Η πολιτική και ποιητική παράσταση που σκηνοθετεί η Ελλη Παπακωνσταντίνου τα έχει όλα: λαϊκό θέατρο, μπουρλέσκ, τσίρκο, τραγούδια, ταμπλό βιβάν αλλά και διάδραση, καθώς ο θεατής καλείται να λιντσάρει τον βασιλιά
Της Εφης Μαρίνου
«Ριχάρδος ΙΙ». Ακόμα ένα έργο του Σέξπιρ που πραγματεύεται το θέμα της αρπαγής της εξουσίας και την προσπάθεια του ηγεμόνα να κρατηθεί στο ύπατο αξίωμα παίζεται στο θέατρο «Βυρσοδεψείο» σε σκηνοθεσία Ελλης Παπακωνσταντίνου. Ο βασιλιάς Ριχάρδος ο Β’ είναι ο μεσαιωνικός μονάρχης που αφυπνίζεται όταν συνειδητοποιεί ότι του αφαιρείται η κοσμική εξουσία, αυτή που είχε στηρίξει στη δήθεν «θεία βούληση». Από τότε ακόμα ο Σέξπιρ μιλά για την αναγκαιότητα της Αναγέννησης στις ιδέες αλλά και στις ανθρώπινες αξίες.
Αγγλία 1593. Ο Ριχάρδος ΙΙ και ο Μπόλιμπροκ, καθρέφτες ο ένας του άλλου, βρίσκονται αντιμέτωποι σ’ ένα παιχνίδι εξουσίας μέχρις εσχάτων. Γύρω τους κινούνται παραλλαγές του ίδιου μοτίβου, πρόσωπα όλων των κοινωνικών τάξεων που φλέγονται από την ίδια απληστία: της εξουσίας.
Η Ελλη Παπακωνσταντίνου ανέβασε το ελισαβετιανό δράμα σε διαλεκτική σχέση με το σήμερα, δραματουργικά και εικαστικά: στοιχεία λαϊκού θεάτρου, μπουρλέσκ, τσίρκο, τραγούδια με μπρεχτική αποστασιοποίηση, μικρόφωνο, αίμα… Το πρώτο μέρος διαδραματίζεται στη μεγάλη σκηνή του βιομηχανικού «Βυρσοδεψείου», όπου το μπαρόκ και το ροκ συναντιούνται. Η εξουσία εμφανίζεται απρόσωπη στο «μπαλκόνι» της Ιστορίας. Οι φωτισμοί είναι φυσικοί, στο βάθος δημιουργούνται εντυπωσιακά ταμπλό βιβάν με τους ήρωες που ζωντανεύουν πίνακες της Αναγέννησης και του Διαφωτισμού, όπως «Η δολοφονία του Μαρά», «Ο Μυστικός Δείπνος», ενώ στη σκηνή ανάβουν δάδες. Ενα arte povera μπουλούκι παρουσιάζει το έργο. Τέσσερις ηθοποιοί εναλλάσσονται στους 30 ρόλους ενώ συγχρόνως βγαίνουν από αυτούς παρατηρώντας και σαρκάζοντας τον εαυτό τους.
Ενώ ο βασιλιάς λείπει σε ταξίδι για «δουλειές», οι ηθοποιοί αυτής της ξεχωριστής παράστασης, διατηρώντας την ιδιότητα του πολίτη, αναρωτιούνται: «Τι καταλύεται πιο εύκολα; Μια σεξπιρική σκηνή ή το Σύνταγμα;». Επίσης μας παροτρύνουν να πάρουμε θέση (να σηκωθούμε όρθιοι κι αργότερα να λιντσάρουμε τον βασιλιά), να αποκτήσουμε κι εμείς ρόλο. Μια πολύ ωραία έκπληξη είναι ότι στο δεύτερο μέρος οι θεατές μεταφέρονται μαζί με τα καθίσματά τους χωρίς να σηκωθούν -οι ηθοποιοί σέρνουν την εξέδρα- μπροστά στη δεύτερη μικρότερη σκηνή, αφαιρετική, κοντινή στον θεατή και «εσωτερική», αφού μπαίνουμε στο μυαλό του πρώην δυνάστη που τώρα, χάνοντας την εξουσία, ανακτά την ανθρώπινη διάστασή του. Εδώ το τοπίο ερμηνευτικά, και ως θεατρικό είδος, αλλάζει. Παρατηρούμε το αίσθημα του ανθρώπου στην πτώση του. Η Αγλαΐα Παππά είναι ο τελευταίος Ριχάρδος που αφού έχει περάσει τα Πάθη του Χριστού (εικόνες που παραπέμπουν στα θεία Πάθη) ξαναβρίσκει πριν από το τέλος την πίστη του.
Μια παράσταση με έντονο το πολιτικό σχόλιο, ποιητική αλλά και ρεαλιστική, επιθετική και σύγχρονη. Με δεκάδες αισθητικές αναφορές, όπως λέει η Ελλη Παπακωνσταντίνου, που αποτελούν σπουδή για τη μεγάλη κλίμακα της εξουσίας.
