Κώστας Γαλανόπουλος
«Δημήτριος Μάτσαλης “Είμαι αναρχικός, αναρχικώτατος”»,
Εκδόσεις Βιβλιοπέλαγος
Του Γιώργου Σταματόπουλου
Τόσο ο συγγραφέας στον πρόλογό του όσο και ο εκδότης στο οπισθόφυλλο επισημαίνουν τη διαρκή επικαιρότητα της πολιτικής βίας και τον διάλογο που διεξάγεται εδώ και έναν αιώνα, χωρίς ωστόσο να έχει σημειωθεί κάποια πρόοδος, χωρίς να έχουν κατασταλάξει οι συνομιλητές και οι διαφωνούντες.
Η μονογραφία αυτή του Κώστα Γαλανόπουλου φέρνει στο φως, αφ' ενός τον κοινωνικό αποκλεισμό του μεγαλύτερου πληθυσμού καθώς και τα βίαια μέσα που μετέρχεται και χρησιμοποιεί ο κρατικός μηχανισμός. Τον πόλεμο δηλαδή που εξαπολύουν η άρχουσα τάξη και οι ελίτ εναντίον της κοινωνίας, πόλεμο που τον βιώνουμε καλά στο δέρμα μας όλοι σήμερα. Δεικνύει συνάμα τα πρώτα βήματα του αναρχισμού στην Ελλάδα στα τέλη του 19ου αιώνα.
Πρόκειται για ένα γερά δομημένο βιβλίο από έναν νηφάλιο και αντικειμενικό συγγραφέα. Καταγράφει με αυστηρότητα τα γεγονότα όπως τα αναφέρει ο Τύπος της εποχής (δολοφονία ενός τραπεζίτη από έναν αναρχικό τσαγκάρη, τον Δημ. Μάτσαλη) και αντλεί παραθέματα από όλους τους στοχαστές, είτε εχθρικώς είτε φιλικά κείμενους προς τον αναρχισμό, είτε οπαδοί του Στίρνερ είναι αυτοί είτε οπαδοί του Προυντόν ή του Μάρεϊ Μπούκτσιν, είτε επικριτές, είτε υποστηρικτές της λαϊκής βίας.
Γίνεται φανερή η προσπάθεια του κράτους να υποβαθμίσει ή να εξοβελίσει ακόμη τα αίτια που γεννούν την πολιτική βία, γιατί είναι αυτό το ίδιο το κράτος που τη γεννά σπρώχνοντας στη φτώχεια και την εξαθλίωση το μεγαλύτερο μέρος της κοινωνίας. Ο τεράστιος αντίκτυπος που είχε η δολοφονία του τραπεζίτη στην Πάτρα του τέλους του 19ου αιώνα «ταρακούνησε» την κοινωνία και τον κρατικό μηχανισμό. Ταυτόχρονα ανέδειξε τις άθλιες συνθήκες διαβίωσης των εργατών.
Πάντως το φαινόμενο της έμπρακτης προπαγάνδας, να προωθείς δηλαδή τις ιδέες σου με ακραίες, απελπισμένες πράξεις, χάνει τον συμβολισμό του και τον απόηχο ενός αφελούς ηρωισμού.
Η πολύ ωραία αφήγηση και ο πλούτος των παραπομπών σε θεωρητικούς του αναρχισμού φέρνουν στην επικαιρότητα τη γοητεία που ασκεί διαχρονικά η αναρχία σε ατίθασα πνεύματα ως περιέχουσα μεγάλο ιδεολογικό και φιλοσοφικό πολιτικό πρόταγμα. Μαζί με αυτό, όμως, φαίνεται και η αρνητική εντύπωση που προκαλούν τεροριστές της αναρχίας, σε σημείο να χρησιμοποιείται ο όρος σήμερα με υποτιμητική σημασία από την ίδια την κοινωνία. Ο συγγραφέας, συνειδητά νομίζω, μας αναγκάζει να επαναστοχαστούμε πάνω στη θεωρία της αναρχίας και να συνομιλήσουμε με τους μεγάλους θεωρητικούς της.
Οι αναρχικοί οφείλουν να είναι κοντά στην κοινωνία και όχι να καταναλίσκονται σε κλεφτοπόλεμο με τις κατασταλτικές δυνάμεις.
Ο συγγραφέας καταγράφει με αυστηρά, θα 'λεγε κανείς, επιστημονική ματιά τη διαδρομή και τη μετεξέλιξη των ιδεών της αναρχίας, από τον φεντεραλισμό του Προυντόν, τους μηδενιστές, τους τεροριστές, τους κοινοτικούς, τους ελευθεριακούς έως σήμερα. Πρόκειται για γοητευτικό βιβλίο, σύντομο αλλά πλούσιο σε παραπομπές κρίσιμων για τον αναρχισμό συγγραφέων.
Ο αναρχικός άνθρωπος σέβεται τη ζωή, προσπαθώντας να βρει χώρο ανάμεσα στην ωμή βία του κράτους και την απελπισία των κοινωνικών στρωμάτων, μακριά από φανατισμούς και εγκληματικότητα. Η στάση των αναρχικών απέναντι στην πολιτική βία έχει ερμηνευτεί από τον Μπακούνιν και την Εμμα Γκόλντμαν.
Ο πρώτος την απέδιδε σε μια ιδιάζουσα προσωπική και ιδεολογική ιδιοσυστασία και η δεύτερη στη συντριπτική πίεση και απανθρωπιά της εξουσιαστικής οργάνωσης. Ο δε Κροπότκιν δεν μπορούσε να καταδικάσει τους απελπισμένους. Εχει σημασία ο επίλογος, μάλλον η κατακλείδα του επιλόγου που έχει ο συγγραφέας, λόγια ενός Βολιώτη αναρχικού τσιγαρά: «Αναρχισμός δε θα πη μπόμπα και δυναμίτις, αλλά είνε σύστημα φιλοσοφικό με ορισμένας αρχάς που συζητούνται σοβαρά και από σοβαρά πνεύματα σ' όλα τα άλλα κράτη».
Δεν εισακούστηκε. Ηταν πάνω στο ξεψύχισμα των πρώιμων αναρχικών ιδεών στον ελλαδικό χώρο, όπως σημειώνει ο συγγραφέας.
Σήμερα είναι μια θαυμάσια ευκαιρία να ξαναβγούν στο προσκήνιο και στην πολιτική ζωή του τόπου, γιατί περιέχουν βαθύτητα και ανθρωπιά, ειρήνη και ελευθερία.
Η μελέτη του Κώστα Γαλανόπουλου, πραγματικά απολαυστική, με ωραία ελληνικά και επιστημονική μεθοδολογία, είναι ένα βήμα προς τον διάλογο και την πολιτική.
