«Enfin θα πατριάξω», αναφωνεί από τον 19ο αιώνα ο ποιητής, ως πολέμιος της κυβερνητικής πολιτικής, εγκαινιάζοντας ερήμην μας τον ευρωπαϊκό προσανατολισμό, αν όχι της χώρας, τουλάχιστον της γλώσσας!
Επιμέλεια: Λουκάς Θανασέκος
Ολα τα είχαμε, αυτό μας έλειπε.
Η άδολη και τολμηρή δέσμευση για εκδίκηση απέναντι σε κάθε αδικία δεν υστερεί σε μεγαλοπρέπεια, είναι ένα είδος διεγερσιμότητας της ψυχής, μια υπόσχεση γενναιότητας και ευορκίας, μια ανοικτή αποποίηση της ιδιωφέλειας. Ολα αυτά και άλλα τόσα ευγενή αισθήματα αποτελούν, δίκην προσφοράς σε τιμή ευκαιρίας, την «οικονομική συσκευασία» της λέξης «φιλοπατρία» και την αντίστοιχη του «φιλοπάτριδος». Τουτέστιν: «πατριωτισμός» έως τα μπούνια και «πατριώτης» μέχρι σκασμού…
Η επίκληση της «πατρίδος», κυρίως κατά τις προεκλογικές περιόδους, φαντάζει με… ιδανικό που απωλέσθη και το οποίο ο κάθε πολιτευόμενος παίρνει όρκο ότι θα επαναφέρει. Το βλέπουμε, άλλωστε, και στα καθ’ ημάς.
Ο συντάκτης του ποιήματος που παρατίθεται κατωτέρω όχι μόνον αιφνιδιάζει με την εισβολή ενός ρήματος προερχομένου από τη λέξη «πατρίς» αλλά και με τον συνδυασμό του νέου αυτού ρήματος με τη γαλλική λέξη που προτάσσεται και σημαίνει ό,τι το επίρρημα «τελικώς». Θα λέγαμε, μάλιστα, ότι ο Ελληνας ποιητής του μακρινού 19ου αι. έχει εφοδιάσει τους υποψήφιους των δικών μας ευρωεκλογών με το πρώτο… ευρω-ρήμα!
Ο ευφυής νεολογισμός είναι του Δημητρίου Κόκκου (1856-1891) στο ποίημά του «Ο αντιπολιτευόμενος». Το ρήμα που εφηύρε κλίνεται μόνο στον στιγμιαίο μέλλοντα και μόνο στο πρώτο πρόσωπο! Γνωστός στην εποχή του για τα ωραία, παιγνιώδη και άκακα ειρωνικά ποιήματα και κωμειδύλλια, σπουδασμένος νομικά, διορίστηκε γραμματέας στο ελληνικό προξενείο της Τεργέστης (1887) και συνδύασε τη θέση αυτή με περιηγήσεις στην Ιταλία, στέλνοντας περιγραφές στο «Μη χάνεσαι», «πολιτικοσατιρική εφημερίδα» του Βλάση Γαβριηλίδη. Ομως, γύρισε στην Αθήνα, έχοντας εξασφαλίσει μια θέση στο υπουργείο Οικονομικών, που του επέτρεψε να αφοσιωθεί αποκλειστικά στην… ποίηση και τα κωμειδύλλια.
Εκλογές επί εκλογών
Το ποίημα που ακολουθεί αντανακλά, έστω και θαμπά, την κρίσιμη πολιτική περίοδο 1885-1891 με τις αλλεπάλληλες εναλλαγές στην εξουσία των Χ. Τρικούπη και Θ. Δηληγιάννη. Οι εκλογές του 1882, που ανέδειξαν πρωθυπουργό για μία τριετία τον Χ. Τρικούπη, ήσαν περισσότερο γνήσιες από εκείνες του 1885 που έφεραν στην εξουσία τον παλιομοδίτη μισαλλόδοξο κομματάρχη Θ. Δηληγιάννη, ο οποίος ονειρεύτηκε πόλεμο με την Τουρκία, κήρυξε τη χώρα, για ένα εξάμηνο, σε πολιτική επιστράτευση, παρασυρμένος από το βουλγαρικό πραξικόπημα της ίδιας χρονιάς, οπότε η οικονομία πήγε φούντο. Ο κομματάρχης παραιτείται, αναλαμβάνει ο Τρικούπης, κηρύσσει αποστράτευση και οι μεγάλες δυνάμεις αίρουν τον αποκλεισμό των ελληνικών παραλίων (1886). Στις νέες εκλογές, όπου επανεκλέγεται ο Τρικούπης, το πράγμα πάει να ισορροπήσει, αλλά στις επόμενες του 1890 ο κομματάρχης επικρατεί ξανά.
