Από τις αρχές του χρόνου μπήκε δυναμικά στον χώρο των συναυλιών, σηματοδοτώντας μια νέα αρχή στην πορεία του ιστορικού συλλόγου. Το λιτό κτίριο στην πολύβουη πλατεία Καρύτση στεγάζει από τα τέλη του 1891 τις πολύπλευρες δραστηριότητες του φορέα, ο οποίος από τα πρώτα χρόνια λειτουργίας του συγκέντρωσε την αφρόκρεμα του πολιτισμού και κατέκτησε τον επίζηλο τίτλο της «Μικρής Ακαδημίας»
Της Χαράς Τζαναβάρα
Ο Φιλολογικός Σύλλογος «Παρνασσός», που προετοιμάζεται να γιορτάσει τα 150ά γενέθλιά του, αποτελεί τον παλιότερο πολιτιστικό φορέα της πρωτεύουσας. «Μαγιά» σε αυτή την πρωτοποριακή για την εποχή πρωτοβουλία ήταν τα τέσσερα ανήλικα παιδιά του φιλόλογου Παύλου Λάμπρου (1820-1887). Οι Μιχαήλ, Σπυρίδων, Κωνσταντίνος και Διονύσιος, επηρεασμένοι από τα πολιτιστικά ρεύματα της Δυτικής Ευρώπης, που έφερναν στην Αθήνα ξένοι περιηγητές, πήραν το 1865 την πρωτοβουλία να δημιουργήσουν ένα ελληνικό φυτώριο ιδεών και δράσεων. Μια κίνηση για «την κοινήν πρόοδον και ωφέλεια του λαού», όπως ανέφεραν στην πρώτη διακήρυξή τους.
Τέσσερα χρόνια πριν, τα δύο μεγαλύτερα αδέλφια είχαν δημιουργήσει τη χειρόγραφη εφημερίδα «Παρνασσός», που είχε κερδίσει τις εντυπώσεις στα πρωτοεμφανιζόμενα φιλολογικά σαλόνια της εποχής. Ως τον Μάρτιο του 1875, οπότε ο σύλλογος απέκτησε και νομική υπόσταση με βασιλικό διάταγμα, αριθμούσε πάνω από 80 διακεκριμένους συγγραφείς, ποιητές και επιστήμονες, χάρη στους οποίους απέκτησε τον τίτλο της «Μικρής Ακαδημίας».
Το πρώτο στέκι του συλλόγου ήταν φυσικά το πατρικό των τεσσάρων αδελφών στην οδό Παρθεναγωγείου, τη σημερινή Πεσμαζόγλου. Κατά διαστήματα περιπλανήθηκε σε διάφορα αρχοντικά στο κέντρο της Αθήνας, πριν εγκατασταθεί οριστικά στο λιτό κτίριο της πλατείας Καρύτση, το οποίο κατασκευάστηκε χάρη στη δωρεά του Αντωνίου Πάγκαλου, πλούσιου ομογενή από την Οδησσό. Με το κληροδότημά του αγοράστηκε το οικόπεδο των 1.100 τετραγωνικών πήχεων, όπου τον Μάιο του 1890 μπήκε ο θεμέλιος λίθος από τον διάδοχο Κωνσταντίνο και σε χρόνο-ρεκόρ, τον Οκτώβριο του 1891, έγιναν τα πανηγυρικά εγκαίνια.
Τα σχέδια είχαν ανατεθεί στον στρατιωτικό μηχανικό Ιφικράτη Κοκκίδη (1833-1927). Γιος του καταγόμενου από την Προποντίδα δάσκαλου και αγωνιστή Κοσμά Κοκκίδη, είχε φοιτήσει στη Σχολή Ευελπίδων και στη συνέχεια στη στρατιωτική ακαδημία του Βερολίνου. Ασχολήθηκε με τη συγγραφή βιβλίων και τη σύνταξη χαρτών, ενώ το κατασκευαστικό του έργο είναι μάλλον περιορισμένο. Πέρα από το κτίριο του «Παρνασσού», είχε αναλάβει την επίβλεψη του συγκροτήματος της Σχολής Ευελπίδων, δίπλα στο Πεδίον του Αρεως, που σχεδιάστηκε από τον Ερνέστο Τσίλερ και τα τελευταία χρόνια στεγάζονται εκεί τα δικαστήρια.
Ανήκε όμως σε μια φουρνιά στρατιωτικών μηχανικών, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγονται οι Αναστάσιος Θεοφιλάς, Νικ. Σχινάς, Γεράσιμος Μεταξάς, Αλ. Γεωργαντάς και Χ. Σγούτας, οι οποίοι στα τέλη του 19ου αιώνα είχαν καταλυτική παρουσία στην αλλαγή των αρχιτεκτονικών προτύπων. Τότε άρχισε η σταδιακή υποχώρηση των περίτεχνων συνθέσεων που είχαν λανσάρει οι Βαυαροί και η στροφή προς τις πιο λιτές και κυρίως λειτουργικές συνθέσεις που έφερναν στις αποσκευές τους οι πρώτοι Ελληνες αρχιτέκτονες επιστρέφοντας από τις σπουδές τους στο εξωτερικό, κυρίως τη Γαλλία.
