Του Ακη Παπαντώνη

«Υπάρχουν στιγμές που διερωτώμαι αν παίζω με τις λέξεις.
Μήπως τελικά οι λέξεις είναι φτιαγμένες ακριβώς γι’ αυτό;»

Boris Vian
«Πορνογραφικά γραπτά»
Δοκίμιο / Ποιήματα. Μετάφραση: Ρίτα Κολαΐτη. Νεφέλη, 2013, σελ. 84

Οπως μας επισημαίνει ο Νοέλ Αρνώ στο προλογικό σημείωμα αυτού του μικρού τόμου, γράφοντας «Ω! Πόσο οικτρά θα απογοητευθεί ο αναγνώστης!», δεν είναι σαφές τι πρέπει να προσδοκά ο αναγνώστης από τη (σχεδόν) δοκιμιακή αφήγηση του Μπορίς Βιάν (10 Μαρτίου 1920 – 23 Ιουνίου 1959)—του «πορνογράφου», «προκλητικού», «εικονοκλάστη», «βωμολόχου», «προκλητικού» Γάλλου, ο οποίος αποφασίζει εδώ να καταπιαστεί με την αξιολόγηση της ερωτικής λογοτεχνίας, την αποτίμηση των ορίων μεταξύ πορνογραφίας και ερεθιστικού ερωτισμού, πριν μας δώσει ίδια δείγματα ερωτικής αφήγησης (με τα λίγα ποιήματα και το σύντομο πεζό που κλείνουν το βιβλίο). Η απογοήτευση που, από την πρώτη κιόλας γραμμή, προοικονομεί ο Αρνώ έχει να κάνει αφενός με αυτή καθεαυτήν τη στάση του συγγραφέα ως προς το θέμα που επιλέγει να σχολιάσει, αφετέρου με τη ρίζα των προσωπικών του λογοτεχνικών επιλογών.

Στο βιβλίο, πυξίδα αποτελούν αφενός η πεποίθηση του Βιάν πως τα όρια μεταξύ ερωτισμού και πορνογραφίας, μεταξύ λογοτεχνικά επαρκούς και λογοτεχνίζουσας πορνογραφίας, μεταξύ επίκλησης στα αρχέγονα ερωτικά ένστικτα του αναγνώστη και στα ερωτικά του απωθημένα είναι τόσο ασαφή ώστε ο δέκτης αποτελεί το πιο κρίσιμο φίλτρο. Αφετέρου—ειδικά στο πρώτο μέρος, τη διάλεξη με τίτλο «Η αναγκαιότητα μιας ερωτικής λογοτεχνίας», που έδωσε το 1948 στη Λέσχη Σεντ Τζέιμς στο Παρίσι—ο «λογοτεχνικός τρόπος» του Βιάν παρεισφρέει στην εκφορά του λόγου του: λεπτή ειρωνεία, ανατροπές δεδομένων, ιδιαίτερη χρήση της γλώσσας, προσπάθεια αποδόμησης της κληρονομιάς της ερωτικής λογοτεχνίας (στοχεύοντας ειδικά τις «σχολές» Ντε Σαντ και Σαπφούς). Ετσι οι συνιστώσες της διάλεξής του συγκλίνουν, μέσα από παρεκβάσεις, επαναλήψεις και αγκομαχητά του προφορικού του λόγου, σε κάτι που είχε δηλώσει ο Βιάν (και μας υπενθυμίζει ο Νοέλ Αρνώ): «Σεξουαλικά σημαίνει με την ψυχή μου». Σε αυτή τη φράση των έξι λέξεων θα μπορούσε να συνοψιστεί η κατακλείδα της σκέψης του Βιάν, σύμφωνα με την οποία «[...] τα προβλήματα της χρησιμότητας της ερωτικής λογοτεχνίας ανάγονται σε εκείνο της χρησιμότητας ολόκληρης της λογοτεχνίας».

Είναι το «όλον» της λογοτεχνίας που ο Βιάν, ο πεζογράφος, δημοσιογράφος, ποιητής, στιχουργός, κριτικός λογοτεχνίας και τζαζ, μεταφραστής, δοκιμιογράφος, ακόμα και ηθοποιός, τρομπετίστας ή εφευρέτης, δοκίμασε πυρετικά να αμφισβητήσει στα (λίγα) δημιουργικά του χρόνια. Αν, για παράδειγμα, δει κανείς ένα εκ των ποιημάτων του, «Ηρθα μες στη νύχτα/ για να τα πασαλείψω όλα/ ήρθα για τ’ όνομά σου/ ήρθα για να το γράψω/ με σπέρμα», όπου παρωδείται η ποιητική σύνθεση «Ελευθερία» του Πολ Ελυάρ, θα αντιληφθεί πως ο συγγραφέας επιθυμεί πρωτίστως να «ασελγήσει» στη λογοτεχνία, ακριβώς επειδή πορνογραφία —κατά τον ίδιο— σημαίνει υπονόμευση της λογοτεχνικής διαδικασίας.