Ποιος έβαλε τις πρώτες βόμβες σε αμερικανικούς στόχους στην Ελλάδα; Δεν ήταν ούτε η 17Ν ούτε ο ΕΛΑ, αλλά μια παρέα αντικομμουνιστών Κυπρίων «υπερεθνικοφρόνων»

Οταν το περασμένο Σάββατο πέθανε σε ηλικία 81 ετών ο Πάτροκλος Σταύρου, στενός συνεργάτης του Μακαρίου και υφυπουργός Προεδρίας της Κυπριακής Δημοκρατίας επί τριάντα συνεχή χρόνια (1963-93), τα περισσότερα ΜΜΕ στάθηκαν κυρίως στην ιδιότητά του ως θετού γιου της Ελένης Καζαντζάκη (σε ηλικία 49 ετών) και αποκλειστικού κατόχου των πνευματικών δικαιωμάτων του διάσημου συγγραφέα. Πολύ πιο περιορισμένες υπήρξαν οι αναφορές στη σχέση του με το ελληνοκυπριακό απελευθερωτικό κίνημα της δεκαετίας του ’50, με σποραδική μνεία της ιδιότητάς του ως ιδιαίτερου γραμματέα του Μακαρίου το 1957-60.

Απόλυτη σιωπή κάλυψε, αντίστοιχα, μια άλλη πτυχή της βιογραφίας του εκλιπόντος: η εμπλοκή του εν έτει 1957 στην πρώτη αντιαμερικανική βομβιστική ενέργεια που σημειώθηκε ποτέ στην Ελλάδα, με αυτουργούς όχι κάποιους εξτρεμιστές της Αριστεράς αλλά Ελληνοκύπριους εθνικιστές δεδηλωμένων αντικομμουνιστικών φρονημάτων. Κι όμως, αυτό το ξεχασμένο επεισόδιο της εγχώριας πολιτικής βίας έχει πολλά να μας πει, τόσο για την προϊστορία (και τα όρια) του σύγχρονου «δεξιού αντιιμπεριαλισμού» όσο και για τις παραδοσιακές μεθόδους δικαστικής διαχείρισης παρόμοιων περιστατικών.

Οι βόμβες

Ολα ξεκίνησαν μία ώρα μετά τα μεσάνυχτα της 12ης προς 13η Δεκεμβρίου 1957. Οι πρώτες δύο εκρήξεις σημειώθηκαν, με διαφορά 20′, στο εσωτερικό της αμερικανικής βάσης του Ελληνικού, καταστρέφοντας τρεις γεννήτριες ασυρμάτων. Σύμφωνα με κάποιες εφημερίδες, τραυματίστηκαν 4 Αμερικανοί σμηνίτες κι ένας Ελληνας υπάλληλος («Εθνικός Κήρυξ», «Αυγή»). Οι Αμερικανοί διέψευσαν την πληροφορία («Βήμα» 14.12), όπως προκύπτει όμως από τα αρχεία του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, αυτή ανταποκρινόταν στα πράγματα (Στεφανίδης 2010, σ. 335). Ακολούθησε στη 1.56 π.μ. η πυροδότηση ωρολογιακής βόμβας στο δημόσιο αναγνωστήριο της Αμερικανικής Υπηρεσίας Πληροφοριών (USIS) στην οδό Σταδίου. «Η έκρηξις υπήρξε τρομακτική», διαβάζουμε σ’ ένα τυπικό ρεπορτάζ της επομένης. «Εθραύσθησαν τα κρύσταλλα της εισόδου και των προθηκών καθώς και του ημιπατώματος», τα δε θραύσματα -γυαλιά και σανίδια- «εκάλυψαν όλο το πλάτος της οδού Σταδίου». Ο αστυφύλακας που φρουρούσε τις εγκαταστάσεις «από της επιθέσεως την οποίαν είχον υποστή κατά τας σκηνάς του Μαΐου 1956», τις αιματηρές δηλαδή διαδηλώσεις για τον απαγχονισμό των Καραολή και Δημητρίου, σώθηκε μόνο από θαύμα («Ελευθερία» 14.12).

