Ο νομπελίστας φυσικός Σερζ Αρός βρέθηκε στην Αθήνα και μας μίλησε για τα παράδοξα του κβαντικού κόσμου και γιατί η… Αλίκη θα ήταν καλύτερα να παρέμενε στον μικρόκοσμο από το να επιστρέψει στη δική μας πραγματικότητα!
«Ως παιδί έβλεπα όλα αυτά τα θαύματα της επιστήμης –μιλάμε για 60 χρόνια πριν! Ολα μου φαίνονταν μαγικά και ήθελα και εγώ να μπορώ να τα κάνω. Ισως γι' αυτό να έγινα φυσικός…»
Της Νόρας Ράλλη
Τον έχουν χαρακτηρίσει «μάγο της κβαντικής Φυσικής». Ο Σερζ Αρός είναι Γάλλος και φυσικός. Πριν από 2 χρόνια, στα 68 του, βραβεύτηκε με το Νόμπελ Φυσικής μαζί με τον Αμερικανό Ντέιβιντ Γουάινλαντ, καθώς, ανεξάρτητα ο ένας από τον άλλον, ανακάλυψαν και εφάρμοσαν πρωτοποριακές πειραματικές μεθόδους που επιτρέπουν τη μέτρηση και τον χειρισμό απομονωμένων κβαντικών συστημάτων, κάτι που φαινόταν αδύνατον για τους Αϊνστάιν, Μπορ και Σρέντιγκερ!
Ουσιαστικά, εξαιτίας τους μπορούμε να μιλάμε για κβαντικούς υπολογιστές και κβαντικά ρολόγια (απίστευτης ακρίβειας), για κβαντική σύμπλεξη φωτονίων και άλλα παρόμοια περίεργα! Ισως όμως όχι και τόσο τελικά, καθώς ο ίδιος ο Αρός έχει την ικανότητα να κάνει το δυσνόητο απλό, όταν μιλάει για τα κβαντικά παράδοξα, όπως έκανε την προηγούμενη Τρίτη, σε ομιλία του στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών.
Ως φυσικός ενθουσιάστηκα, ως ακροατής εξεπλάγην: σε συνέντευξή του στην «Εφ.Συν.» μάς εξήγησε γιατί επιστρέφει στις θεμελιακές δομές λειτουργίας της Φύσης και γιατί η… Αλίκη στον μαγικό τόπο του μικρόκοσμου, ίσως θα ήταν καλύτερα να παραμείνει εκεί, αν δεν αλλάξουν οι κυρίαρχες δομές ζωής και πολιτικής δράσης.
Με την εργασία σας υπερβήκατε ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά της κβαντικής μέτρησης, δηλαδή την άμεση αλληλεπίδραση της πειραματικής διάταξης με το υπό παρατήρηση σύστημα. Τι σηματοδοτεί αυτό για τις περαιτέρω εξελίξεις στη σχετική έρευνα;
«Οταν γίνεται ένα πείραμα, ακόμα και το πιο απλό, όπως είναι το να βράσω λίγο νερό, δεν μπορείς να μη θέσεις ως παράμετρο την επίδραση του παρατηρητή στο σύστημα. Οπότε, αν αλλάξει ο παρατηρητής, αλλάζουν και τα συμπεράσματα. Για παράδειγμα, εσείς μπορείτε να παρατηρήσετε τον βρασμό νωρίτερα από έναν πιο ηλικιωμένο. Αυτό προσπαθήσαμε να υπερκεράσουμε με την ομάδα μου, όπως σωστά διευκρινίσατε, τα τελευταία 20 χρόνια, μαζί και με τον Ντέιβιντ Ουάινλαντ. Ελπίζουμε να ανοίξει νέους δρόμους τόσο στην έρευνα όσο και στις εφαρμογές της. Ωστόσο, αυτό που θα ήθελα να τονίσω είναι πως όλη αυτή η έρευνα προέκυψε μόνο και μόνο από απλή περιέργεια! Απλή περιέργεια για τον τρόπο που δουλεύει η φύση. Επιστρέψαμε δηλαδή σ' αυτό που ονομάζουμε «βασική γνώση». Αυτό θέλαμε: να βρούμε τον τρόπο λειτουργίας της βασικής δομής της Φύσης, τις απόλυτα θεμελιώδεις δομές της. Κατ' αυτόν τον τρόπο, δεν είχαμε στο μυαλό μας το ποιες εφαρμογές θα προκύψουν από όλα αυτά».
