«Προσφορές μιας ανήσυχης ψυχής» βάφτισε το μουσείο τη συνύπαρξη παλιάς και νέας δουλειάς του κορυφαίου καλλιτέχνη της διασποράς. Συνεχίζει στα 78 του χρόνια να πειραματίζεται με υλικό το ίδιο του το σώμα και μέσο του μια κάμερα. Κάποτε Polaroid, τώρα ψηφιακή
Της Παρής Σπίνου
O τίτλος «κορυφαίος καλλιτέχνης της διασποράς» θα αδικούσε τον Λουκά Σαμαρά, έναν από τους διεθνείς σύγχρονους καλλιτέχνες που καθόρισαν την εικαστική σκηνή το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα. Καινοτόμος στη χρήση της Πολαρόιντ, πάντα πειραματικός, έντονα ενδοσκοπικός -όλο του το έργο είναι μια αναμέτρηση με το «εγώ»-, παραμένει στα 78 του χρόνια ένα ανήσυχα δημιουργικό πνεύμα.
Διόλου τυχαία το Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης, που είχε υποδεχτεί τα έργα του ήδη από τη δεκαετία του ’60, του αφιερώνει τώρα τη μεγάλη έκθεση «Offerings from a Restless Soul» (Προσφορές μιας ανήσυχης ψυχής). Πάνω από 60 έργα του από τις συλλογές του μουσείου θα εκτεθούν από τις 24 Φεβρουαρίου μέχρι 1 Ιουνίου. Ταυτόχρονα, μια νέα δωρεά 17 έργων θα διαμορφώσει ειδική εγκατάσταση που συνδέει τους προσανατολισμούς του στην αφαίρεση στη δεκαετία του ’60 με τις πρόσφατες αναζητήσεις του στην ψηφιακή φωτογραφία.
Μοναχικός, εκκεντρικός, ο Λουκάς Σαμαράς σπανίως δίνει συνεντεύξεις και πάντα είναι φειδωλός. Αυτοπροσδιορίζεται ως Ελληνας, Μακεδόνας, και δεν ξεχνάει τις ρίζες του: την Καστοριά όπου γεννήθηκε το 1936, τα παιδικά τραύματα από την Κατοχή και τον Εμφύλιο, τη μετανάστευση του πατέρα του στο Νιου Τζέρσεϊ, όπου τον ακολούθησε ο ίδιος με τη μητέρα του το 1948.
Μπορεί να μην κατάφερε να γίνει ηθοποιός (είχε σπουδάσει στο Stella Adler Conservatory στα τέλη της δεκαετίας του ’50), από νωρίς όμως συνεργάστηκε στα χάπενινγκ των κορυφαίων της ποπ αρτ Κλάες Ολντενμπουργκ, Αλαν Κάπροου, Τζιμ Ντάιν. Ασχολήθηκε με τη ζωγραφική, τη γλυπτική και το φιλμ, δημιούργησε πολύπλοκες αυτοαναφορικές κατασκευές, σαν κουτιά της Πανδώρας, με ελατήρια, χρωματιστά νήματα, καρφίτσες, ξυραφάκια, σπασμένα γυαλιά.
Ωστόσο, το 1973 η πρώτη επαφή του με την Polaroid, μια κάμερα SX-70, ήταν καθοριστική: «Το καλύτερο δώρο που θα μπορούσε κάποιος να δώσει σε έναν καλλιτέχνη». Τη χρησιμοποίησε με απεριόριστη ελευθερία εφευρίσκοντας νέες τεχνικές για τις περίφημες «Φωτο-Μεταμορφώσεις» του, δημιουργώντας αυτοπροσωπογραφίες σαν σε παραμορφωτικό καθρέφτη. Εμβληματική παραμένει μια εικόνα του που θεωρείται πρόδρομος του photoshop, όπου ο ίδιος εμφανίζεται με τη γροθιά μπροστά στο πρόσωπό του, δίνοντας την αίσθηση του ρευστού μελανιού.
Ο Λουκάς Σαμαράς είναι ο ερημίτης του Μανχάταν, καθώς περνά άπειρες ώρες κλεισμένος στο λιτό διαμέρισμά του, σε έναν πελώριο ουρανοξύστη, ανιχνεύοντας πεισματικά τον εαυτό του. Τη δεκαετία του ’80 στρίμωξε στη μικροσκοπική κουζίνα του τα αντικείμενα της καθημερινότητας και της τέχνης του και τα φωτογράφισε, ενώ στη συνέχεια ένωσε τα άπειρα κομμάτια και έκανε το «Panorama» του σπιτιού του.
Ομως αγαπημένο του θέμα παραμένει η ίδια η εικόνα του. Με τον ναρκισσισμό του καλλιτέχνη, την εμμονή του ηδονοβλεψία και την ειλικρίνεια του μετανοημένου αμαρτωλού. «Το να είσαι καλλιτέχνης σημαίνει να είσαι θεός», έχει δηλώσει. Ετσι, γίνεται μικρός θεός που πλάθει το σώμα του. Συνεχώς το αλλάζει, το αποκαλύπτει, το μεταμορφώνει, το τεμαχίζει, το συνθέτει εντείνοντας την ενδοσκόπηση και διευρύνοντας τα όρια της τέχνης ταυτόχρονα. «Επλασα τον εαυτό μου, έσμιξα με τον εαυτό μου και γέννησα τον εαυτό μου και ο πραγματικός μου εαυτός ήταν το προϊόν – οι πολαρόιντ».
Γεμάτες συναισθηματικές εντάσεις αυτές οι «αυτο-ανακρίσεις», όπως τις αποκαλεί, συνθέτουν την ιδιόμορφη αυτοβιογραφία του. Δεν διστάζει από νεαρός να ποζάρει γυμνός, αλλά και μεσήλικας να δείχνει τα σκελετωμένα μέλη του. Να θίγει ζητήματα σεξουαλικότητας, θνητότητας, προσωπικές αγωνίες που γίνονται πανανθρώπινες. Πλέον οι Πολαρόιντ του με την ψηφιακή επεξεργασία παίρνουν μεταφυσική διάσταση. «Αλλοι μιλάνε για τον εαυτό τους όταν μιλάνε για αφηρημένα πράγματα. Εγώ μιλάω για τους άλλους όταν μιλάω για τον εαυτό μου», λέει και συνεχίζει με την πυξίδα στραμμένη στην κόρη του ματιού του: «Αν ήξερα πού πηγαίνει η τέχνη, θα ήμουν κιόλας εκεί».
Ο Λουκάς Σαμαράς είχε εκπροσωπήσει την Ελλάδα στην Μπιενάλε Βενετίας το 2009, ενώ το 2005 το Ιδρυμα Ι.Φ. Κωστόπουλου είχε οργανώσει στην Εθνική Πινακοθήκη μια εξαιρετική αναδρομική του σε επιμέλεια Κατερίνας Κοσκινά.
