Της Αρχοντίας Κάτσουρα
Οι ενήλικοι συνήθως πράττουμε χωρίς συναίσθηση των συνεπειών των έργων μας. Βέβαια, όταν οι πράξεις μας αφορούν μόνον εμάς, αυτοί που θα θιγούμε ή θα πληγωθούμε είμαστε εμείς. Αν όμως τα έργα μας έχουν συνέπειες και προκαλούν θύματα μεταξύ των αθώων, ίσως να μην υπάρχει ενδεδειγμένος τρόπος για να εξιλεωθούμε. Οταν μάλιστα διαθέτουμε εξουσία, πολιτική ή οικονομική –ή έναν συνδυασμό των δύο, πράγμα επικίνδυνο, καθώς εύκολα διαφθείρει συνειδήσεις– και τη χρησιμοποιούμε αλόγιστα, τα πράγματα καθίστανται ακόμη πιο σοβαρά.
Υστερα από τρία χρόνια εμφυλίου πολέμου στη Συρία και στην αυγή –το απεύχομαι– ακόμη ενός στην Ουκρανία, για λόγους που κατά πάσα πιθανότητα έχουν να κάνουν με οικονομικά κυρίως ή άλλα συμφέροντα, διαπιστώνεται ακόμη μια φορά πως μια συγκεκριμένη κοινωνική ομάδα είναι αυτή που βάλλεται περισσότερο: τα παιδιά. Πάντα και σε κάθε κρίση θύματα είναι τα παιδιά. Στη Ρουάντα είχε γίνει το ίδιο, στην Παλαιστίνη, σε κάθε πόλεμο σε κάθε γωνιά του πλανήτη.
Η Unicef, η οργάνωση Save The Children, καθώς και άλλες που έχουν ασχοληθεί με την ανθρωπιστική κρίση που προέκυψε ως συνέπεια του πολέμου στη Συρία, στις μελέτες τους αποδεικνύουν ότι οι υπηρεσίες υγείας έχουν καταρρεύσει, περίπου 80.000 παιδιά έχουν προσβληθεί από μια πολύ επιθετική μορφή πολιομυελίτιδας, ενώ νεογέννητα πεθαίνουν στις θερμοκοιτίδες λόγω διακοπών ρεύματος. Παιδιά που έχουν ακρωτηριαστεί καταλήγουν, λόγω αδυναμίας να τους προσφερθεί η αναγκαία φροντίδα, ενώ υπολογίζεται ότι από την αρχή του πολέμου τουλάχιστον 10.000 παιδιά έχουν χάσει τη ζωή τους, μεταξύ των οποίων κάποια που έπασχαν από χρόνια αλλά ιάσιμα νοσήματα, αλλά η ανεπάρκεια σε φάρμακα και άλλες υπηρεσίες υγείας δεν τους επέτρεψε να θεραπευθούν.
Την ίδια στιγμή, το εκπαιδευτικό σύστημα δεν λειτουργεί, καθώς παιδιά και εκπαιδευτικοί έχουν εγκαταλείψει τη χώρα ή μόνο το σχολείο λόγω των βομβαρδισμών. Καταφεύγουν ως πρόσφυγες σε γειτονικές χώρες όπως η Τουρκία, ενώ η φτώχεια και η πείνα συνεχώς επιδεινώνονται.
Υπάρχουν όμως και ασθένειες που δεν θεραπεύονται ούτε με φάρμακα ούτε με χειρουργεία. Στα στρατόπεδα των προσφύγων στην Τουρκία –η οποία δεν τους αναγνωρίζει ως πρόσφυγες, αλλά ως «ειδικούς φιλοξενούμενους» ή «προσκεκλημένους», ίσως γιατί το καθεστώς του πρόσφυγα είναι σχετικά ισχυρό και αποδίδει δικαιώματα στον φέροντα– η ιατρική ειδικότητα για την οποία υπάρχει η μεγαλύτερη ανάγκη είναι αυτή των ψυχολόγων. Εκεί, σύμφωνα με πολύ κατατοπιστικό ρεπορτάζ της «El País», τα στρατόπεδα είναι τόσο καλά οργανωμένα ώστε μοιάζουν με χωριά. Διαθέτουν, εκτός από τις «κατοικίες» των προσφύγων, ασφαλτοστρωμένους δρόμους, τζαμί, πάρκο, δημόσια κτίρια, όπως ταχυδρομείο και σχολείο, στελεχωμένο με εθελοντές Σύρους και Τούρκους δασκάλους, που σε δύσκολες συνθήκες αγωνίζονται να διδάξουν στα παιδιά μαθηματικά, φυσικές επιστήμες, αγγλικά, αραβικά και τουρκικά. Ομως, αν και ο αριθμός των παιδιών που πηγαίνουν σχολείο είναι ενθαρρυντικός συγκριτικά με ό,τι συμβαίνει στην πατρίδα τους (στη Συρία υπάρχουν περιοχές όπου μόνο το 6% των μαθητών παρακολουθεί μαθήματα, ενώ στα στρατόπεδα των προσφύγων το ποσοστό φτάνει το 83%), οι δάσκαλοι διαπιστώνουν σοβαρά ψυχολογικά προβλήματα: διαταραχές του ύπνου, επιθετικότητα, έλλειψη συγκέντρωσης, αδυναμία σύναψης φιλικών σχέσεων με άλλα παιδιά κ.ο.κ. Μάλιστα, στις λεγόμενες εξωσχολικές δραστηριότητες που προσφέρουν οι διεθνείς οργανώσεις, με ζωγραφική και δημιουργικό παιχνίδι, τα παιδιά θέλουν να παίζουν μόνο πόλεμο, να μιλούν μόνο για τον πόλεμο, ενώ αντί για ζωάκια, σπιτάκια ή λουλούδια ζωγραφίζουν όπλα. Για τα παιδιά αυτά ο πόλεμος είναι βίωμα: έχουν δει τον θάνατο, αίμα και δικούς τους ανθρώπους να χάνουν τη ζωή τους σε βομβαρδισμούς και μάχες.
Η τόσο πολύτιμη παιδική αθωότητα είναι κάτι που μπορεί να βιασθεί πολύ εύκολα, ακόμη και σε συνθήκες ειρήνης και σχετικής οικογενειακής γαλήνης. Πώς θα θεραπευθούν αυτά τα πρόωρα «ενηλικιωμένα» παιδιά; Πώς θα ελπίσουν σε ένα καλύτερο μέλλον; Ποιος θα τους εξασφαλίσει το δικαίωμα να κλείσουν τζιτζίκια σε ένα κουτί μολυβιών για να τα κοιμίσουν στο προσκεφάλι τους, όπως στο «Ονειρο καλοκαιρινού μεσημεριού» του Ρίτσου; Θα μπορέσουν να ονειρευτούν ότι μια νύχτα έπαιξαν κρυφά με μπάλα το φεγγάρι, κάνοντας τα χέρια τους να λάμπουν χρυσωμένα; Ή, έχοντας βιώσει μόνο πόνο και καταστροφή, θα μοιάσουν στους μεγάλους που παίζουν πόλεμο στις πλάτες τους;
