→«Οταν ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ ανακοίνωσε την πρόταση για τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος, ένα δυνατό και παρατεταμένο χειροκρότημα των βουλευτών σκέπασε την αίθουσα της Γερουσίας… Ελάχιστες ήταν οι εξαιρέσεις βουλευτών που έγειραν ο ένας προς το μέρος του άλλου μουρμουρίζοντας με ύφος που έσταζε χολή»
Γύρω στις 6 το απόγευμα της 30ής Οκτωβρίου, βρισκόμουν στο γραφείο του πρωθυπουργού. Στη σύσκεψη συμμετείχαν ο υπουργός Διοικητικής Μεταρρύθμισης, ο Πρόεδρος της Βουλής και η διευθύντρια του γραφείου του πρωθυπουργού. Για ένα διάστημα προστέθηκε στη συντροφιά και ο Π. Γερουλάνος. Περιμέναμε να τελειώσει ο Παπανδρέου από τη σύσκεψη για τα οικονομικά.
Μετά από αρκετή αναμονή, ο Παπανδρέου εμφανίστηκε και άνοιξε τη συζήτηση χωρίς περιττές διατυπώσεις: «Η χώρα βρίσκεται σε αδιέξοδο, η κοινωνική και πολιτική ένταση οξύνεται, η κυβερνητική πολιτική αμφισβητείται, γι’ αυτό νομίζω πως είναι η ώρα να αποφανθεί με ευθύνη ο λαός». Πρότεινε δημοψήφισμα ώστε να εκφραστεί άμεσα και κυριαρχικά ο ελληνικός λαός για την τύχη και τη μελλοντική πορεία της χώρας.
Ο Παπανδρέου δεν επιθυμούσε εκλογές, παρότι τα περισσότερα κόμματα της αντιπολίτευσης τις ζητούσαν. Οχι γιατί φοβόταν το εκλογικό αποτέλεσμα, αλλά γιατί φοβόταν την αδυναμία σχηματισμού κυβέρνησης. Είχε κατά νου ότι η Αριστερά δεν επρόκειτο να συναινέσει σε οτιδήποτε, ενώ υπολόγιζε ότι η επιθετική αντιμνημονιακή ρητορεία του Σαμαρά δεν θα επέτρεπε μια προσέγγιση των δύο κομμάτων για τον σχηματισμό κυβέρνησης συνεργασίας. Αλλωστε, αυτό κατεδείκνυαν και όλες οι απόπειρες συνεννόησης που είχαν προηγηθεί. Η αδυναμία ή η σοβαρή καθυστέρηση στον σχηματισμό κυβέρνησης μετά τις εκλογές, φόβιζε τον Παπανδρέου με την έννοια ότι μπορούσε να οδηγήσει σε χρεοκοπία.
«Η ευθύνη των αποφάσεων»
Ζήτησε να πάρω πρώτος τον λόγο ως αρμόδιος υπουργός. Ξεκίνησα λέγοντας ότι δεν είμαι αντίθετος ούτε στο ενδεχόμενο προκήρυξης εκλογών. Υποστήριξα με μεγάλη θέρμη τη διενέργεια δημοψηφίσματος και προσδιόρισα το ερώτημα που έπρεπε να διατυπωθεί: ναι ή όχι στη δεύτερη δανειακή σύμβαση και στο απορρέον από αυτή μνημόνιο συνεργασίας. Υπογράμμισα ότι αποτελούσε χρέος της κυβέρνησης να δώσει την ευκαιρία στους πολίτες να κρίνουν κυριαρχικά οι ίδιοι, αν ο δρόμος που ακολουθούσαμε για την έξοδο από την κρίση ήταν ο σωστός ή όχι. Η ευθύνη των αποφάσεων για τα ζωτικά συμφέροντα της χώρας είναι πρωτίστως ευθύνη των πολιτών.
Επεσήμανα ότι, στο σημείο που είχαμε φτάσει, με αποκλίνουσες τις στρατηγικές των κομμάτων και συγκλίνουσες τις ισχυρές κοινωνικές αντιδράσεις, η οικονομική κρίση μετατρεπόταν και σε πολιτική κρίση, γι’ αυτό και το δημοψήφισμα ήταν προτιμότερο, διότι απαιτούσε συγκεκριμένη απάντηση σε συγκεκριμένη ερώτηση, χωρίς δυνατότητα υπεκφυγής κανενός, άρα χωρίς δυνατότητα αμφισβήτησης της ετυμηγορίας. Αντίθετα στις εκλογές κρίνονται γενικότερα προγράμματα και εξαγγελίες, κάτι που επιτρέπει στους επιτήδειους να μετρούν με λιγότερο δεσμευτικό τρόπο την παρασχεθείσα εντολή. Εξήγησα το διαδικαστικό μέρος για τη διενέργεια του δημοψηφίσματος και κατέληξα λέγοντας ότι θα προτιμούσα, προ της διεξαγωγής του δημοψηφίσματος, να αναζητηθεί η πιθανότητα σχηματισμού αυξημένης πλειοψηφίας στη Βουλή. Ο Παπανδρέου αντέδρασε αμέσως ξεκαθαρίζοντας ότι προτιμά απευθείας τη διεξαγωγή του δημοψηφίσματος, χωρίς ενδιάμεσους σταθμούς. Ρέππας και Πετσάλνικος στήριξαν αποφασιστικά την ιδέα του δημοψηφίσματος, ενώ η Βάρτζελη φαινόταν ανακουφισμένη από την ομοφωνία.