Αυτή τη χρονιά ο Κόκκος πρέπει να έγραψε τον «αντιπολιτευόμενο», μέσα σε μια θυελλώδη προεκλογική περίοδο, όπου ο κάθε υποψήφιος βουλευτής εκφωνούσε πλήθος φράσεων προς χάριν μιας λέξεως κι αυτή ήταν η «πατρίς».
Ομως η χώρα βρισκόταν σε δεινή οικονομική κατάσταση, αδυνατούσε να εξοφλήσει τα δάνεια που είχε συνάψει σε χρυσό. Στις νέες εκλογές του Μαΐου του 1892 ο Τρικούπης επανεκλέγεται. Η οικονομία δεν θα αντέξει και η χώρα φτάνει στο «Δυστυχώς επτωχεύσαμεν».
Ο Δ. Κόκκος δεν έζησε την πτώχευση, καθώς «Ο αντιπολιτευόμενος» δημοσιεύτηκε το 1891 στο «Εθνικόν Ημερολόγιον» του Σκόκου, χρονιά κατά την οποία ο ποιητής μας απεβίωσε, μόλις 35 ετών.
Ο αντιπολιτευόμενος
Εν μέσω της εκλογικής αυτής ανεμοζάλης
ενόμισα καθήκον μου κι εγώ να εισπηδήσω
και μετ’ αγώνος φοβερού και πυρετώδους πάλης
νεκρός ή μόνον νικητής, παιδιά να επιζήσω.
Τουτέστιν «ταν ή επί τας!», οι πάντες μ’ εννοείτε,
αι δ’ εξηγήσεις περιτταί μοι φαίνονται πολίται.
Αντιπολιτευόμενος! ιδού το πρόγραμμά μου!
Την τωρινήν κυβέρνησιν αγρίως θα πατάξω.
Πατρίς εδώ, πατρίς εκεί, πατρίς το σύνθημά μου,
πατρίς, μα τον Θεόν, -enfin θα πατριάξω.
Οράτε ότι την πτωχήν πατρίδα μας προδίδουν
διότι τρώγουν μοναχοί και εις ημάς δεν δίδουν.
Ομιλών και γράφων
Ακολουθούν άλλα πέντε εξάστιχα όπου ο «αντιπολιτευόμενος» υπόσχεται τα πάντα, από τα «οικονομολογικά» έως τα «στρατοναυτολογικά», υπαινίσσεται όμως τους δανειστές και φοβάται ότι «η νικώσα πατρίς θα πέσει ως μικρός ιχθύς εις πεινασμένους γλάρους». Επειδή, όμως, ουδείς μπορεί να αποκλείσει το μοιραίο, έστω και για έναν «αντιπολιτευόμενο», ζητά από τους συμπολίτες του να χαράξουν αποχαιρετιστήριο εξάστιχο στο επιτάφιο μάρμαρο. Χαρακτηριστικό το δίστιχο:
Απέθανεν φιλόπατρις και ομιλών και γράφων,
με άλλους λόγους νηστικός κατήλθεν εις τον τάφον
Ο Δ. Κόκκος συνέταξε, άραγε, τον «αντιπολιτευόμενο» διαισθανόμενος το μοιραίο για τον ίδιο, αν και ήτο μόλις 35 ετών; Στην υποθετική καταφατική απάντηση, ως γαλλομαθής, δεν αποκλείεται να αναζήτησε καταφύγιο στην αποστροφή του Πασκάλ: «Κανείς δεν πεθαίνει τόσο φτωχός ώστε να μην αφήνει τίποτε πίσω του».
«Την τωρινήν
κυβέρνησιν
αγρίως
θα πατάξω.
Πατρίς εδώ,
πατρίς εκεί,
πατρίς
το σύνθημά μου»
