Pierre-Daniel Huet
«Πραγματεία περί της καταγωγής των μυθιστορημάτων»
Εισαγωγή – μετάφραση – σημειώσεις, Δημήτρης Δολαψάκης
Εκδόσεις Περίπλους, σ. 244
«Ο θάνατος του είδους
Αρθρα και δοκίμια για τον Γιώργο Αριστηνό»
Με 22 σχέδια του Γιώργου Λαζόγκα, εκδόσεις Μικρή Αρκτος, σ. 190.
Του Αριστοτέλη Σαΐνη
Μια νύχτα του 1693, το κτίριο που στέγαζε μια από τις μεγαλύτερες παρισινές βιβλιοθήκες καταρρέει από το βάρος. Χειρόγραφα, βιβλία και χαρτιά σκορπίζονται. Ιδιοκτήτης της περιώνυμης βιβλιοθήκης ένας από τους σπουδαιότερους λόγιους της εποχής, ο Πιερ-Ντανιέλ Υέ (1630-1721). Ο εξελληνισμένος Υέτιος –επωνυμία του Δία που φέρνει βροχή–, ήταν πολύγλωσσος μελετητής, ποιητής και άπαξ μυθιστοριογράφος, αλλά και σκεπτικιστής φιλόσοφος, με επιρροή στο θεωρητικό και λογοτεχνικό έργο των συγχρόνων του.
Η πραγματεία του «Περί της καταγωγής των μυθιστορημάτων» (1670) –όπου επιστρατεύεται η αυθεντία του Αριστοτέλη– εγκαινιάζει την ιστορία του μυθιστορήματος αλλά και τη συγκριτική φιλολογία στη Γαλλία. O συνδυασμός του τερπνού μετά του ωφελίμου αλλά και συμβουλές για την ορθή χρήση από τους νέους, αποτελούν πολύτιμες συμβολές στη συζήτηση. Καίρια και πρωτοποριακή η άρνηση ομφαλοσκόπησης στην εθνική παράδοση. Για τον Υέτιο η ιστορία του μυθιστορήματος πρέπει να αναζητηθεί στην κίνηση ανάμεσα στα έθνη, από την αρχαιότητα στις μέρες του.
Σταδιακά oι αναφορές στο έργο του ατόνισαν, το όνομά του σχεδόν ξεχάστηκε. Ωστόσο ο Γάλλος λόγιος συντέλεσε στην άνθηση του μυθιστορηματικού είδους στην Ελλάδα του 19ου αιώνα. Το βιβλίο του αποτέλεσε σημαντικό βοήθημα στη μελέτη του Κοραή, όπως αποδεικνύει η εμπεριστατωμένη εισαγωγή του μεταφραστή και επιμελητή της έκδοσης Δημήτρη Δολαψάκη. Ο Κοραής, χρησιμοποιώντας τα κριτικά εργαλεία του Αριστοτέλη στην «Επιστολή προς Αλέξανδρον Βασιλείου», που προτάσσει της έκδοσης των «Αιθιοπικών» (1804), συντάσσεται με την προηγηθείσα κατά 135 χρόνια άποψη του Υέτιου.
Μια άλλη εφιαλτική νύχτα, σε μια σοφίτα της σύγχρονης Αθήνας, ένας άλλος συγγραφέας, μπαινοβγαίνοντας σε βιβλία ή σε πίνακες ζωγραφικής, προσπαθεί να συρθεί από το γραφείο «με το αρθρωτό φωτιστικό και το γαλλο-ελληνικό λεξικό του Ηπίτη» μέχρι το κρεβάτι. Μια νυχτερινή πορεία αυτογνωσίας που διαρκεί διακόσιες σελίδες. Είναι η «υπόθεση» του τελευταίου μυθιστορήματος («Flash στη νύχτα», Τόπος, 2012) του Γιώργου Αριστηνού. Ο επιθετικός μονόλογος του παρεμβατικού και αλαζόνα αφηγητή συμπυκνώνει τις εκλεκτικές συγγένειες και αναζητήσεις του συγγραφέα και κορυφώνει την πορεία που άρχισε το 1982 με μεικτά -πλην νόμιμα- είδη που συνδύαζαν την παράδοση της μοντέρνας λογοτεχνίας του Κακού με τη θεωρία της λογοτεχνίας.
