→Ο Λάζαρος Λαμέρας θεωρείται πρωτοπόρος της αφαιρετικής τέχνης στην Ελλάδα
«Eίναι ένας νέος ευχάριστος, αισιόδοξος, λιγότερο αφελής από ό,τι φαίνεται και περισσότερο φιλόδοξος από ό,τι πρέπει» έγραφε για τον Λάζαρο Λαμέρα το 1943 ο Δημήτρης Καλλονάς
Του Σ. Ν. Ράπτη
Ενα σημαντικό μέρος έργων του γλύπτη Λάζαρου Λαμέρα, ενός καλλιτέχνη που κινήθηκε από την παραδοσιακή γλυπτική στην αφαίρεση και τον πειραματισμό, είχαν την ευκαιρία να δουν όσοι επισκέφτηκαν το «Εκάλη Κλαμπ» τις τελευταίες ημέρες.
Ηταν μια ευκαιρία για τους νεότερους να γνωρίσουν ένα μέρος του έργου ενός καλλιτέχνη που θεωρείται πρωτοπόρος της αφαίρεσης στην Ελλάδα.
Ο Λάζαρος Λαμέρας γεννήθηκε στην Αθήνα το 1911 (σύμφωνα με ορισμένες πηγές, το 1913). Ηταν γιος του μαρμαροτεχνίτη Ιωάννη Λαμέρα από τα Υστέρνια της Τήνου, ενώ μητέρα του ήταν η Φραγκίσκη Ν. Κοτζαμάνη της οικογένειας των Ανδριωτών με τηνιακή καταγωγή μαρμαροεργοστασιαρχών Κοτζαμάνη.
Ο νεαρός Λαμέρας μεγάλωσε στο μαρμαρογλυφείο των θείων του στην Αθήνα, ενώ τα καλοκαίρια των παιδικών του χρόνων βρισκόταν στην Τήνο όπου φαίνεται να γνώρισε και τον Γιαννούλη Χαλεπά που ζούσε σε διπλανό χωριό από αυτό του πατέρα του. Το να σπουδάσει γλυπτική στη Σχολή Καλών Τεχνών φαντάζει εντελώς φυσιολογικό, αφού οι «παραστάσεις» των Τηνιακών καλλιτεχνών τον ακολουθούν από παιδί. Το 1932, φοιτητής ήδη στην ΑΣΚΤ, στο πλαίσιο έκθεσης των σπουδαστών παρουσιάζει το έργο «Ανάσταση», που θεωρείται το πρώτο ανεικονικό γλυπτό Ελληνα καλλιτέχνη. Για τους μετέπειτα μελετητές του έργου του μια ξεχωριστή καλλιτεχνική πορεία μόλις έχει αρχίσει. Το 1938, έπειτα από διαγωνισμό, παίρνει υποτροφία από την Ακαδημία Αθηνών και σπουδάζει στην Ecole des Beaux Arts στο Παρίσι.
Τα σύννεφα του πολέμου την επόμενη χρονιά τον φέρνουν πίσω στην Ελλάδα (όπως και τους υπόλοιπους Ελληνες φοιτητές που σπουδάζουν στη Γαλλία) μετά από εντολή του γενικού προξένου της Ελλάδας στο Παρίσι.
Εχοντας γνωρίσει τα ευρωπαϊκά καλλιτεχνικά ρεύματα της εποχής στη γαλλική πρωτεύουσα, ο Λαμέρας επανεντάσσεται στα δρώμενα του καλλιτεχνικού κόσμου της Αθήνας, αλλά τα χρόνια που έρχονται είναι δύσκολα. Οπως τον χαρακτηρίζει το 1943 ο Δημήτρης Καλλονάς, «είναι ένας νέος ευχάριστος, αισιόδοξος, λιγότερο αφελής από ό,τι φαίνεται και περισσότερο φιλόδοξος από ό,τι πρέπει».
