Γιώργος Χουλιάρας
«Λεξικό αναμνήσεων»
Μελάνι, 2013, σελ. 216
Της Μαρίας Στασινοπούλου
Γράφοντας για το καινούργιο βιβλίο του Γιώργου Χουλιάρα, θέλω εξαρχής να δηλώσω ότι είμαι προκατειλημμένη και το επεδίωξα: Πρώτον, γιατί γνωρίζω και έχω απολαύσει διά ζώσης το πνεύμα (προς αποφυγήν παρεξηγήσεων) του συγγραφέα και, δεύτερον, γιατί έχω διαβάσει και ξαναδιαβάσει το βιβλίο και σύμφωνα με τα λεγόμενά του «ένας κριτικός δεν μπορεί να είναι αντικειμενικός για βιβλίο που κρίνει, αν προηγουμένως το έχει διαβάσει, καθώς τότε θα έχει επηρεαστεί». Η ρήση, όπως επισημαίνεται, αποδίδει, ίσως εκ κρυπτομνησίας, άποψη του Οσκαρ Ουάιλντ που «απηχώντας ή αντιγράφοντας τον Σίντεϋ Σμιθ, είχε πει: “Ποτέ δεν διαβάζω ένα βιβλίο που πρέπει να κρίνω. Αυτό με καθιστά πολύ προκατειλημμένο”». Θίξαμε ήδη δύο χαρακτηριστικά του Λεξικού αναμνήσεων: τη διαδραστική σχέση συγγραφέων και κειμένων και το παραδοξολογικό και ανατρεπτικό πνεύμα που εμφιλοχωρεί στις σελίδες του.
«Τι είναι ο καθένας από εμάς, αν όχι μια συνδυαστική εμπειριών, πληροφοριών, αναγνωσμάτων, ονειροπολήσεων; Κάθε ζωή είναι μια εγκυκλοπαίδεια, μια βιβλιοθήκη, ένας κατάλογος απογραφής αντικειμένων, ένα δειγματολόγιο τεχνοτροπιών, όπου όλα μπορούν συνεχώς να αναμειγνύονται και να αναδιατάσσονται με όλους τους πιθανούς τρόπους», γράφει ο Ιταλο Καλβίνο για τη σχέση μυθοπλασίας και πραγματικής ζωής. Η διατύπωση ταιριάζει γάντι στο βιβλίο του Χουλιάρα, το βιβλίο ενός ανθρώπου «που ταξίδεψε, δούλεψε, αγάπησε αλλού». Πρόκειται για μια ιδιότυπη αυτοβιογραφία υπό μορφήν πολύτροπου λεξικού, με λήμματα ανθρώπων και τόπων, ιδεών και αντιλήψεων, συναισθημάτων και καταστάσεων. Ευανάγνωστες είναι οι αντιστοιχίες τόσο στην προσωπική ζωή του συγγραφέα όσο και στο διεθνές χρονικό πλαίσιο του 20ού αιώνα, προσφέροντας έτσι στο λεξικό άλλοθι για την κυκλοφορία του, εφόσον το ατομικό παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον όταν συνδέεται με το συλλογικό.
Συλλέκτης λέξεων, γνώσεων, εμπειριών ο αφηγητής οργανώνει το λεξικό του χωρίς εμφανή κριτήρια στην επιλογή των λημμάτων, με εγγραφές διαφορετικής έκτασης, που κυμαίνονται από λίγες αράδες μέχρι κάμποσες σελίδες οι μεγαλύτερες. Εκεί συμφύρονται ανόμοιες επιστήμες, από θεωρία της λογοτεχνίας, αρχιτεκτονική, φιλοσοφία, πολιτική ιστορία, μέχρι ορνιθολογία και γεωπονική. Η δόμηση του υλικού του είναι συνειρμική και επομένως άναρχη. Τίποτε στρογγυλεμένο με αρχή, μέση και τέλος. «“Τα γράφεις όπως τα θυμάσαι;” με ρώτησε. “Ναι”, συμφώνησα, “τα θυμάμαι ακριβώς όπως τα γράφω”», μας πληροφορεί στο λήμμα ΕΓΓΡΑΦΕΣ. Οι λογικοί αιφνιδιασμοί και οι εννοιολογικές ανατροπές του κρατούν τον αναγνώστη σε μια ευφρόσυνη διάθεση που κάποτε γίνεται γέλιο τρανταχτό. Αυτό δεν σημαίνει ότι λείπουν οι πικρές ανθρώπινες ώρες.
Με τον γνωστό ευφυή, παιγνιώδη και διαβρωτικό του τρόπο, ο συγγραφέας συνδέει στιγμές της καθημερινότητας με έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας και του σινεμά. Από τους απροσδόκητους συνδυασμούς προκύπτουν συχνά οδηγίες χρήσεως για τη ζωή, στοιχεία ατομικής βιοφιλοσοφίας, εμπειρικές υποθήκες επιβίωσης που ανατρέπουν τα στερεότυπα. «Αν θεωρείς πως αξίζει να αγαπάς ανθρώπους, δεν πρόκειται για αγάπη, αλλά συμφέρον» ή «Σκόρπισες σπόρους αμφιβολίας, αφήνοντας την καλλιέργεια σε μένα» και ακόμη «Καλό είναι ό,τι ξέρεις. Καλύτερο ό,τι μαθαίνεις. Το πιο καλό ό,τι ξεχνάς».
Ενα βιβλίο «που επιβάλλει εναλλακτικές αναγνωστικές διαδρομές», όπως κάθε λεξικό άλλωστε∙ διαβάζεται κανονικά, σελίδα σελίδα, αλλά και αποσπασματικά όπου πέσει το μάτι ή επιλεκτικά κατά το γούστο και τα ενδιαφέροντα του αναγνώστη. Το διαβάζεις μια κι έξω ή τρέχεις και ανατρέχεις σ’ αυτό όποτε το θυμηθείς και το περίεργο είναι ότι το θυμάσαι συχνά.
Ποιητής πρωτίστως ο Γιώργος Χουλιάρας, πολίτης του κόσμου (άλλοτε από επιλογή και άλλοτε από ανάγκη), εραστής των βιβλίων, των περιοδικών και του ωραίου φύλου, εμπλέκει στο βιβλίο του από πολιτικούς και συγγραφείς μέχρι γονείς, συγγενείς, φοιτητές, φίλους, γυναίκες που πέρασαν από τη ζωή του. Μιλά για το «δόγμα Τρούμαν», την πτώση του Τείχους του Βερολίνου, το Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο, τον Μόμπι Ντικ και τον Οδυσσέα με την ίδια άνεση που αναφέρει τα χτενάκια και τις οδοντόβουρτσες που τα κορίτσια ξέχασαν στο ράφι του. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το επίσης ιδιότυπο και τρυφερό βιογραφικό στο αυτί του βιβλίου που είναι συγχρόνως και λήμμα ως ΥΠΟΔΕΙΓΜΑ (βιογραφικού), αλλά και το ΕΠΙΤΑΦΙΟ «Θα ήθελα να είμαι κάποιος άλλος που θα ήθελε να είμαι εγώ».
Εν κατακλείδι, είτε πρόκειται για λογοτεχνική αυτοβιογραφία είτε για αυτοβιογραφική λογοτεχνία, είτε «εξάπτει τη φαντασία του αναγνώστη» είτε «ευεργετεί τη φαντασία του συγγραφέα» είναι ένα βιβλίο γλαφυρό, με σπίρτο, αέρα παγκοσμιότητας και ελληνικό τσαγανό.