Η επιλογή των στόχων εντυπωσίασε. Προσβάσιμη στο ευρύ κοινό, η βιβλιοθήκη της USIS δεν ήταν βέβαια δύσκολο να χτυπηθεί, όπως χτυπήθηκε και το μετέπειτα κτίριό της στην οδό Μασσαλίας από τη «Λαϊκή Επαναστατική Αντίσταση» επί χούντας (14.7.1971). Η βάση του Ελληνικού ήταν όμως απροσπέλαστη στους κοινούς θνητούς – και όχι μόνο σ’ αυτούς: όπως διαβάζουμε στο «Εθνος» (13.12), ακόμη και στους επικεφαλής των ελληνικών υπηρεσιών ασφαλείας η προσέγγιση στον χώρο των εκρήξεων «επετράπη υπό των Αμερικανών» μόνο «μετά πάροδον χρόνου». Κατά την επίσημη δε εκδοχή, ο αρχηγός της ΚΥΠ κι ο αστυνομικός διευθυντής Αθηνών «υπεχρεώθησαν να αναμένουν επί μερικά λεπτά μέχρις ότου γίνη η δέουσα αναγνώρισις» («Ελευθερία» 14.12).

Η χρονική συγκυρία, πάλι, ήταν εξαιρετικά φορτισμένη όσον αφορά τις διπλωματικές σχέσεις της χώρας με τις δυτικές «συμμάχους» της και πρωτίστως τις ΗΠΑ.

*Μεταξύ 9 και 14 Δεκεμβρίου συζητιόταν στην Πολιτική Επιτροπή και κατόπιν στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ η ελληνική προσφυγή για το Κυπριακό, η σημαντικότερη δηλαδή μάχη που έδωσε εκείνα τα χρόνια σε διεθνές επίπεδο η ελληνική διπλωματία. Υπέρ του αιτήματος για αυτοδιάθεση του κυπριακού λαού τάχθηκαν τελικά, στο μεν πρώτο σώμα (12.12.) 33 χώρες έναντι 20 κατά και 27 αποχών, ενώ στο δεύτερο (14.12.) 31 χώρες έναντι 23 κατά, 24 αποχών και 4 απουσιών. Υπέρ της προσφυγής ψήφισαν ομαδικά οι χώρες του σοβιετικού μπλοκ, τα περισσότερα αραβικά κράτη και κάποιες χώρες της Αφρικής ή της Λατινικής Αμερικής, ενώ «κατά» όλα σχεδόν τα υπόλοιπα μέλη του ΝΑΤΟ. Οι ΗΠΑ και στις δυο περιπτώσεις απείχαν από την ψηφοφορία, άσκησαν όμως έντονες πιέσεις υπέρ της αποχής ή του «όχι».

*Στις 16-19 Δεκεμβρίου πραγματοποιήθηκε στο Παρίσι η ετήσια σύνοδος του ΝΑΤΟ, «η σημαντικότερη από τη σύσταση της Συμμαχίας» («Αρχείο Καραμανλή», τ.Β′, σ. 476). Η ημερήσια διάταξη αφορούσε την εγκατάσταση αμερικανικών πυρηνικών πυραύλων στις στρατιωτικές βάσεις των ΗΠΑ στην Ευρώπη. Η τελική απόφαση την ενέκρινε, παραπέμποντας την πρακτική υλοποίησή του σε διμερείς συνθήκες. Επικεφαλής της ελληνικής αντιπροσωπείας ήταν ο ίδιος ο πρωθυπουργός, Κωνσταντίνος Καραμανλής. Κατά την επίσημη αγόρευσή του (16.12.) μνημόνευσε παρεμπιπτόντως το Κυπριακό, διευκρίνισε όμως ότι δεν πρόκειται να το θέσει, εφόσον η σύνοδος έγινε «επί θεμάτων τα οποία μας ενώνουν και όχι επί θεμάτων τα οποία μας χωρίζουν», επικεντρώνοντας τα αιτήματά του στην αύξηση της συμμαχικής βοήθειας προς την Αθήνα και τον συνυπολογισμό «των συμφερόντων των υπαναπτύκτων χωρών» κατά την επικείμενη δημιουργία της ευρωπαϊκής Κοινής Αγοράς. Τα ίδια ακριβώς έθεσε και στον Αμερικανό πρόεδρο Αϊζενχάουερ, κατά τη επίσημη συνάντησή τους (18.12.).

Η προκήρυξη

Δυο μέρες μετά τις εκρήξεις, η ανάληψη ευθύνης έφτασε στις αθηναϊκές εφημερίδες με το ταχυδρομείο. Ηταν μια δακτυλογραφημένη προκήρυξη που δημοσιεύτηκε σε μερικά μόνο έντυπα της επομένης («Βήμα», «Αυγή», «Ελευθερία»), ενώ το μεγαλύτερο μέρος του εθνικόφρονος Τύπου απέφυγε τη δημοσίευσή της («Εθνος», «Ακρόπολις», «Εθνικός Κήρυξ» κ.ά.). Το περιεχόμενό της δεν άφηνε, γαρ, την παραμικρή αμφιβολία ότι οι δράστες προέρχονταν από τον ίδιο χώρο:

«Η Εθνική Οργάνωσις Διασφαλίσεως Ελληνικής Ανεξαρτησίας (ΕΟΔΕΑ), οργάνωσις καθαρώς αντικομμουνιστική, σκοπόν έχει να απαλλάξη την Ελλάδα από κάθε ξένην υποδούλωσιν, δια να δύναται αφόβως να λαμβάνη την πρέπουσαν θέσιν εφ’ όλων των διεθνών προβλημάτων και να διακανονίζη ελευθέρως τα του οίκου της. Η Ελλάς, αποκρούσασα τον ναζισμόν και τον κομμουνισμόν, υπεδουλώθη δυστυχώς εις τους λεγομένους συμμάχους της και δεν δύναται να ακολουθήση ελληνικήν πολιτικήν, όχι μόνον επί των διεθνών ζητημάτων, αλλά και επ’ αυτών ακόμη των εθνικών, όπως είναι το Κυπριακόν.

»Η εθνική αυτή ταπείνωσις η οποία τροφοδοτεί τον κομμουνισμόν και εμποδίζει την εθνικήν πρόοδον, μας επιτάσσει να κτυπήσωμεν το κακόν εις την ρίζαν του. Διά τούτο αρχίζομεν το έργον μας έχοντες ως στόχους αφ’ ενός μεν την Αμερικανικήν Βιβλιοθήκην, διότι είναι το πλέον παραπλανητικόν κέντρον εις το οποίον οι Αμερικανοί διαφθείρουν ελληνικάς συνειδήσεις, αφ’ ετέρου δε τας αμερικανικάς αεροπορικάς βάσεις, διά να καταστήσωμεν γνωστόν εις την Αμερικανικήν Κυβέρνησιν ότι ο ελληνικός λαός τας φιλίας τας γράφει εις την καρδίαν του και όχι εις τα κουρελόχαρτα.

»Η ΕΟΔΕΑ λοιπόν έλαβε την απόφασιν να μάθη τους φίλους μας Αμερικανούς και όλους εκείνους οι οποίοι ζητούν την φιλίαν μας ότι πρέπει να ακολουθήσουν την πολιτικήν του Δικαίου, της Ελευθερίας, της Ισοτιμίας και να ικανοποιήσουν αμέσως την εθνικήν μας αξιοπρέπειαν αποδίδοντες την ελευθερίαν εις τους αδελφούς μας Κυπρίους. Εάν δε εξακολουθήσουν την μέχρι σήμερον άτιμον πολιτικήν των, να ξέρουν ότι όχι μόνον βάσεις δεν θα σταθεροποιήσουν εις την Ελλάδα, αλλά θα εκδιωχθούν όπως εξεδιώχθησαν από τα ιερά χώματά μας όλοι οι κατακτηταί.

»Η πρώτη μας ενέργεια επιπλέον αποτελεί την μοναδικήν προειδοποίησιν δι’ όλα τα ελληνόφωνα όργανα των Αμερικανών και των άλλων ξένων ήτοι Κ. Τσάτσον, Θεοτόκην, Ποταμιάνον, Λεβίδην, Λελούδαν, Πετρόμπεην, Μανιαδάκην, “Ακρόπολιν”, “Απογευματινήν”, περιοδικόν “Ερευνα” και μερικούς ηγήτορας των ενόπλων δυνάμεων, ότι επέστη ο καιρός της πληρωμής δια την προδοσίαν την οποίαν διαπράττουν αντί ολίγων δολλαρίων ή λιρών ή ρουβλίων. Οι προδόται θα αποθάνουν, οι κατακτηταί θα φύγουν και η Ελλάς θα ζήση με τους Ελληνας διά τους Ελληνας».

Η πρακτορολογία

Πρώτη αντίδραση του φιλοκυβερνητικού Τύπου ήταν να αποδώσει τις εκρήξεις σε κομμουνιστικό δάκτυλο. Τις εκτιμήσεις αυτές ενίσχυσε ανακοίνωση της ελληνικής πρεσβείας στο Παρίσι, σύμφωνα με την οποία ο Καραμανλής χαρακτήρισε τους βομβιστές ως «εμπνεομένους από τους κομμουνιστάς» (13.12.). «Εκ των μέχρι τούδε γνωσθέντων στοιχείων», διακηρύσσει έτσι πρωτοσέλιδα η «Ακρόπολις» (14.12.), «προκύπτουν σαφείς ενδείξεις ότι το σαμποτάζ εις το αεροδρόμιον Χασσανίου και η έκρηξις εις την Αμερικανικήν Βιβλιοθήκην αποτελούν μέρος ενός ενιαίου ευρυτάτου σχεδίου το οποίον εξυφάνθη από τα γνωστά μαχητικά στοιχεία του κομμουνιστικού κόμματος». Με τον εύγλωττο τίτλο «Φθάνει η ασυδοσία», το κύριο άρθρο της ίδιας εφημερίδας έθετε ως «ζήτημα τιμής δια το Κράτος» όχι μόνο την «ανακάλυψιν και παραδειγματική τιμωρίαν των ενόχων», αλλά και την «εγκατάλειψιν της τόσης ανεκτικότητος, την οποίαν εν ονόματι της Δημοκρατίας επιδεικνύει έναντι του πάντοτε συνωμοτούντος κατά της χώρας κομμουνισμού».