Κάποια στιγμή ο Ρέππας ρώτησε τον πρωθυπουργό αν είχε πάρει κάποια πρωτοβουλία να ενημερώσει τους δανειστές. Ο Παπανδρέου απάντησε ότι είχε ενημερώσει τη Μέρκελ στις αρχές Οκτωβρίου. Η Γερμανίδα καγκελάριος αντέδρασε με κατανόηση, ζήτησε απλώς να μην υπάρξει οποιαδήποτε ανακοίνωση πριν από τη Σύνοδο Κορυφής της 26ης Οκτωβρίου.
Ο Πετσάλνικος υπενθύμισε στον Παπανδρέου ότι η απόφαση της Βουλής για τη διενέργεια δημοψηφίσματος πρέπει να συγκεντρώσει τις ψήφους 151 βουλευτών και αναρωτήθηκε αν το σύνολο των βουλευτών του ΠΑΣΟΚ θα ψήφιζε την πρόταση. Ο πρωθυπουργός αναγνώρισε ότι δεν ήταν βέβαιο πως η κοινοβουλευτική του ομάδα θα του έδινε πλειοψηφία. Ορισμένοι βουλευτές είχαν ήδη εκφράσει την αντίθεσή τους στην πιθανότητα διεξαγωγής δημοψηφίσματος και οι περισσότεροι από αυτούς ανήκαν στην ομάδα που ζητούσε από τον Παπανδρέου να αναλάβει πρωτοβουλία σχηματισμού κυβέρνησης συνεργασίας, ακόμη και χωρίς τον ίδιο επικεφαλής.
Το σχέδιο αυτό ορισμένων οικονομικών και πολιτικών κύκλων ήταν τόσο γνωστό, που το επισήμανε ακόμη και ο Α. Τσίπρας κατά τη συνάντησή του με τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, το επόμενο πρωινό της 31ης Οκτωβρίου. Ο πρόεδρος της κοινοβουλευτικής ομάδας του ΣΥΡΙΖΑ είπε στον Κ. Παπούλια ότι ήταν επιβεβλημένη η προκήρυξη εκλογών και του παρέδωσε ένα υπόμνημα σκέψεων. Στο υπόμνημα 44 του Α. Τσίπρα αναφερόταν χαρακτηριστικά: «Γνωρίζω τις προτροπές που διατυπώνονται είτε από εκδότες είτε από πολιτικές δυνάμεις, που σας ζητούν να πάρετε πρωτοβουλίες για συγκρότηση άλλης κυβέρνησης από την παρούσα Βουλή. Η άποψή μου είναι ότι οποιαδήποτε κυβερνητική αλλαγή ερήμην της λαϊκής ετυμηγορίας θα συνιστά εκτροπή και απαράδεκτη παράκαμψη της λαϊκής βούλησης».
Η αναγνώριση εκ μέρους του πρωθυπουργού της πιθανότητας να μην ψηφίσει το σύνολο της αποδυναμωμένης κοινοβουλευτικής ομάδας του ΠΑΣΟΚ την πρόταση για τη διενέργεια δημοψηφίσματος, έθεσε επί τάπητος το ερώτημα τι πρέπει να γίνει ώστε να αποφευχθεί μια τέτοια αρνητική εξέλιξη. Ζήτησα το λόγο: «Η άρνηση θετικής ψήφου εκ μέρους βουλευτών του ΠΑΣΟΚ σε κορυφαίο πολιτικό ζήτημα, υποδηλώνει έλλειψη εμπιστοσύνης προς την κυβέρνηση. Θα προκαλούσε μάλιστα ερωτηματικά η καταψήφιση της πρότασης, γιατί η απόρριψη αφορά ένα κατ’ εξοχήν μέσο έκφρασης της λαϊκής βούλησης. Αρνηση δημοκρατικού κανόνα δεν είναι επιτρεπτή. Αν, παρ’ ελπίδα, καταψηφιστεί η πρόταση για το δημοψήφισμα, τότε η μόνη επιλογή της κυβέρνησης είναι να παραιτηθεί. Αλλά αν κάποιος προτίθεται να ρίξει την κυβέρνηση, ας το κάνει με τη διαδικασία της παροχής ψήφου εμπιστοσύνης. Συνεπώς, προτείνω, όταν ανακοινωθεί η απόφαση για τη διενέργεια δημοψηφίσματος, να εξηγηθεί στην κοινοβουλευτική ομάδα και στον ελληνικό λαό, γιατί επιλέγεται η άμεση υποβολή πρότασης για την παροχή ψήφου εμπιστοσύνης στην κυβέρνηση. Υπό τις περιστάσεις αυτές, η παροχή ψήφου εμπιστοσύνης ισοδυναμεί με επιδοκιμασία της κορυφαίας κυβερνητικής επιλογής για το δημοψήφισμα.