«Οποιος ανεβαίνει αυτή τη σκάλα, νομοτελειακά θα πέσει. Ο πόθος για ολοένα περισσότερη εξουσία σημαίνει άσκηση βίας. Είναι αρχέγονη ορμή, ανάγκη που οδηγεί στην αλαζονεία, στην απώλεια κάθε αξίας και τελικά στην πτώση. Για μένα ήταν ένα δύσκολο στοίχημα. Η πολιτική διάσταση του κειμένου -δεν υπάρχει ίχνος ερωτικής ιστορίας- με ιντριγκάρισε σε επίπεδο ουσίας και φόρμας. Η εξουσία είναι το μοναδικό θέμα, η σχέση των υπηκόων με τον δυνάστη. Το είδα μέσα από μια διαδικασία αφήγησης, χωρίς ταύτιση ηθοποιών με ρόλους. Με ενδιέφερε ακόμα και η μνεία του τρόπου που ο ίδιος ο Σέξπιρ ανέβαζε τα έργα του. Στις πρόβες αναδύθηκε η επιθυμία να χρησιμοποιήσω το έργο ως εφαλτήριο για να ανιχνεύσω το μεσαιωνικό καθεστώς σε σχέση με τον σημερινό πολίτη. Στην παράσταση οι δομές εξουσίας σχολιάζονται από τον άνθρωπο της Αναγέννησης. Η απόσταση του πολίτη από τη λήψη των αποφάσεων είναι τεράστια. Οι νόμοι καταστρατηγούνται, γίνονται ρυθμίσεις με τη μορφή έκτακτων ανακοινωθέντων. Μας θυμίζουν κάτι αυτά; Σήμερα που ζούμε αμήχανοι, αδρανείς, απαθείς, κολλημένοι με την πλάτη στον τοίχο».
Η Ελλη Παπακωνσταντίνου διατηρεί έναν τεράστιο χώρο, προκλητικό αλλά και δύσκολο. Η ίδια είναι επιφορτισμένη με πλήθος καθηκόντων.
«Πρέπει να ασχοληθώ από τη διεύθυνση παραγωγής μέχρι τη διασκευή, το πρόγραμμα, τη σκηνοθεσία, τα τεχνικά ζητήματα. Το “Βυρσοδεψείο” είναι μέλος του δικτύου ανεξάρτητων θεάτρων της Ευρώπης συμμετέχοντας σε συμπαραγωγές, ευρωπαϊκά προγράμματα. Πριν από μέρες πήγα για τέσσερις μέρες στη Σουηδία, στο πλαίσιο ενός τέτοιου προγράμματος, και σάλταρα παρακολουθώντας πώς γίνονται τα πράγματα εκεί. Το “Βυρσοδεψείο” φυτρωμένο στη μαύρη τρύπα ενός μεταβιομηχανικού τοπίου είναι ωραίος χώρος αλλά και βασανιστικός. Ενα μη αστικό θέατρο, με τη δική του δυναμική που εμπνέει τον καλλιτέχνη. Η εμπειρία για τον θεατή ξεκινά από τη στιγμή που έρχεται να μας βρει και ανακαλύπτει μια άγνωστη όψη της Αθήνας. Η υποβαθμισμένη περιοχή του Βοτανικού έγινε γνωστή από το Βυρσοδεψείο και στοιχειωδώς αναπτύχθηκε. Στόχος μου εξαρχής ήταν η οριζόντια οργάνωσή του. Να γίνει πολυχώρος συνάντησης ομάδων, καλλιτεχνών, παραστάσεων, σεμιναρίων, ποικίλων εκδηλώσεων. Δεν είχαμε καμιά υποστήριξη από την πολιτεία. Ομολογώ ότι νιώθω απογοητευμένη. Σκέψου να μην τελούσαμε υπό την αιγίδα του υπουργείου Πολιτισμού»…
* INFO: Θέατρο Βυρσοδεψείο (Ορφέως 174, Βοτανικός- τηλ.: 210-3453203) «Ριχάρδος ΙΙ» του Σέξπιρ. Μετάφραση: Κ. Καρθαίος. Σύλληψη-διασκευή-σκηνοθεσία: Ελλη Παπακωνσταντίνου. Μουσική σύνθεση: Τηλέμαχος Μούσας. Σκηνικά-κοστούμια: Τέλης Καρανάνος, Αλεξάνδρα Σιάφκου. Κατασκευές: Σπύρος Δουκέρης, Kamel Boussahsah. Φωτισμοί: Adrian Frieling, Ελλη Παπακωνσταντίνου. Παραγωγή: ΟΔC. Παίζουν: Μελέτης Ηλίας, Βάλια Παπαχρήστου, Αγλαΐα Παππά, Adrian Frieling. Παραστάσεις: Κυριακή, Δευτέρα και Τρίτη. Ωρα: 8.45 μ.μ.