Αλλοι εθνικόφρονες δυσκολεύονταν να επιλέξουν μεταξύ δύο εχθρών. «Οι ενεργήσαντες τας εν λόγω αποπείρας ήσαν ασφαλώς πράκτορες είτε των κομμουνιστών είτε των Αγγλοτούρκων», αποφάνθηκε λ.χ. ο «Εθνικός Κήρυξ» (14.12.). «Την στιγμήν αυτήν μόνον οι δυο ούτοι έχουν συμφέρον να παρεξηγηθή ο αγών της Ελλάδος και να διαβληθή ο ελληνικός λαός. Οσην πικρίαν και αν ησθάνθη ο ελληνικός λαός κατά τους τελευταίους μήνας διά την έναντι αυτού στάσιν της αμερικανικής διπλωματίας, γεγονός είναι ότι παραμένει ούτος πάντοτε ευθυγραμμισμένος με τας επιδιώξεις και τας κατευθύνσεις του αμερικανικού λαού, με τον οποίο τον συνδέει μακρά φιλία και αρραγής συμμαχία».

Τη λύση των ξένων πρακτόρων πρόκρινε και η Αριστερά, διαβλέποντας στον λόγο των αντιπάλων της τον κίνδυνο νέων διώξεων σε βάρος της. «Η Δ.Ε. της ΕΔΑ», διαβάζουμε σε ανακοίνωση που δημοσιεύτηκε πρωτοσέλιδα εντός πλαισίου στην «Αυγή» (14.12.), «καταγγέλλει εις τον ελληνικόν λαόν ότι ξένοι ιμπεριαλιστικοί κύκλοι, μόνοι ή με την βοήθεια ντόπιων πρακτόρων και νοσταλγών της ανωμαλίας, οργάνωσαν τις πρωινές ώρες της σήμερον τις δύο εκρήξεις βομβών κατά το υπόδειγμα της δυναμιτιστικής αποπείρας κατά του τουρκικού Προξενείου Θεσσαλονίκης», προκειμένου «να δημιουργήσουν το κλίμα που θα επιτρέψη, εναντίον της πάνδημης θελήσεως του λαού, την εγκατάστασιν βάσεων θανάτου στην Ελλάδα, καθώς και τον ενταφιασμό του Κυπριακού».

Για τις κεντρώες εφημερίδες, τέλος, ο εχθρός ήταν μόνο εξωτερικός: «Βρεττανοί ή Τούρκοι πράκτορες είναι οι δράσται;» αναρωτιόταν το πρωτοσέλιδο των «Νέων» την πρώτη μέρα (14.12.), η δε «Ελευθερία» κατήγγελλε πως οι βομβιστές «δεν εκφράζουν ούτε τα αισθήματα ούτε την νοοτροπίαν του ελληνικού λαού», καθώς «μόνον εχθρός της Ελλάδος θα ηδύνατο να συλλάβη και να εκτελέση το άθλιον αυτό σχέδιον».

Η στάση αυτή δεν άλλαξε μετά τη δημοσίευση της προκήρυξης. «Αρμοδία πηγή εξέφρασε την αντίληψιν ότι πρόκειται προδήλως περί παραπλανητικής ενεργείας σκοπούσης εις την παρεμβολήν δυσχερειών, διά να συσκοτισθή το έργον της ανακρίσεως», διαβάζουμε στο «Βήμα» (15.12.). Στο ίδιο μήκος κύματος, τα «Νέα» τονίζουν (16.12.) ότι «τόσον οι αστυνομικοί όσον και οι δικαστικοί κύκλοι είναι βέβαιοι ότι τοιαύτη οργάνωσις, ως αναφέρεται εις την προκήρυξιν, δεν υφίσταται εις την πραγματικότητα. Κατά την γνώμην των, όπισθεν της προκηρύξεως κρύπτονται ξένοι πράκτορες, οίτινες διά των δυναμιτιστικών αποπειρών επεχείρησαν να δημιουργήσουν προστριβάς μεταξύ Ελλάδος και Ηνωμένων Πολιτειών». Αλλά και ο δεξιότατος «Εθνικός Κήρυξ» θεωρεί ότι πίσω από την ΕΟΔΕΑ κρύβονταν «πράκτορες ξένης δυνάμεως» (17.12.).