Το 1948 συμμετέχει στην πρώτη μεταπολεμική Πανελλήνια Εκθεση. Η συμμετοχή του σ' αυτήν είναι η πρώτη σημαντική τομή στο έργο του. Ανάμεσα στα 7 γλυπτά με τα οποία συμμετείχε ήταν και το έργο «Η Πεντέλη σε έκσταση», που τον καθορίζει έκτοτε καλλιτεχνικά, μια και θεωρείται το πρώτο αφαιρετικό έργο που παρουσιάστηκε επίσημα από Ελληνα καλλιτέχνη. Το γεγονός αυτό μάλιστα έδωσε το προβάδισμα της γλυπτικής έναντι της ζωγραφικής στο ζήτημα της αφαιρετικής τέχνης στην Ελλάδα.
Την επόμενη χρονιά συμμετέχει στην ίδρυση της ομάδας «Οι Ακραίοι» μαζί με τους Καίτη Αντύπα, Γιάννη Γαΐτη, Γιάννη Μαλτέζο, Αλέκο Κοντόπουλο και Δημήρη Χυτήρη. Στο μανιφέστο που συνέταξε η ομάδα αυτή μεταξύ άλλων σημειώνεται: «Οι Ακραίοι είναι μια καθαρά καλλιτεχνική εκδήλωση. Θα προσπαθήσουν να σκορπίσουν μέσα στην ατμόσφαιρα των παρεξηγήσεων της πνευματικής μας ζωής την πνευματική οντότητα της παγκόσμιας αυθεντικής τέχνης, δίχως επιφυλάξεις και δίχως υποκρισίες». Η ομάδα αυτή, πέραν του μανιφέστου της, δεν ανέπτυξε εκθεσιακή δραστηριότητα.
Στη δεκαετία του ’50 συμμετέχει σε πολλές εκθέσεις, ενώ αρχίζει να στέλνει έργα του και σε διεθνείς εκθέσεις. Το 1953, στον διεθνή διαγωνισμό για το μνημείο του «Αγνωστου Πολιτικού Κρατούμενου», που οργάνωσε το Institute of Contemporary Arts του Λονδίνου, το έργο του βραβεύεται.
Σημαντικό ορόσημο στο έργο του Λαμέρα αποτελεί το 1960. Τη χρονιά αυτή συμμετέχει στην Biennale της Βενετίας μαζί με άλλους Ελληνες καλλιτέχνες. Είναι η χρονιά της αναγνώρισης της ελληνικής αφηρημένης τέχνης. Την ίδια χρονιά εκλέγεται καθηγητής στην έδρα Πλαστικής της Αρχιτεκτονικής Σχολής του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, όπου υπηρετεί ώς το 1978.
Σύμφωνα με ορισμένους μελετητές του έργου του, η ενασχόλησή του με το ακαδημαϊκό του έργο τού στέρησε τη δυνατότητα να επεκτείνει την καλλιτεχνική του δημιουργία στον βαθμό που προοιωνιζόταν η μέχρι τότε πορεία του. Ομως μετά το 1960 πολλά έχουν αλλάξει τόσο στην ελληνική τέχνη όσο και στην ελληνική κοινωνία. Ο ίδιος συνεχίζει να συμμετέχει μέχρι λίγο πριν από τον θάνατό του το 1998 σε δεκάδες εκθέσεις, εδώ και στο εξωτερικό, και συνεχίζει να αποσπά διακρίσεις.
Στις αρχές της δεκαετίας του 1980 σκηνοθέτησε μαζί με την Κατερίνα Σχινά το ντοκιμαντέρ «Οι περιστεριώνες της Τήνου», τιμώντας τους ανώνυμους λαϊκούς αρχιτέκτονες του νησιού του. Αλλωστε, αν δεν ήταν αυτοί οι ανώνυμοι και επώνυμοι Τηνιακοί λαϊκοί καλλιτέχνες, ίσως η πορεία και του Λάζαρου Λαμέρα να ήταν διαφορετική.
