Πολυδιαβασμένος και πολυγραφότατος, μόλις έβγαλε το μυθιστόρημα «Χαμαιλέοντες», για να προσπαθήσει να απαντήσει στο «πώς φτάσαμε εδώ» χωρίς μηνύματα, τσιτάτα και μελοδραματικές κραυγές
Της Νόρας Ράλλη
«Οι ελάχιστες «δοξαστικές» στιγμές κατά τη συγγραφή είναι όταν ο νους βλέπει μπροστά, πίσω και πάνω από τα πράγματα και οι φράσεις αναβλύζουν μόνες τους, λες και κάποιος σου τις υπαγορεύει» μας εξομολογείται ο Αλέξης Σταμάτης για τις καλύτερες στιγμές του καθώς γράφει. Γιος του αρχιτέκτονα Κώστα Σταμάτη και της ηθοποιού Μπέτυς Αρβανίτη, σπούδασε μεν Αρχιτεκτονική, και μάλιστα με μεταπτυχιακά, αλλά έγινε γνωστός ως συγγραφέας. Το τελευταίο του (ενδέκατο στη σειρά) μυθιστόρημα «Χαμαιλέοντες» (εκδ. Καστανιώτης) το έγραψε κάτω από αντίξοες συνθήκες. Περιγράφει τις λεπτομέρειες καθώς και τα στοιχεία μιας κοινωνίας, στην οποία οι άνθρωποι προσαρμόζονται και αλλάζουν «χρώμα» για να ελιχθούν.
• «Χαμαιλέοντες»… Το βιβλίο της αλλαγής, των ελιγμών και της… κορτιζόνης;
«Το ερέθισμα για τη συγγραφή ήταν μια ανάγκη απάντησης στο «πώς φτάσαμε εδώ» και στο «από ποιο μακελειό καταγόμαστε», όπως λέει ο φίλος Ικαρος Μπαμπασάκης. Κάτι τέτοιο όμως δεν γίνεται εν θερμώ, ούτε με τσιτάτα, ούτε με «μηνύματα», ούτε με προκαλυμμένη πολιτική πρόζα, ούτε με μελοδραματικές κραυγές. Θέλει πρισματικό βλέμμα. Η συγκυρία γραφής για μένα ήταν εξαιρετικά ιδιαίτερη, καθώς περνώντας μια περιπέτεια υγείας, που είχε ευτυχώς αίσιο τέλος, είχα ως «παρενέργεια» της κορτιζόνης που έπαιρνα την αλλαγή του βιολογικού μου ρολογιού. Επί μήνες ξυπνούσα -εν πλήρει διαύγεια– στις 4 π.μ. Οπότε το 80% του βιβλίου είναι γραμμένο μεταξύ 4-8 π.μ. Γεγονός που σε συνδυασμό με το περιβάλλον γραφής, το οποίο ήταν συνήθως ένα νοσοκομείο, το έκανε για μένα εξαιρετικά ελκυστικό ως εμπειρία. Σε ανάλογες περιπτώσεις θα περίμενε κανείς από τον συγγραφέα να γράψει κάτι σχετικό με το θέμα που τον απασχολεί εκείνο τον καιρό. Ομως εμένα μου βγήκε μια αφήγηση εντελώς «κόντρα», ένα είδος με το οποίο δεν είχα αναμετρηθεί ποτέ. Ως γνωστόν η τέχνη, όπως και η ζωή, δουλεύει μυστηριωδώς».
• Είναι το ενδέκατο μυθιστόρημά σας. Στα πόσα θα φτάσετε; Εχει νόημα να γράφει κανείς σήμερα;
«Στα πόσα θα φτάσω; Ποιος ξέρει; Μπορεί να μη γράψω κανένα άλλο, μπορεί είκοσι. Η συγγραφή δεν είναι ψυχαναγκασμός, ούτε μαθηματική καταγραφή τίτλων, είναι ανάγκη. Και το ενδιαφέρον, όπως σε όλη την τέχνη, δεν είναι το αποτέλεσμα, αλλά η διαδικασία. Η σημασία της γραφής είναι τεράστια, ανυπολόγιστη, όσο κι αν αυτό δεν φαίνεται να έχει αντίκτυπο στο ευρύ κοινό. Scripta manent είναι μια φράση μπετόν αρμέ!»
