Ο πέτρινος υδρόμυλος, που κατασκευάστηκε το 1876 και έχει κηρυχθεί διατηρητέος από το 1991, κινδυνεύει από έλλειψη κονδυλίων να καταρρεύσει. Μια εκδήλωση σήμερα στο Πολυτεχνείο παρουσιάζει τις προτάσεις για την «επόμενη μέρα»

Της Χαράς Τζαναβάρα

Διασώθηκε δύο φορές από την αρχιτεκτονική «κακοποίηση», αλλά τώρα κινδυνεύει με οριστική κατάρρευση από τον χρόνο και τα καιρικά φαινόμενα. Ο λόγος για υδρόμυλο της Ανδρου, τη Φάμπρικα Εμπειρίκου όπως είναι γνωστή και πέρα από τα γεωγραφικά όρια του νησιού.

Το συγκρότημα των πέντε πέτρινων κτιρίων, έργο του 1876, έχει κηρυχθεί διατηρητέο από το 1991 μαζί με τον περιβάλλοντα χώρο. Αυτό όμως δεν εμπόδισε το 2012 την αρμόδια υπηρεσία να εκδώσει οικοδομική άδεια για νέο κτίριο σε απόσταση λιγότερη από 50 μέτρα από τα πετρόκτιστα. Η απόπειρα ευτυχώς έμεινε στα σχέδια χάρη στην άμεση κινητοποίηση της μη κερδοσκοπικής οργάνωσης MONUMENTA, που έκανε παρέμβαση προς το ΣτΕ και το τμήμα παραδοσιακών οικισμών του υπουργείου Περιβάλλοντος («Εφ.Συν.» 6/7/2013), πετυχαίνοντας τη θωράκιση του μικρού αλλά σημαντικού συγκροτήματος, το οποίο είναι ένα από τα λίγα δείγματα τη βιομηχανικής αρχιτεκτονικής του 19ου αιώνα σε όλες τις Κυκλάδες.

Εδώ και ένα χρόνο ξεκίνησε η συντονισμένη προσπάθεια για την ανάδειξη του συγκροτήματος, αλλά το μεγάλο εμπόδιο είναι η έλλειψη κονδυλίων. Αυτή τη φορά τη σκυτάλη, μαζί με τη MONUMENTA, παρέλαβαν το ελληνικό τμήμα της ΤICCIH, της διεθνούς οργάνωσης για την προστασία της βιομηχανικής κληρονομιάς, το Ινστιτούτο ελληνικών μύλων, η Εταιρεία Ανδρίων Επιστημόνων, αλλά και η αρχιτεκτονική σχολή του Πολυτεχνείου, που οργανώνουν απόψε παρουσίαση των προτάσεών τους για την «επόμενη ημέρα», δίνοντας παράλληλα τον λόγο στους φορείς του νησιού, που καλούνται να πάρουν την υπόθεση στα χέρια τους.

Ο υδρόμυλος βρίσκεται σε ένα πανέμορφο τοπίο δίπλα στο ποτάμι, στην τοποθεσία Πέρα Πάντα, πολύ κοντά στις Στενιές. Κατασκευάστηκε από τον Κωνσταντίνο Εμπειρίκο, που αποφάσισε να μεταφέρει στάρι από τη Ρουμανία, όπου ήταν η έδρα των επιχειρήσεών του, στο νησί καταγωγής της οικογένειάς του και να το επεξεργάζεται αξιοποιώντας το νερό του ποταμιού, που αφθονούσε στην Ανδρο σε αντίθεση με τις υπόλοιπες Κυκλάδες. Αλλωστε, στα τέλη του 19ου αιώνα το νησί ήταν το δεύτερο βιομηχανικό κέντρο μετά τη Σύρο.

Η επιχείρηση άνθησε για χρόνια, δίνοντας δουλειά στους κατοίκους του νησιού, αλλά και στους ναυτικούς που έκαναν… διάλειμμα στα ταξίδια τους στις θάλασσες. Γρήγορα οι εγκαταστάσεις επεκτάθηκαν και προστέθηκαν δύο κτίσματα, ώστε ο μύλος να γίνει ατμοκίνητος. Γραπτές μαρτυρίες του 1900 αναφέρουν ότι η εταιρεία είχε επεκτείνει τις δραστηριότητές της και στην παραγωγή μακαρονιών. Δύο χρόνια αργότερα, με τη ριζική ανακαίνιση, μπήκαν κυλινδρόμυλοι και το συγκρότημα ηλεκτροφωτίστηκε. Το 1930, λόγω οικονομικών προβλημάτων, η Φάμπρικα σταμάτησε τη λειτουργία της και δούλεψε μόνον για μικρό διάστημα στην περίοδο της Κατοχής για να εξασφαλίσει αλεύρι στους κατοίκους του νησιού.

Το βασικό κτίριο του πετρόχτιστου συγκροτήματος είναι πενταώροφο και κατασκευάστηκε πρώτο. Διαθέτει υποδειγματική ορθογωνική κάτοψη, όπως απαιτούσε η ανδριώτικη αρχιτεκτονική, καθώς και δίρριχτη κεραμωτή στέγη, που δυστυχώς καταστράφηκε από πυρκαγιά το 1970. Διασώθηκε, όμως, μέχρι σήμερα ο βασικός εξοπλισμός του: η μεγάλη σιδερένια «φτερωτή», το βασικό εξάρτημα του μύλου που είναι από τα λίγα τα οποία αξιοποιούσαν την υδατόπτωση, ο αλεστικός μηχανισμός, ο λέβητας, οι τροχαλίες και τέσσερα ζεύγη μυλόλιθων.

Το συγκρότημα των 1.550 τετραγωνικών άντεξε στον χρόνο και με εργασίες αναστήλωσης μπορεί να λειτουργήσει ως μουσείο αλευροβιομηχανίας με εκθέματα τα μηχανήματα που διασώθηκαν. Για την επιβίωση του εγχειρήματος, όμως, χρειάζεται να ενταχθεί στο πολιτιστικό περιβάλλον της Ανδρου που διαθέτει μουσεία διεθνούς βεληνεκούς, ενώ είναι απαραίτητο να γίνουν έργα πρόσβασης στον χώρο, που σήμερα γίνεται με ένα χωμάτινο μονοπάτι.

* INFO: Η εκδήλωση φιλοξενείται στην αίθουσα Τελετών, στο κτίριο Αβέρωφ, στο Πολυτεχνείο (συγκρότημα Πατησίων, είσοδος από οδό Στουρνάρη). Ωρα έναρξης 5.30 μ.μ.