Οι κβαντικοί υπολογιστές θα σηματοδοτήσουν την επόμενη τεχνολογική επανάσταση. Τι μπορεί να σημαίνει αυτό;
«Ισως κάποια στιγμή στο μέλλον καταφέρουμε να κάνουμε μεμονωμένα άτομα ή φωτόνια να μεταφέρουν πληροφορίες. Αυτή είναι η κβαντική λογική, που διαφέρει από τα όσα σκεφτόμασταν έως τώρα. Ωστόσο, κανείς δεν μπορεί καν να φανταστεί το πώς θα είναι ένας κβαντικός υπολογιστής – ούτε καν τη μορφή του. Μπορεί να έχουμε καταφέρει να μεγαλώσουμε την απόσταση μεταξύ των ατόμων σε ένα πλέγμα, αλλά ακόμη έχουμε πολύ δρόμο. Εν τω μεταξύ, δουλεύοντας μαθαίνουμε νέα πράγματα, οπότε ανάλογα αλλάζουμε και την τακτική μας. Ισως θα ήταν πιο πραγματικό το να μιλάμε για κβαντικούς προσομοιωτές, προ το παρόν. Εξάλλου, οι τεχνικές εφαρμογές της επιστήμης συνήθως έρχονται από εκεί που δεν τις περιμένεις. Το λέιζερ, για παράδειγμα, όταν κατασκευάστηκε δεν μπορούσαν να φανταστούν τι θα κάναμε εμείς αργότερα μαζί του. Ολα πρώτα γίνονται σε καθαρά θεωρητικό επίπεδό και ύστερα από πολλά χρόνια, συνήθως, περνάμε στο πρακτικό».
Είναι γεγονός πως στην επιστημονική έρευνα επεμβαίνουν εξωγενείς παράγοντες, όπως οικονομικά συμφέροντα των εταιρειών απ' τις οποίες πηγάζει η χρηματοδότηση. Πώς μπορεί ο επιστήμονας να είναι εντάξει με την προσωπική του ηθική, την κοινωνική του συνείδηση και το ερευνητικό του όραμα, όταν συμβαίνει κάτι τέτοιο;
«Καταλαβαίνω γιατί με ρωτάτε και είναι καίριο το ερώτημα. Η έρευνα κάποιες φορές εξαρτάται από εξωγενείς παράγοντες, ωστόσο προσωπικά πιστεύω πως ο επιστήμονας αναζητεί απαντήσεις μόνο εξαιτίας της περιέργειάς του και για τίποτε άλλο. Το πώς μετά αυτό που ανακαλύπτει γίνεται τεχνολογία ή όπλο μαζικής καταστροφής ή θεραπευτικό φάρμακο είναι απόφαση της πολιτικής ηγεσίας και της ίδιας της κοινωνίας».
Γιατί γίνατε φυσικός;
«Δεν ξέρω ακριβώς… ίσως ως παιδί να έβλεπα όλα αυτά τα θαύματα της επιστήμης – μιλάμε για 60 χρόνια πριν! Ολα μου φαίνονταν μαγικά και ήθελα και εγώ να μπορώ να τα κάνω. Ισως γι' αυτό να έγινα φυσικός…».
Αν είχατε μπροστά σας ένα δεκάχρονο, πώς θα του μιλούσατε για τα παράδοξα της κβαντικής φυσικής; Θα του μιλούσατε για την… Αλίκη στη χώρα του μικρόκοσμου;
«Ισχύει η μεταφορά που χρησιμοποιείτε. Ξέρετε, η εγγονή μου είναι 9 χρόνων και το πιο δύσκολο πράγμα είναι να είμαι σε διάλογο μαζί της. Γιατί με ρωτάει ένα σωρό πράγματα, προσπαθώ να της απαντήσω και αφού με ακούει προσεκτικά, μου λέει: Ναι, αλλά εγώ άλλο σε ρώτησα!… Τόσο για έναν παιδί όσο και για έναν ενήλικα είναι πολύ δύσκολο να σκεφτεί κάτι έξω από τη λογική του – αυτό δηλαδή που προσπαθούν να κάνουν οι φυσικοί».
Τι είναι πιο δύσκολο: να ερμηνεύσεις τα παράδοξα του κβαντικού κόσμου ή της ανθρώπινης συμπεριφοράς; Είστε αισιόδοξος;
«Δεν είμαι καθόλου αισιόδοξος όσον αφορά συγκεκριμένους τομείς: για παράδειγμα, το περιβάλλον, την κλιματική αλλαγή ή την οικονομική ανισότητα. Πώς γίνεται να πείσεις εκατομμύρια ανθρώπων να συνεχίσουν να ζουν κάτω από τα όρια της φτώχειας για να συνεχίζουν οι πολύ πλούσιοι να είναι πολύ πλούσιοι; Ή πώς μπορείς να πείσεις πρωθυπουργούς χωρών που σκέφτονται μόνο την επόμενη τετραετία, στο να πάρουν σωστές αποφάσεις, γιατί π.χ. σε 50 χρόνια από τώρα, το κλίμα της Γης θα έχει αλλάξει ριζικά; Δεν τους ενδιαφέρει, γιατί σκέφτονται βραχυπρόθεσμα. Προσωπικά, σε όλες μου τις ομιλίες προς ηγέτες χωρών και συμβούλια καταθέτω αυτές τις απόψεις. Πιστεύω πως θα έπρεπε να ξαναγυρίσουμε στην αναζήτηση θεμελιωδών γνώσεων, τόσο στο εργαστήριο όσο και στην κοινωνία. Χωρίς βιασύνη, χωρίς ανυπομονησία και χωρίς απληστία. Να επιστρέψουμε στις βασικές δομές. Διαφορετικά, ίσως η «Αλίκη» να είναι καλύτερα να παραμείνει στη χώρα του μικρόκοσμου…».
