→Τη στιγμή που απαιτούμε από τον άλλον να μας καταλάβει, εμείς δεν τον καταλαβαίνουμε καθόλου
Της Μαριαλένας Σπυροπούλου*
«Δεν με θέλει, είναι εμφανές», λέει μια νεαρή κοπέλα στη φίλη της σε κεντρικό καφέ της Αθήνας. «Πώς το κατάλαβες;» τη ρωτάει η άλλη. «Οταν παίρνω τηλέφωνο δεν το σηκώνει, είναι δείγμα ότι με αποφεύγει. Θέλει να με χωρίσει και δεν βρίσκει τα κότσια να μου το πει», καταλήγει σχεδόν κλαίγοντας, σίγουρη για την επιθυμία του άλλου.
«Γιατί οι σχέσεις είναι τόσο δύσκολο πράγμα;» ρωτούν συχνά οι θεραπευόμενοι. «Ενώ ξεκινούν τόσο ωραία, γιατί πάντα καταλήγουν με τόσο πόνο;» Στους δρόμους οι άνθρωποι περπατούν μόνοι. Αλλά δεν είναι μόνοι. Μιλούν πάντα σε ένα κινητό. Βλέπεις από μακριά ανθρώπους να ανοιγοκλείνουν το στόμα τους. Να μην κοιτάνε τον άνθρωπο στον οποίο μιλάνε, αλλά να τον ακούνε, να του χαμογελούν, ενίοτε να του φωνάζουν, να αντιδρούν, να σχετίζονται εκ του μακρόθεν. Η μισή ζωή μας βιώνεται από απόσταση. Και κάνουμε τα πάντα για να μειώσουμε, να εξαλείψουμε αυτή την απόσταση με τον άλλον. Γι' αυτό συναντιόμαστε. Γι' αυτό ερωτευόμαστε. Γι' αυτό αγγιζόμαστε ή φέρνουμε το σώμα μας σε επαφή με το σώμα του άλλου. Για να υποφέρουμε τον εαυτό μας. Η εγγύτητα, όμως, κρύβει κινδύνους. Κρύβει τον κίνδυνο της έντασης. Της διαφωνίας. Της διαφορετικότητας. Του θυμού. Και εν τέλει τη ρήξη.
Ο ήρωας του Χοακίν Φίνιξ στη νέα ταινία του Σπάικ Τζόνζι με τίτλο «Her», που προβάλλεται ήδη στους κινηματογράφους, περπατά μόνος στον δρόμο, κοιμάται μόνος, ζει μόνος, βιοπορίζεται γράφοντας συναισθηματικά γράμματα για λογαριασμό άγνωστων ανθρώπων. Δεν αντέχει την κοφτερή λεπίδα της εγγύτητας, της πραγματικής ζωής, αλλά δεν αντέχει και τη μοναξιά. Το να είναι συναισθηματικά και ψυχικά ανέστιος. Γι' αυτό αγοράζει μια εφαρμογή στο κινητό που του δίνει τη δυνατότητα να μιλά αδιαλείπτως με ένα λογισμικό με ανθρώπινη φωνή. Αυτό το λογισμικό πολύ γρήγορα ξεπερνά τις δυνατότητες της ψηφιακής επικοινωνίας και κερδίζει μια θέση στην καρδιά του. Συνάπτει δηλαδή μια ερωτική σχέση με μια φωνή, ομολογουμένως μια ερωτεύσιμη φωνή.
Και εκείνος περπατά μόνος, αλλά με το ακουστικό στο αυτί νιώθει ψυχικά καλυμμένος. Αλλωστε, παρόλο που δεν υπάρχει ως άνθρωπος, εκείνη –το λογισμικό– έχει τα πάντα. Είναι γλυκιά, έχει κατανόηση, χιούμορ, είναι έξυπνη, τον λατρεύει, τον αποδέχεται όπως είναι, είναι εκεί πάντα όταν τη χρειάζεται και του δίνει αφειδώς τεράστια αποθέματα αγάπης. Σας θυμίζει κάτι για τις δικές σας επιθυμίες;
Φυσικά, με όλα αυτά κανείς δεν αισθάνεται απειλητική τη σχέση. Η φαντασίωση της επιστροφής στη νιρβάνα μιας μητρικής συγχωνευτικής σχέσης, η οποία θα μας δίνει τα πάντα και κυρίως δεν θα μας ζητά τίποτα, είναι πάντα υπαρκτή σε όλα τα ανθρώπινα μυαλά, συνειδητά και ασυνείδητα. Το ζήτημα ανακύπτει όταν ο άλλος φέρνει τον εαυτό του μέσα στη σχέση και ζητά ό,τι ζητάμε κι εμείς από αυτόν. Πώς θα καλυφθούν οι δικές μας ανάγκες όταν και ο άλλος ζητά το ίδιο επιτακτικά; Πώς θα νιώσουμε καλά όταν ο άλλος κάνει και άλλα πράγματα για τον εαυτό του, εκτός από το να μας ικανοποιεί; Πώς θα αντιμετωπίσουμε δύσκολα ζητήματα, όπως είναι η απώλεια του έρωτα, η ρουτίνα, η καθημερινότητα και οι ακάλυπτες, χαίνουσες συναισθηματικές μας ανάγκες; Τι γίνεται με τα θέλω μας όταν φοβόμαστε να ζήσουμε τα μη θέλω μας; Γιατί τη στιγμή που ζητάμε δεν βλέπουμε ότι δεν δίνουμε. Οπως τη στιγμή που απαιτούμε από τον άλλον να μας καταλάβει, εμείς δεν τον καταλαβαίνουμε καθόλου, κοκ.
Ακόμα και τα applications ξεφεύγουν από τον έλεγχό μας. Οπως το κορίτσι στο καφέ που αγωνιά για το εάν την αγαπά ο σύντροφός της, θεωρώντας δεδομένο ότι εκείνη τον αγαπά, έτσι και η φωνή στην ταινία «Her» συνάπτει και άλλες τηλεφωνικές ερωτικές σχέσεις με άλλους χρήστες, θυμίζοντας τις ανθρώπινες ανάγκες πολλών που πόρρω απέχουν από την ψηφιακή τελειότητα. Και το όνειρο για τον ήρωα γκρεμίζεται. Γιατί όταν αποφεύγουμε να ζήσουμε την πραγματικότητα των σχέσεων, οι οποίες έχουν και πόνο, απόρριψη, ανταγωνισμό, ζήλια, κτητικότητα και εγκατάλειψη, χάνουμε και το καλό κομμάτι της ουσιαστικής επαφής και της δυνατότητας για επανόρθωση.
Αλλωστε, όπως συνέβη με το κορίτσι στο καφέ, που λίγο μετά χτύπησε το τηλέφωνό της για να της πει ο καλός της ότι είχε πολλή δουλειά και γι' αυτό χάθηκε αλλά εξακολουθεί να την αγαπά, έτσι και στην ταινία, το μήνυμα είναι διττό. Δεν αποφεύγεται η οδύνη, ακόμα και όταν είναι όλα υπό έλεγχο.
* Ψυχολόγος και ψυχοθεραπεύτρια
