Της Βένας Γεωργακοπούλου
Οποιος σημαντικός ξένος συγγραφέας και να γράψει μυθιστόρημα εμπνευσμένος από τη Βίβλο, είτε είναι ο Νταν Μπράουν είτε ο Γκορ Βιντάλ και ο Φίλιπ Πούλμαν, είναι σίγουρο πως τις αντιδράσεις δεν θα τις γλιτώσει. Σε κόσμιο, φυσικά, επίπεδο, μια και μιλάμε για την πολιτισμένη Δύση και όχι για τα περίχωρα του «Χυτηρίου» και την επικράτεια της Χρυσής Αυγής.
Η νέα άφιξη στη σχετική λίστα είναι ο κορυφαίος Ιρλανδός συγγραφέας Κολμ Τόιμπιν. Το μικρής έκτασης μυθιστόρημά του «The testament of Mary» («H διαθήκη της Μαρίας»), που μόλις κυκλοφόρησε και έγινε δεκτό με πολύ θερμό τρόπο από την κριτική, δίνει φωνή στην Παναγία – με έναν ιδιαίτερο, αλλά παραδόξως αρκετά κοντά στα Ευαγγέλια τρόπο.
Η «φυλακισμένη» της Εφέσου
Ο Τόιμπιν τοποθετεί τη δράση στην Εφεσο, εκεί όπου σύμφωνα με τον θρύλο πέρασε τα τελευταία χρόνια της ζωής της. Ο Χριστός έχει σταυρωθεί πριν από λίγα χρόνια, οι μαθητές του ετοιμάζουν τη θεοποίησή του. Αλλά αυτή δεν συμφωνεί ότι ο γιος της είναι γιος του Θεού, ούτε ότι αυτοί οι «παράταιροι άνθρωποι που είχε μαζέψει γύρω του, άνδρες που δεν μπορούσαν ούτε στα μάτια να κοιτάξουν τις γυναίκες, ήταν άγιοι Απόστολοι». Δύο από αυτούς, άλλωστε, μάλλον ο Παύλος και ο Ιωάννης, είναι οι προστάτες της, της εξασφαλίζουν τροφή και στέγη και την επισκέπτονται συχνά.
Ο συγγραφέας, παρουσιάζοντας πρόσφατα ο ίδιος το βιβλίο του στην «Γκάρντιαν», έγραψε για τη Μαρία του: «Οι Απόστολοι την αντιπαθούν, το ίδιο και αυτή. Τους φοβάται, αλλά και τους έχει ανάγκη. Ομως το μόνο που την απασχολεί είναι η αλήθεια των δικών της βασάνων, η αλήθεια όσων είδε με τα μάτια της. Αυτοί επιθυμούν να καταγράψουν τη δική τους εκδοχή των γεγονότων για να χτίσουν μια νέα θρησκεία. Αυτή θα έχει μία και μοναδική ευκαιρία να πει τι συνέβη.
Τα λόγια, όμως, των Αποστόλων θα μείνουν στους αιώνες. Η δική της αφήγηση για τον θάνατο του Λαζάρου, τον γάμο στην Κανά ή τη Σταύρωση ανήκουν στην επικράτεια του τραύματος, των προσωπικών αναμνήσεων, του χαμένου χρόνου και όχι του μύθου ή της θρησκείας. Η Μαρία μιλάει σε έναν αιώνιο ενεστώτα χρόνο, ζώντας σε ένα τοπίο που κυριαρχείται ακόμα από τους αρχαίους Ελληνες θεούς. Η εβραϊκή καταγωγή της είναι κι αυτή μια μακρινή ανάμνηση».
Ο Ιωάννης ήξερε τον Αισχύλο
Πολλοί είναι οι κριτικοί που διέκριναν στη Μαρία του Κολμ Τόιμπιν ομοιότητα με τραγικές ηρωίδες. Αλλά και ο ίδιος ο Τόιμπιν εξηγώντας πώς προέκυψε το νέο του μυθιστόρημα δίνει μεγάλη έμφαση στις ελληνικές επιρροές του. Θυμάται ότι πριν αρχίσει να γράφει είχε βυθιστεί στη Μήδεια, την Ηλέκτρα και την Αντιγόνη` ότι πήγε στην Εφεσο και «επισκέφτηκε ακτές που εντελώς πρόσφατα ήταν ακόμα ελληνικές», γνώρισε αρχαίους ναούς και θέατρα. «Αυτό που με εντυπωσίασε», έγραψε στην «Γκάρντιαν», «ήταν ότι ο χώρος αυτός ήταν ακόμα σημαδεμένος από τη θεά Αρτεμη, ότι η φιγούρα της κυριαρχούσε στα μουσεία».
Και κάτι ακόμα. Ο Κολμ Τόιμπιν διάβασε πως όταν ο Ιωάννης έγραφε το δικό του Ευαγγέλιο είχε πιθανόν στο μυαλό του τον… Αισχύλο. «Ο Ιωάννης ήταν αυτός που τοποθέτησε τη Μαρία κάτω από τον Σταυρό, αυτός που αναφέρει στο Ευαγγέλιό του την ιστορία του Λαζάρου. Η ιδέα ότι ίσως κάποιες από τις ιδέες του τις άντλησε από αρχαίες ελληνικές πηγές, ότι κατάλαβε πόση δύναμη είχαν κάποιες εικόνες από το αρχαίο δράμα, μου φάνηκε θαυμάσια».
Η Εφεσος και το αρχαίο ελληνικό της παρελθόν δεν μονοπώλησαν, φυσικά, την έμπνευσή του. Καντάτες του Μπαχ, έργα του Τζ. Μ. Κουτσί, της Σίλβια Πλαθ, της Ναντίν Γκόρντιμερ, η «Φθινοπωρινή σονάτα» του Μπέργκμαν, όλα βρήκαν τον δρόμο τους στις σελίδες του Τόιμπιν. Κυρίως, όμως, δύο πίνακες: η «Ανάληψη» του Τιτσιάνο και η «Σταύρωση» του Τιντορέτο. Πήγαινε, τα έβλεπε και τα ξαναέβλεπε στη Βενετία.
Στον πρώτο, η Παναγία είναι η μητέρα του Θεού, οι ήχοι του είναι οι φωνές των αγγέλων. Στον δεύτερο, η Μαρία είναι μια ανίσχυρη γυναίκα στα πόδια του Σταυρού. «Νομίζω ότι αυτό το χάσμα μεταξύ των δύο αυτών πινάκων με έσπρωξε να αναρωτηθώ για το πώς η Μαρία μεταμορφώθηκε στα δόγματα της Καθολικής Εκκλησίας αλλά και στην ιταλική ζωγραφική στη βασίλισσα των ουρανών. Οσο περισσότερο κοίταζα τα έργα του Τιτσιάνο και του Τιντορέτο τόσο περισσότερο ένιωθα την ανάγκη του παραμυθά να πει την ιστορία της».
INFO: Τα βιβλία του Κολμ Τόιμπιν που κυκλοφορούν στα ελληνικά είναι τα «Χένρι Τζέιμς, ο δάσκαλος» (εκδόσεις Ωκεανίδα), που είχε βραβευτεί με το IMPAC, και «Λίγο πριν την αυγή» (εκδόσεις Φυτράκη). Δυστυχώς δεν μεταφράστηκε το εξαιρετικό «Μπρούκλιν», έργο του 2009, που του χάρισε το βραβείο Costa.
