Του Γιώργου Σταματόπουλου
Η εχθρότητα και η φιλία έχουν απασχολήσει πολλούς στοχαστές. Αλλοι θεωρούν ότι είναι παρορμήσεις κοινές στους ανθρώπους· μερικές εξ αυτών ωθούν τους ανθρώπους να σχηματίζουν στις οργανωμένες κοινωνίες αφ’ ενός κοινωνικές (φιλικές) σχέσεις και αφ’ ετέρου εχθρικές. Είναι άλλοι διανοητές όμως που αμφιβάλλουν για τη θεμελίωση της εχθρότητας και της φιλίας σε ψυχολογικές παρορμήσεις, αρνούνται την ενστικτική τους καταγωγή και προκρίνουν ότι είναι προϊόντα των κοινωνικών σχέσεων. Θα συμφωνήσω με τους δεύτερους εφόσον προϋποθέτουν την ελεύθερη βούληση και τον καταλογισμό των πράξεων.
Οι πράξεις έχουν τη δική τους αυτονομία, το δικό τους νόημα, απότοκες ενός πνεύματος που απλώνεται, διευρύνεται, δημιουργεί ανθρώπους με προσωπικότητα (με «εγώ», με φόβο, με μίμηση, με πάθη, ίντριγκες και όλα τα συμπαρομαρτούντα). Η εξουσία είναι γεννήτωρ αφ’ ενός της βίας άμα τε και της κολακείας και αφ’ ετέρου της εχθρότητας, ειδικά όταν στρογγυλοκάθεται σ’ ένα ιεραρχικό πολιτικό σύστημα που ευνοεί την κοινωνική και οικονομική ανισότητα και εγκαθιστά στο μεγαλύτερο κομμάτι της κοινωνίας τον ταξικό αποκλεισμό.
Ο ξένος επίσης είναι ένας εχθρός γιατί πριονίζει το οικοδόμημα της ταυτότητάς μας, χτισμένης με ψευδαισθήσεις και πλάνες εθνικές (εθνικιστικά παραληρήματα, αντί μιας ήπιας πλατιάς γνώσης των μύθων, της τέχνης, της φιλοσοφίας, του δικαίου, της ελευθερίας, κ.ά.). Αλλά οι εχθροί είναι απαραίτητοι στην εξουσία: Ινδιάνοι, Ινδοί, Αφρικανοί, Ασιάτες, κομμουνιστές, «τρομοκράτες», ομοφυλόφιλοι, ψυχιατριζόμενοι χρήστες ναρκωτικών και δεν συμμαζεύεται.
Ποιος αμφιβάλλει ότι είναι προτιμότερη η φιλία από την εχθρότητα; Κανείς ή ελάχιστοι. Να όμως που όλοι συμπεριφερόμαστε εχθρικά, πρωτίστως απέναντι στη ζωή την ίδια: ξινοί, αγέλαστοι, τούβλα. Εντάξει, είναι βαρύ το φορτίο της φτώχειας στην οποία έχουν οδηγηθεί πολλοί, αλλά αυτοί οι στρυφνοί που λέω δεν ανήκουν στους νεόπτωχους, όλο και κάπως τη βολεύουν. Είναι η στραβομάρα, είναι η κακή δίαιτα, το ασυμφιλίωτο με τον καθρέφτη τους; Τι να πει κανείς; Οι φίλοι δεν αναρωτιούνται πώς σκέφτεται ο ένας για τον άλλο, οι εχθροί, όμως, είναι αναγκασμένοι να έχουν συνεχές, αβάσταχτο άγχος για το πώς σκέφτεται ο ένας για τον άλλο, γιατί απ’ αυτό εξαρτάται η επιβίωση και η επικυριαρχία ενός εκάστου εξ αυτών.
Αυτό κι αν είναι βασανιστήριο. Ευτυχώς να λέμε που το φιλικό πνεύμα δεν εξέλιπεν· μας συντροφεύει καθημερινά, φωτεινό, ζείδωρο, λιτό, όμορφο. Αρα, τίποτε δεν πάει χαμένο· η ζωή συνεχίζεται και ας τη μολύνουν εξουσιαστές κι εξουσιολάγνοι, βιαστές, κόλακες και λοιποί εχθροί της.