Προς επίρρωσιν αυτής της εκτίμησης, πληροφορούμαστε πως «η ΕΟΔΕΑ είναι η έκτη κατά σειράν οργάνωσις η οποία εμφανίζεται εις τας Αθήνας με αντιαμερικανικάς προκηρύξεις» («Τα Νέα» 16.12.). «Μέχρι τούδε», εξηγεί το «Εθνος» (16.12.), «είχον δώσει σημεία ζωής πέντε ή έξ άλλαι τοιαύται μυστικαί οργανώσεις, αυτοκαλούμεναι πατριωτικαί, αι οποίαι είχον περιορισθή μόνον εις την διασποράν ή διανομήν πολυγραφημένων προκηρύξεων εκ των οποίων άλλαι εστρέφοντο κατά του Κομμουνισμού, άλλαι κατά των Αμερικανών και άλλαι κατά των Αμερικανών και των κομμουνιστών μαζί. Καμμία όμως ενεργός εκδήλωσις δεν είχε σημειωθή από τας τοιαύτας μυστικάς οργανώσεις και η Γενική Ασφάλεια δεν είχε μέχρι τούδε ασχοληθή με αυτάς».

Μέσα σε μια βδομάδα, σύμφωνα με επίσημη ανακοίνωση, ανακρίθηκαν για τις εκρήξεις πάνω από 600 άτομα («Αυγή» 21.12.), ανάμεσά τους «πολλοί συχνάζοντες εις την Αμερικανικήν Βιβλιοθήκην» («Εθν. Κήρυξ» 17.12.). Στο δανειστικό όμως τμήμα της USIS, όπου τοποθετήθηκε η βόμβα, πρόσβαση με ειδικά δελτία είχαν πάνω από 5.000 Αθηναίοι («Βήμα» 15.12.). Παράλληλες ανακρίσεις έκαναν στο Ελληνικό και οι Αμερικανοί, σημειώθηκαν μάλιστα και παράπλευρες απώλειες με την «απόλυση ικανού αριθμού εργατοτεχνιτών» («Εθν. Κήρυξ» 17.12.). Ωσπου, στις 23 Δεκεμβρίου, επιβλήθηκε εισαγγελική απαγόρευση κάθε σχετικής δημοσίευσης για να μην παρακωλυθεί το έργο της «αρξαμένης κυρίας ανακρίσεως».

Η αποκάλυψη

Στις 16 Ιανουαρίου, ο αστυνομικός διευθυντής Αθηνών, Θεόδωρος Ρακιντζής, ανακοίνωσε λακωνικά ότι «συνελήφθησαν ως ενεχόμενοι εις τας ως άνω δυναμιτιστικάς εκρήξεις» πέντε νεαροί Ελληνοκύπριοι: ο 30χρονος τελειόφοιτος Θεολογίας και πρόεδρος της Εθνικής Ενώσεως Κυπρίων Φοιτητών (ΕΦΕΚ) Χρήστος Κάιζερ, ο 20χρονος αδελφός του Γεώργιος, φοιτητής Νομικής, ο 22χρονος φοιτητής ΦΜΣ Μιχαήλ Φιλίππου, ο 20χρονος «ανεπάγγελτος» Γεώργιος Κοτσώνης κι ο 24χρονος φοιτητής Φιλολογίας (κι αντιπρόεδρος της ΕΦΕΚ) Πάτροκλος Σταύρου. Η ανακοίνωση συνοδεύτηκε από τη δήλωση πως «η υπόθεσις είναι εθνική και εξόχως λεπτή», η επικοινωνιακή δε διαχείρισή της επαφίεται εξ ολοκλήρου στην ελληνική κυβέρνηση.

«Αι λεπτομέρειαι της υποθέσεως εξακολουθούν να παραμένουν σχεδόν εν τω συνόλω των άγνωστοι», εξηγεί «Το Βήμα» (17.1.), «εφ’ όσον αι αρμόδιαι αστυνομικαί αρχαί, πλην μιας ξηράς και συντόμου ανακοινώσεως, ουδεμίαν άλλην πληροφορίαν ηθέλησαν να παράσχουν εις τους δημοσιογράφους, δια λόγους οι οποίοι, ως είπεν αστυνομική πηγή, «είναι εθνικοί»».