• Στους «Χαμαιλέοντες» περιγράφετε μια κοινωνία που βγαίνει από το σκοτάδι, αλλά τελικά μεθάει από το φως. Είναι τελικά το φως, ευχή και κατάρα ταυτόχρονα;
«Δεν είναι θέμα φωτός ούτε τεμπελιάς το πρόβλημα του Ελληνα. Είναι θέμα αδυναμίας ανάληψης ευθυνών, βολέματος και νοοτροπίας «δε βαριέσαι», κάποιος άλλος θα το κάνει για μας. Ε, έφτασε η ώρα που εμείς πρέπει να κάνουμε ό,τι είναι να κάνουμε. Είμαστε εντός Ιστορίας και κάθε πράξη μας είναι σημαντική».
• Αν, όπως έχετε δηλώσει, το υλικό ενός συγγραφέα είναι η ανθρώπινη φύση σε κρίση, ποιες οι σημερινές αναφορές σας;
«Δεν είναι μόνο οι προφανείς, η οικονομική δυσπραγία και τα προβλήματα που αυτή γεννά, αλλά τα εγγενή ζητήματα της ανθρώπινης φύσης, τα ίδια τα συστατικά της προβλήματα. Η απληστία, ο φθόνος, ο εγωισμός και άλλα που το εκάστοτε κλίμα ευνοεί. Εκείνα οδηγούν στην όποια κρίση. Η κρίση δεν πέφτει εξ ουρανού».
• Χρησιμοποιείτε συγκεκριμένα λόγια του Παπαδιαμάντη στην αρχή του βιβλίου. Αυτό σημαίνει πως δεν βλέπετε στοιχεία αλλαγής προς το καλύτερο;
«Αυτός ο μεγάλος συγγραφέας κάπου έγραψε στο «Βαρδιάνος στα σπόρκα» ένα συγκλονιστικά επίκαιρο μότο. Ταίριαζε «ταμάμ» με το βιβλίο, εξ ου και μπήκε: «Θα έλεγε τις ότι η χώρα αύτη ηλευθερώθη επίτηδες, διά να αποδειχθή, ότι δεν ήτο ικανή προς αυτοδιοίκησιν». Εγώ είμαι πάντα υπέρ της ζωής, υπέρ του «πάμε παρακάτω» και του καλύτερου. Κάθε βήμα μας πρέπει να είναι καλύτερο, ακόμη και κάθε αποτυχία μας πρέπει να είναι καλύτερη. Η ζωή η ίδια εκ φύσεως είναι πάντα μπροστά».
• Δημιουργία, ματαιοδοξία, αλήθεια, ψέμα… Ενα σχόλιο για τους συσχετισμούς τους στα ελληνικά γράμματα.
«Κακό χωριό τα λίγα σπίτια. Για να μην επεκταθώ. Κάποτε κάποιος πολύ γνωστός Ελληνας συγγραφέας, με τον οποίον δεν είχα καμία απολύτως σχέση, με έβρισε με χυδαιότητα και αναίτια δημοσίως. Προσπάθησα να μην αντιδράσω εν θερμώ και σε πέντε λεπτά τον πλησίασα ήρεμα, τον κοίταξα στα μάτια και τον ρώτησα εάν έχει κάτι μαζί μου. Μου είπε εμφατικά «Ναι». «Τι;» του λέω. Και απάντα το αμίμητο: «Υπάρχεις». Νομίζω συνοψίζει ολόκληρη την παθολογία του χώρου. Βέβαια ενέχει και κάτι αρκούντως κωμικό: μοιάζει με βαλκανική εκδοχή σκετς των Μόντι Πάιθονς!»
• Βρίσκετε διαφορά ανάμεσα στις γενιές αναγνωστών; Σας ρωτώ γιατί διδάσκετε κιόλας Γραφή.
«Ναι όντως, στους μεγαλύτερους μαθητές μου υποβόσκει ένας πατριδολαγνικός χαρακτήρας. Οι νεότεροι πειραματίζονται περισσότερο και με το μέσο και με το περιεχόμενο, αλλά και με το μεγάλο ατού που έχει ο συγγραφέας, τον χρόνο. Υπάρχει όμως και ο σκληρός πυρήνας αναγνωστών, άνω των 30 ετών, που γνωρίζουν καλά από λογοτεχνία, διαβάζουν σε σταθερή βάση και δεν κάνουν τέτοιες εύκολες κατηγοριοποιήσεις. Ωστόσο στην Ελλάδα είναι ελάχιστοι. Θα τους υπολόγιζα γύρω στους 10.000».
* INFO: «Χαμαιλέοντες» – κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη, όπως και τα περισσότερα βιβλία του συγγραφέα. Αυτή την εβδομάδα μπορείτε να το αποκτήσετε δηλώνοντας συμμετοχή στο www.efsyn.gr
