Η ισχνή παρουσία τους στην εγχώρια εργογραφία και τη συναυλιακή μας δίαιτα δεν κάλυψε ποτέ το βασικό ρεπερτόριο. Τέτοιες «αντιδραστικές» σκέψεις γέννησαν πρόσφατα οι εξαιρετικές εμφανίσεις δύο σαφώς νεανικών κουαρτέτων εγχόρδων σε αθηναϊκές αίθουσες
Του Γιάννη Σβώλου
Απαντες γνωρίζουν το κουαρτέτο εγχόρδων ως μία από τις πιο συμπυκνωμένες μορφές έκφρασης και δημιουργίας στη δυτική μουσική. Ωστόσο, για λόγους που δεν θα αναλύσουμε εδώ, αυτό ουδέποτε κατέστη δημοφιλές στην Ελλάδα. Ενθεν, αντιπροσωπεύεται ισχνά τόσο στην εγχώρια εργογραφία όσο και στη συναυλιακή μας δίαιτα. Αναμενόμενα, ουδέποτε στέριωσε εγχώριο σχήμα κουαρτέτου εγχόρδων με τακτική παρουσία δεκαετιών, προτιθέμενο και ικανό να καλύψει πρώτ’ απ’ όλα το βασικό ρεπερτόριο. Συνεπώς, οι Ελληνες -συνθέτες, ερμηνευτές και ακροατές- ουδέποτε εξοικειώθηκαν με τους κύκλους κουαρτέτων Χάιντν, Μότσαρτ, Μπετόβεν, Σούμπερτ, Μπραμς, Ντβόρζακ αλλά επίσης Σένμπεργκ, Μπάρτοκ, Σοστακόβιτς.
Τέτοιες «αντιδραστικές» σκέψεις γέννησαν πρόσφατα οι εξαιρετικές εμφανίσεις δύο σαφώς νεανικών κουαρτέτων εγχόρδων σε αθηναϊκές αίθουσες, όπου -και πάλι αναμενόμενα- παρουσίασαν αποκλειστικά κουαρτέτα του μοντερνισμού. Εχοντας συναίσθηση για το τυχαίο των εκδηλώσεων και όχι δίχως δυσφορία, κανείς αναρωτιέται: Πόσο νόημα έχει να παρουσιάζονται τόσα έργα του 21ου αιώνα όταν τα λειψά μουσικά μας ακούσματα ουδόλως βοηθούν να κατανοήσουμε τις καταβολές τους και, συνεπώς, το νόημά τους; Μήπως τέτοιες εμπειρίες απλώς ενισχύουν τη στρεβλή, οιονεί μετέωρη -καθ’ ότι ασυσχέτιστη προς τα γενεσιουργά του συμφραζόμενα- εγχώρια πρόσληψη του μουσικού μοντερνισμού; Ερωτήσεις πολυτελείας εν μέσω κρίσης; Ισως ναι, ίσως πάλι όχι…
Από τον αισθησιακό Ντεμπισί στον αυτισμό των συγχρόνων
Η συναυλία του γαλλοϊαπωνικού κουαρτέτου «Τάνα» στο Ιδρυμα Θεοχαράκη συμπεριλαμβανόταν στον μεγάλο κύκλο γαλλικής μουσικής, που συνδιοργανώνεται με συνεργασία του Γαλλικού Ινστιτούτου και της γαλλικής πρεσβείας με αφορμή την εξάμηνη ανάληψη της προεδρίας της Ε.Ε. από τη χώρα μας (13/2/2014). Ακούστηκαν «κλασικά» και τελείως πρόσφατα έργα του μοντερνισμού, στα οποία κυριαρχούν συνειδητά ακραίες αποστασιοποιήσεις από τα ηχητικά, δομικά και εκφραστικά στερεότυπα του ρομαντικού ήχου.
Η βραδιά ξεκίνησε με τα «Τρία κομμάτια» του Στραβίνσκι και τις «Μπαγκατέλλες» του Βέμπερν. Συνθέσεις/δοκίμια επάνω σε μεμονωμένες διαθέσεις (Στραβίνσκι) και στην ακραία λακωνικότητα/συμπύκνωση της έκφρασης (Βέμπερν) δόθηκαν με ακρίβεια, σφρίγος, καθαρότητα ήχου και βεβαιότητα. Ακολούθησαν δύο έργα του 21ου αιώνα: το «Tracé d’ombres» («Ιχνη σκιών», 2007) του 43χρονου Φρανκ Μπεντροσιάν και το «Substances» («Ουσίες», 2013) του 39χρονου Ραφαέλ Σεντό, γραμμένο για τους «Τάνα». Επρόκειτο για περιορισμένου ενδιαφέροντος, με έκδηλη διάθεση πειραματισμού, επικεντρωμένες με κουραστική εμμονή στις πιο εξεζητημένες ηχοχρωματικές εξερευνήσεις και τους πιο ακραίους τρόπους παραγωγής ήχου από τα έγχορδα, εφέ με αναγνωρίσιμες καταβολές στον Ξενάκη της δεκαετίας του ’50 και τον Λίγκετι. Οι «Ουσίες» περιγράφονται ως «11΄ τρέλας», όμως δύσκολα συγκρατούν το ενδιαφέρον για περισσότερο από 3 λεπτά.
Οι τέσσερις μουσικοί εκτέλεσαν τα δύο έργα -επίσης τα ίδια τα μουσικά όργανα!- αποδίδοντας με πιστότητα όσα ζητούσαν οι δημιουργοί: δέσμες αλλεπάλληλων γκλισάντι, ριπές από νυκτές νότες, καταιγισμούς από γρήγορα χτυπήματα ή σουρσίματα των δοξαριών στις χορδές, αργές, βασανιστικά πιεσμένες δοξαριές υπό τον καβαλάρη, αφασικές παραγράφους ακινησίας, χτυπήματα στο ξύλινο ηχείο, βίαιες εκρήξεις, εσκεμμένη χρήση «άσχημου» ήχου…
Η συναυλία περιλάμβανε -ευτυχώς!- και μια αριστουργηματική εκτέλεση του «Κουαρτέτου εγχόρδων» του Ντεμπισί. Εδώ επιτέλους απολαύσαμε στο ακέραιο τις άριστες επιδόσεις των «Τάνα». Μουσικοί που κατανοούν σε βάθος ό,τι ερμηνεύουν, διέπλασαν μια εύστοχα αναλυτική και ταυτόχρονα θαυμαστά συνεκτική ανάγνωση, αποδίδοντας υποδειγματικά τη συμφωνική διάσταση/πυκνότητα της γραφής του Ντεμπισί. Κομψό, αλλά συνάμα σφριγηλό παίξιμο, εύστοχα ζυγιασμένες μεταπτώσεις διαθέσεων -από τραχύ σε τρυφερό, από επιθετικό σε αναστοχαστικό κ.λπ.-, αψεγάδιαστη ορθοτονία και σαφήνεια διατυπώσεων υποστήριξαν τέλεια τον ιστορικό μοντερνισμό αυτού του κομβικού για τη γαλλική μουσική κουαρτέτου.