………………………………………
Δεν είναι τυχαίο ότι οι περισσότερες μελέτες του τόμου με τον περίεργο τίτλο, «Ο θάνατος του είδους», εστιάζουν στο τελευταίο μυθιστόρημα: ο Συμεών Σταμπουλού, ο Μάνος Στεφανίδης, ο Νίκος Σιδέρης, ο Αποστόλης Αρτινός, η Εύη Βογιατζάκη και ο γράφων εστιάζουν παραμετρικά και με διαφορετικές θεωρητικές αφετηρίες, σε παράπλευρες όψεις ενός μοντέρνου πολυπρισματικού μυθιστορήματος. Ο Ηλίας Γιούρης, με αφορμή την ανατομία της δολοφονικής ευφυΐας στον «Δολοφόνο» (2000), εξετάζει την εξέλιξη των αφηγηματικών τρόπων του συγγραφέα, ενώ στην πρώιμη πεζογραφία του Αριστηνού στρέφονται οι παλαιότερες μελέτες του Δημήτρη Αγγελάτου. Για «εφαρμοσμένη θεωρία λογοτεχνίας», που διασώζεται από τους κινδύνους παρόμοιων εγχειρημάτων, κάνει λόγο ο Μάριος Μαρκίδης, τα κείμενα του οποίου (και του ψευδώνυμου alter ego του, Δ. Αιγινήτη) υπενθυμίζουν τις κατακτήσεις της επιστολικής δοκιμιογραφίας του ψυχαναλυτή-συγγραφέα και συνεργάτη των αειθαλών «Σημειώσεων».
Το «κανονικό» μυθιστόρημα για τον Υέτιο, αυτό δηλαδή που ακολουθεί τους αριστοτελικούς κανόνες εποποιίας, το οποίο γρήγορα μεταμορφώθηκε με τους ρεαλιστικούς κώδικες σε προνομιούχο μέσο κοινωνικής ανάλυσης, απέχει φυσικά από τον προκλητικό, ποιητικό νατουραλισμό του Αριστηνού. Μεσολάβησαν χρόνια εξέλιξης. Παμφάγο είδος το μυθιστόρημα, απορρόφησε μετα-παραμορφώνοντας άλλες καλλιτεχνικές μορφές και κυριάρχησε στον 20ό αιώνα: απλώθηκε στον χρόνο ή συμπυκνώθηκε σε λίγες στιγμές, απλώθηκε στον χώρο ή εγκλωβίστηκε σε τέσσερεις τοίχους, έγινε πίνακας ή εικόνα, συμφωνία ή φούγκα, καθεδρικός ναός ή πολυκατοικία κ.ο.κ. Η «Επιστολή του Λόρδου Τσάντος» του Χόφμανσταλ, οι ετερώνυμοι του Πεσόα και οι επαναναγνώσεις του Μπόρχες, ρημαγμένες γαίες και Οδυσσείς, η σιωπή του Μπέκετ και η σύγχρονη ανακύκλωση του ύστερου μοντερνισμού, ορίζουν τον χώρο από όπου αρδεύεται ο Αριστηνός.
Διαβάζω στο οπισθόφυλλο του «Flash στη νύχτα»: «Βιβλίο ακραίου παροξυσμού, δεν συστήνεται για φιλήσυχους αστούς ή προλετάριους, ούτε βέβαια για τις φουαγκραχήνες των βορείων ή νοτίων προαστίων». Μεσολάβησε, μεταξύ άλλων, η «γροθιά στο κεφάλι» του Κάφκα, από την πρώτη πραγματεία περί μυθιστορήματος του πάλαι ποτέ Υέτιου, όπου το είδος οριζόταν ως «προϊόν κατανάλωσης για ανθρώπους της σχόλης»…