Οποιος διαφωνεί, ας αρνηθεί, με ευθύ και ειλικρινή τρόπο, να παράσχει την εμπιστοσύνη του στην κυβέρνηση». Συμφώνησαν όλοι. Ο Παπανδρέου έκλεισε τη συζήτηση ανακοινώνοντας τη σύγκληση της κοινοβουλευτικής ομάδας την επομένη το απόγευμα, Δευτέρα 31 Οκτωβρίου 2011.
Οταν ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ ανακοίνωσε την πρόταση για τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος, ένα δυνατό και παρατεταμένο χειροκρότημα των βουλευτών σκέπασε την αίθουσα της Γερουσίας. Μπορούσες να καταλάβεις ένα αίσθημα ανακούφισης και λύτρωσης που γλιστρούσε μέσα από τα βλέμματα και τις παλάμες των ανθρώπων, που είχαν αποκάμει από το βάρος που κουβαλούσαν. Ελάχιστες ήταν οι εξαιρέσεις βουλευτών που έγειραν ο ένας προς το μέρος του άλλου μουρμουρίζοντας με ύφος που έσταζε χολή. Ανήκαν στον κύκλο της ομάδας για την οποία μίλησα ήδη. Ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης διαδέχθηκε τον Παπανδρέου στο βήμα και επιδοκίμασε τις θέσεις του. Ο Β. Βενιζέλος «αιχμαλώτισε» μέσα σε λίγες λέξεις τη σημασία της στιγμής και την ατμόσφαιρα της αίθουσας: «Η χώρα δεν αντέχει να βιώνει το δράμα. Πρέπει να επέλθει κάθαρση. Το δημοψήφισμα είναι μια λυτρωτική διαδικασία, το αποτέλεσμα της οποίας θα είναι δεσμευτικό για την κυβέρνηση». Μπορεί να μην έπεισε μερικούς φίλους του που μουρμούριζαν, αλλά ο ίδιος, χωρίς αμφιβολία, έδινε έναν τόνο αποφασιστικής δέσμευσης.
Διαφωνία τριών υπουργών
Οσα είπε στην κοινοβουλευτική ομάδα, τα επανέλαβε λίγο αργότερα στο δελτίο ειδήσεων τηλεοπτικού σταθμού. Είκοσι τέσσερις ώρες αργότερα, το υπουργικό συμβούλιο αποφάσισε τη διοργάνωση του δημοψηφίσματος. Τρεις υπουργοί εξέφρασαν τη διαφωνία τους: ο Α. Λοβέρδος, η Α. Διαμαντοπούλου και ο Γ. Ραγκούσης.
Το δημοψήφισμα δεν έγινε ποτέ. Η Δημοκρατία ακυρώθηκε στην πράξη. Το δικαίωμα αυτοκαθορισμού ποδοπατήθηκε. Η ματαιωμένη προσδοκία μιας δημοκρατικής απάντησης στην κρίση ναυάγησε μέσα σε ένα ωκεανό αντιδράσεων. Η αναγγελία του δημοψηφίσματος κινητοποίησε ένα γιγαντιαίο αριθμό προσώπων, δυνάμεων και μέσων στον κόσμο, στην Ευρώπη, στην Ελλάδα, με σκοπό τη ματαίωσή του. Κάτι άνοιξε, αίφνης, στους ουρανούς και άρχισε να κατακλύζεται το σύμπαν από τρόμο, απειλές, εκβιασμούς, ύβρεις και προφητείες καταστροφής, για να καμφθούν όσοι τόλμησαν να σκεφτούν την άσκηση δημοκρατικού δικαιώματος και να εξαφανιστούν από προσώπου γης μαζί με το δημοψήφισμά τους.
Ευρωπαίοι ηγέτες, Ευρωπαίοι αξιωματούχοι, πολιτικά κόμματα, τράπεζες, χρηματιστές, κερδοσκοπικά κεφάλαια, διεθνείς οίκοι αξιολόγησης, δημοσιογράφοι της ημεδαπής και της αλλοδαπής, βουλευτές, πρώην πρωθυπουργοί και διεθνείς αναλυτές συγκρότησαν ένα συνασπισμό συμφερόντων, με ακαταμάχητη δύναμη πυρός, για να επιβάλουν τον «μονόδρομο της λογικής»: την τήρηση των συμφωνηθέντων με τους δανειστές, τη διασφάλιση της ηρεμίας των αγορών και των χρηματιστηρίων, την αδιατάρακτη διεύθυνση της Ευρώπης από τον γαλλογερμανικό άξονα, την τήρηση ασφαλούς απόστασης μεταξύ των λαών της Ευρώπης και των κέντρων που αποφάσιζαν γι’ αυτή. Ενα μη επιθυμητό δημοψήφισμα, που θα μπορούσε να θίξει τα συμφέροντα των δανειστών, αποτελούσε ακραίο κίνδυνο για τη δημοκρατική «μόλυνση» της Ευρώπης.