Οι μορφολογικές αλλαγές συνδέονται και με τις ραγδαίες εξελίξεις στην οικοδομική. Από το 1880 έκανε την εμφάνισή του το διπλό «Τ» από σίδερο, που επέτρεψε την κατασκευή κτιρίων με μεγαλύτερα ανοίγματα. Δέκα χρόνια αργότερα καταγράφεται η επανάσταση του μπετόν, που σηματοδότησε την κατασκευή κτιρίων με περισσότερους από δύο ορόφους. Το κίνημα συνέπεσε με την πρωθυπουργία του Χαρίλαου Τρικούπη, που συνδέθηκε με μεγάλα έργα υποδομής (σιδηρόδρομος, εξηλεκτρισμός κ.λπ.) και πολλαπλασίασε την οικοδομική δραστηριότητα.
Η γεωμετρική ανάπτυξη των όψεων και των χώρων, αλλά και η χρήση των δωρικών στοιχείων στη διακόσμηση κυριαρχούν στο μέγαρο της πλατείας Καρύτση, που έχει χαρακτηριστεί διατηρητέο από το 1978. Είναι στοιχεία που κυριαρχούν στο πρόστυλο της εισόδου, το οποίο συγκαταλέγεται ανάμεσα στα καλύτερα των μεγάρων της Αθήνας. Την εικόνα συμπληρώνει η επιβλητική εσωτερική μαρμάρινη σκάλα που οδηγεί στους ορόφους.
Στο ισόγειο, πέρα από τις υπηρεσίες του συλλόγου, βρίσκονται το εντευκτήριο και η πολύτιμη βιβλιοθήκη, που διαθέτει περισσότερους από 60.000 τόμους. Το «καμάρι» του κτιρίου βρίσκεται στον πρώτο όροφο. Πρόκειται για τη μεγάλη αίθουσα εκδηλώσεων, με 550 θέσεις, η οποία ανακαινίστηκε πρόσφατα και διαθέτει εξαιρετική ακουστική από την κατασκευή της. Στο μεσοπάτωμα, ανάμεσα στον πρώτο και τον δεύτερο όροφο, έχει διαμορφωθεί η αίθουσα «Κωστή Παλαμά», με θαυμάσια διακόσμηση. Η μεγάλη συλλογή εικαστικών έργων στεγάζεται στον δεύτερο όροφο. Στην ιδιοκτησία του συλλόγου ανήκει ο περίφημος πίνακας του Γ. Ροϊλού, έργο του 1891, στον οποίο απεικονίζονται οι επιφανέστεροι ποιητές της εποχής, μεταξύ των οποίων οι Παλαμάς, Προβελέγγιος και Πολέμης.
Χάρη σε αυτή την πρωτοποριακή για την εποχή υποδομή, στις αίθουσες του «Παρνασσού» έγινε το 1906 η προβολή της πρώτης ελληνικής ταινίας, με στιγμιότυπα από τη Μεσολυμπιάδα που είχε διεξαχθεί την ίδια χρονιά. Είχε προηγηθεί (1898) η πρώτη έκθεση ερασιτεχνικής φωτογραφίας στη χώρα μας.
…………………………………………
1. Χορευτικές εσπερίδες
Οι καλλιτεχνικές βραδιές ήταν το σήμα κατατεθέν του συλλόγου και από αυτές αναδείχθηκαν μεγάλοι ποιητές. Περίφημες όμως ήταν και οι χορευτικές εσπερίδες που οργάνωνε ο σύλλογος την περίοδο 1900-12. Ο ετήσιος χορός εθεωρείτο κορυφαίο γεγονός για την κοσμική Αθήνα και «ήταν τα μάλα ζωηρός», κατά τη χαρακτηριστική έκφραση του Γεωργίου Σουρή.
………………………………………..
2. Σχολείο για απόρους
Το 1872 ο σύλλογος προχώρησε στην ίδρυση σχολείου για απόρους, που λειτουργεί ώς σήμερα και στεγάζεται στο θαυμάσιο νεοκλασικό στη συμβολή των οδών Θεμιστοκλέους και Κατακουζηνού. Κάθε χρόνο από τα θρανία του περνούσαν περίπου 80 παιδιά ηλικίας 10-12 χρόνων, κυρίως ορφανά και «μάγκες του ρολογιού», κάτι ανάλογο με τα σημερινά παιδιά των φαναριών.
……………………………………….
3. Στρατοδικείο
Το 1941 το κτίριο επιτάχθηκε από τους Γερμανούς, που αφαίρεσαν ζωγραφικούς πίνακες και περίτεχνους τάπητες. Η μεγάλη αίθουσα είχε μετατραπεί σε στρατοδικείο (κάτω φωτογραφία).