Οπως συνηθίζεται σε τέτοιες περιπτώσεις, η επίσημη σιωπή συμπληρώθηκε με διαρροές «άλλων πηγών» και, λίγο αργότερα, με δηλώσεις του δικηγόρου των συλληφθέντων. Από τη διασταύρωσή τους προκύπτει πως οι πρώτες συλλήψεις (των Χ. Κάιζερ και Π. Σταύρου) πραγματοποιήθηκαν στις 23.12., οι δε υπόλοιπες το επόμενο διήμερο. Κατά την προανάκριση ο πρόεδρος της ΕΦΕΚ ομολόγησε πως ήταν επικεφαλής της ΕΟΔΕΑ κι έδρασε με δυο φίλους του, τους οποίους αρνήθηκε να κατονομάσει. Σιωπηλός φέρεται επίσης να παρέμεινε «δια την προέλευσιν και το είδος των εκρηκτικών μηχανημάτων» («Ακρόπολις» 18.1.). Από τους ανακριτές, φυσικός αυτουργός της τοποθέτησης των βομβών θεωρήθηκε ο Κοτσώνης, πρόσφυγας από την Κύπρο και πρώην εργαζόμενος σε βρετανική στρατιωτική υπηρεσία, ο δε Φιλίππου τσιλιαδόρος. Ο Σταύρου κι ο μικρός Κάιζερ κατηγορήθηκαν ως γνώστες του εγχειρήματος, δίχως ενεργό συμμετοχή – εξ ου και αφέθηκαν προσωρινά ελεύθεροι, ενώ οι υπόλοιποι προφυλακίστηκαν. Σύμφωνα με τις διαρροές, η εξάρθρωση ξεκίνησε με την κατάθεση κάποιου αξιωματικού της αστυνομίας που γνώριζε εκ των ένδον την υπόθεση. Στην κύρια ανάκριση, και οι πέντε συλληφθέντες αρνήθηκαν όλες τις κατηγορίες.

Για τον εθνικόφρονα Τύπο, είχε φτάσει πλέον η ώρα των οδυνηρών παραδοχών: «Δυστυχώς οι δράσται είναι νεαροί Κύπριοι πατριώται, οι οποίοι, εις ένδειξιν διαμαρτυρίας δια την παραγνώρισιν των δικαίων του Κυπριακού λαού υπό της Αμερικανικής διπλωματίας έδρασαν κατ’ αυτόν τον έξαλλον και απαράδεκτον τρόπον», ομολογεί αναγκαστικά ο «Εθνικός Κήρυξ» (17.1.). «Αι έξαλλοι όμως αύται ενέργειαι αποδοκιμάζονται υπό του συνόλου του Ελληνικού λαού διότι ζημιώνουν ηθικώς και υλικώς την χώραν μας. Ηθικώς διότι δημιουργούμεν ζητήματα εις όφελος των εχθρών της Κυπριακής υποθέσεως και υλικώς διότι θα καταβάλωμεν αποζημιώσεις δια τας προξενηθείσας ζημίας. Πάντως η άμεσος ανακάλυψις των δραστών -μία ακόμη απόδειξις της ικανότητος της αστυνομίας μας- διαλύει όσα σκοπίμως διεδόθησαν επί των εν λόγω αποπειρών από εχθρούς της χώρας μας, διά να δυσφημίσουν αυτήν διεθνώς».

Η υλική αποζημίωση που καταβλήθηκε αυθημερόν από το ελληνικό ΥΠΕΞ στη USIS, για την ανασύσταση της βιβλιοθήκης της, ανήλθε σε 1.000.000 δρχ. Η «Αυγή» θα το αναδείξει σε κύριο θέμα, κάνοντας λόγο (17.1.) για «ποινή που επεβλήθη από τους Αμερικανούς εναντίον του Ελληνικού λαού».

Η σιωπή

Παρά τα εντυπωσιακά πρωτοσέλιδα, η υπόθεση ξεφούσκωσε απότομα. Την τρίτη ημέρα μετά την άρση της εισαγγελικής απαγόρευσης, τα σχετικά δημοσιεύματα σταματούν ξαφνικά σε όλο τον Τύπο ανεξαρτήτως απόχρωσης. Στις 31.1. θα δημοσιευτεί στα ψιλά η απόλυση των τριών προφυλακισμένων με χρηματική εγγύηση. Από την έρευνά μας στις εφημερίδες των επόμενων χρόνων στάθηκε αδύνατο να εντοπιστεί εκδίκαση της υπόθεσης, έστω κι αθωωτική. Κατά πάσα πιθανότητα, οι πέντε «υπερεθνικόφρονες» απαλλάχθηκαν με βούλευμα.

