άνθρωποι υγιείς, καλοζωισμένοι και εύποροι. Ο Ντοστογιέφσκι υπέφερε από δυο βασικές αρρώστιες: ήταν παραφορτωμένος με οικογενειακά βάρη, με χρέη, και απασχολημένος με τη σκέψη να κερδίσει το αυριανό ψωμί. Του ήταν τάχα εφιχτό, κάτω από τέτοιες συνθήκες, να δοθεί ολοκληρωτικά σ' όλες τις λεπτομέρειες στο έργο του; Πόσες φορές, μέσα σ’ αυτά τα δεκατέσσερα χρόνια, δεν είδα ένα μυθιστόρημα κομματισμένο μ’ αυτό τον τρόπο: δυο τρία κεφάλαια είχαν δημοσιευθεί σ’ ένα περιοδικό, το τέταρτο ήταν στο τυπογραφείο, το πέμπτο ταξίδευε με το ταχυδρομείο για τον «Ρωσικό Μηνύτορα», κι όσο για τα τελευταία, δεν ήταν ακόμα γραμμένα και μάλιστα ούτε σχεδιασμένα στο μυαλό του».
Και όμως, κάτω από αυτές τις αντιξοότητες, προέκυψε το θαυμαστό έργο του.
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ
Τρυφερό, νοσταλγικό, συγκινητικό, αγαπησιάρικο το «Ταξίδι στην αιωνιότητα» της Ελένης Καραΐνδρου, με τις μουσικές που έντυσαν τις εικόνες του Θόδωρου Αγγελόπουλου. Στη μουσικοχορευτική παράσταση της Λυρικής Σκηνής (oι τελευταίες σήμερα – αύριο), τις μουσικές έντυσαν αρμονικά οι χορογραφίες του Ρενάτο Τζανέλα και τα σκηνικά – κοστούμια της Κατερίνας Αγγελοπούλου (κόρης του Θόδωρου), που υπηρέτησαν με επάρκεια η ορχήστρα και το μπαλέτο της Λυρικής, υπό τη διεύθυνση του Μίλτου Λογιάδη (μόνο που το στήσιμό του πάνω από το ύψος της σκηνής έκοβε τη θέα μέρους των θεατών).
***
Δεν ήταν μόνο εκλεκτός δημοσιογράφος, συγγραφέας αποκαλυπτικών βιβλίων και δάσκαλος ο Δημήτρης Χαλιβελάκης, που έφυγε από τη ζωή στα 78 του, αλλά (όπως μου θύμισε ο συνάδελφος Αρης Σκιαδόπουλος) και εκ των συνιδρυτών, προδικτατορικά, του ιστορικού Συλλόγου Φίλων Ελληνικής Μουσικής (κι από κοντά, του Ομίλου Φίλων της Μουσικής του Μίκη Θεοδωράκη ). Ηταν ο σύλλογος που έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην ανάδειξη και την προβολή καλλιτεχνών που σημάδεψαν την πορεία του ελληνικού τραγουδιού.
***
Με οργάνωση του ΣΦΕΜ η παρθενική συναυλία των Μάνου Λοΐζου και Χρήστου Λεοντή («Ακροπόλ», 11 Μαρτίου 1963). Κι από άλλα μέλη: Σαββόπουλος, Μαυρουδής, Κουγιουμτζής, Ελευθερίου, Λάδης, Λήμνου (πρώτη σύζυγος του Λοΐζου) κ.ά. Και με την ευκαιρία: ο ΣΦΕΜ, που καρύδωσε η δικτατορία, επανιδρύθηκε πρόσφατα με πρωτοβουλία 99 ανθρώπων της τέχνης, με εκατοστό τον Μίκη Θεοδωράκη. Προσωρινός πρόεδρος ο Παναγιώτης Κουνάδης και γενικός γραμματέας ο Φώντας Λάδης –αμφότερoι της παλιάς «φρουράς». Καλοδεχούμενοι.
ΚΑΙ… «Σήμερα είμαι μαρξιστής περισσότερο από ποτέ», δήλωσε. Δηλαδή όταν ήταν στο ΕΚΚΕ, στο ΚΚΕ, στο ΠΑΣΟΚ τι ήταν;