Στα μέσα του 1959 ο Σταύρου αναφέρεται πλέον δημόσια ως ιδιαίτερος γραμματέας του Μακαρίου, ιδιότητα που κατά το επίσημο βιογραφικό του απέκτησε το 1957, προτού δηλαδή συλληφθεί. Ο Χρήστος Κάιζερ εργάστηκε στην Κύπρο ως εκπαιδευτικός και παραμένει αγνοούμενος από την τουρκική εισβολή του 1974. Για τον αδελφό του, πάλι, γνωρίζουμε ότι, δύο μήνες μετά τα παραπάνω γεγονότα, «ετραυματίσθη σοβαρώς, εμπλακείς εις τον ανελκυστήρα» μιας πολυκατοικίας («Ελευθερία» 16.3.58) κι ότι το φθινόπωρο της ίδιας χρονιάς ήταν εκπρόσωπος των φοιτητών της Νομικής στην παναθηναϊκή Διοικούσα Επιτροπή («Πανσπουδαστική» 26.11.58).

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

Η «ιερά αγανάκτησις» των βομβιστών

Η στάση της Αριστεράς απέναντι στις εθνικόφρονες αντιαμερικανικές βόμβες του 1957 διαπερνάται απ’ όλες τις αντιφάσεις της τότε φυσιογνωμίας της. Η ανάγκη να βγει από το δόκανο των διώξεων και να σπάσει τις υγειονομικές ζώνες της μετεμφυλιακής απομόνωσής της καβαλώντας το κύμα των αντιδυτικών διαθέσεων που γέννησε το Κυπριακό, η ευνόητη χαρά που της προκαλούσαν οι αντιβρετανικές κι αντιαμερικανικές εξάρσεις των μέχρι πρότινος «μοναρχοφασιστών» διωκτών της, η σύζευξη της ΕΑΜικής πατριωτικής παράδοσης με τον ελληνοκυπριακό αλυτρωτισμό είναι πτυχές που αντικατοπτρίστηκαν (και) στην υπόθεση αυτή.

Αρχικά η ΕΔΑ κατήγγειλε τις εκρήξεις ως προβοκάτσια «ξένων ιμπεριαλιστικών κύκλων». Μετά την εμφάνιση της ΕΟΔΕΑ, η «Αυγή» παρέμεινε εχθρική: «Τρομοκρατική οργάνωσις δρα στην Αθήνα;» αναρωτιέται πρωτοσέλιδα στις 15.12., τονίζοντας πως η προκήρυξη «ενεργεί προγραφάς». Στις 19.12. επαναφέρει το θέμα, κατηγορώντας τους αντικομμουνιστές ότι «συγκαλύπτουν τους πραγματικούς δράστας, για τους οποίους βοά ο κόσμος ποιοι είναι».

Η στάση αυτή ανατράπηκε άρδην μετά τη γνωστοποίηση των συλλήψεων. Η εφημερίδα της ΕΔΑ εξέφρασε διακριτικά την αλληλεγγύη της προς τους διωχθέντες, ευθυγραμμιζόμενη με τη στάση των φοιτητικών συλλόγων. Οι τελευταίοι πραγματοποίησαν μάλιστα και συγκέντρωση «πέριξ του Πανεπιστημίου», που διαλύθηκε αμέσως από την αστυνομία («Πανσπουδαστική» 20.1.58). Από τη στιγμή που οι βομβιστές απέκτησαν πρόσωπο, και μάλιστα εξαιρετικά οικείο, η δράση τους επαναξιολογήθηκε κι αυτή θετικά – όσο, τουλάχιστον, επέτρεπαν οι συνθήκες.

Το διαπιστώνουμε από την κοινή ανακοίνωση διαμαρτυρίας για «την αυθαίρετον ενοχοποίησιν των συλληφθέντων Κυπρίων Συναδέλφων μας», η οποία δημοσιεύθηκε στην «Αυγή» (18.1.) και την «Πανσπουδαστική (20.1.) με την υπογραφή της ΔΕΣΠΑ (προδρόμου της ΕΦΕΕ), της ΕΦΕΚ και της Εθνικής Παμφοιτητικής Ενώσεως:

«Στιγματίζομεν και θεωρούμεν αισχρή τη στάση της εφημερίδος “Ακρόπολις”, διότι εις κύριον άρθρον αναφέρει επί λέξει:

»“Παιδιά μου, είσθε αναμφιβόλως τολμηροί, είσθε πατριώται, είσθε αποφασιστικοί και ριψοκίνδυνοι. Διατί, λοιπόν, να εξαντλήτε αυτάς τας αρετάς εις την καταστροφήν βιβλίων και καρεκλών μιας βιβλιοθήκης εκ του ασφαλούς εις τας Αθήνας; Η ΕΟΚΑ έχει ανάγκη μαχητών και θα ήτο δυνατόν να είχατε φθάσει εις αυτήν προ δύο μηνών!…”

»Τι θέλει να πη με αυτό η “Ακρόπολις”; Οτι έπρεπε να πάη ο Κοτσώνης, ο Κάιζερ και ο Φιλίππου στην Κύπρο, όπου τους περιμένει η τύχη του Καραολή; Δεν ξέρει ότι οπουδήποτε ευρίσκεται κάθε πατριώτης μπορεί να αγωνιστή;

»Μια τέτοια ενέργεια όπως των δυναμιτιστικών αποπειρών κρίνεται ως εθνική ή αντεθνική ανάλογα με το ποιόν του δράστου και τα ελατήρια που τον ώθησαν εις αυτό.

»Εμείς οι Ελληνες φοιτηταί, σαν οι γνησιώτεροι εκπρόσωποι της κοινής γνώμης διά τα εθνικά ζητήματα, πιστεύομεν ότι η ενέργεια αυτή είναι απόρροια και έκφρασι της ιεράς αγανακτήσεως των Ελλήνων πατριωτών εναντίον της ανέκαθεν αχαρακτηρίστου και εχθρικής στάσεως των Αμερικανών, στην μεγαλύτερη Εθνική μας υπόθεσιν.

»Εμείς οι Ελληνες φοιτηταί είμαστε παρά το πλευρόν των αδίκως κρατουμένων ηρωικών συναδέλφων μας και ζητούμε την άμεση απελευθέρωσή τους».

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

Διαβάστε

*Γιάννης Στεφανίδης «Εν ονόματι του έθνους. Πολιτική κουλτούρα, αλυτρωτισμός και αντιαμερικανισμός στη μεταπολεμική Ελλάδα, 1945-1967» (Θεσσαλονίκη 2010, εκδ. Επίκεντρο). Φιλελεύθερη κριτική παρουσίαση του -δεξιού και κεντρώου, ιδίως- αντιαμερικανισμού των πρώτων μεταπολεμικών δεκαετιών. Ειδική αναφορά στις βόμβες της ΕΟΔΕΑ (σσ. 335-6).

*Ευάγγελος Αβέρωφ-Τοσίτσας «Ιστορία χαμένων ευκαιριών (Κυπριακό, 1950-1960)» (Αθήνα 1981).

Τα απομνημονεύματα του τότε υπουργού Εξωτερικών μνημονεύουν τις βομβιστικές ενέργειες της 13/12/1957 ως «μικρό περισπασμό στις ενέργειές» του να εξασφαλίσει τον μέγιστο αριθμό θετικών ψήφων στη Γ.Σ. του ΟΗΕ. Περιγραφή των διαβημάτων στα οποία προέβη η ελληνική διπλωματία για να περιορίσει τον αντίκτυπό τους.

*Σπύρος Λιναρδάτος «Από τον εμφύλιο στη χούντα» (Αθήνα 1977-86, εκδ. Παπαζήση). Η πολιτική ζωή των μεταπολεμικών χρόνων, όπως την κατέγραψε η πένα του γνωστού δημοσιογράφου. Σύντομη μνεία των εκρήξεων του 1957 και της εμπλοκής του Π. Σταύρου (τ. Γ΄, σ. 271).

*Τάσος Τρίκκας «ΕΔΑ 1951-67. Το νέο πρόσωπο της Αριστεράς» (Αθήνα 2009, εκδ. Θεμέλιο). Εξιστόρηση της μετεμφυλιακής Αριστεράς από ένα στέλεχός της. Επισήμανση της προβοκατορολογίας του 1957 και της τελικής διάψευσής της (τ. Α΄, σ. 499), με αποσιώπηση των εκδηλώσεων αλληλεγγύης προς τους συλληφθέντες.

*Κων/νος Σβολόπουλος (επιμ.) «Κωνσταντίνος Καραμανλής. Αρχείο. Γεγονότα και κείμενα» (Αθήνα 1997, εκδ. Ιδρυμα Κ. Καραμανλής). Επίσημα στοιχεία από το αρχείο του τότε πρωθυπουργού για την προσφυγή στον ΟΗΕ, τη σύνοδο του ΝΑΤΟ και το ζήτημα των πυραύλων (τ. Β΄, σ. 472-98). Μικρή -και μάλλον αμήχανη- αναφορά στην υπόθεση των βομβών (σ. 498).

ΦΟΡΕΙΣ ΤΟΥ ΙΟΥ: Τάσος Κωστόπουλος, Αντα Ψαρρά, Δημήτρης Ψαρράς [email protected]