Ο Ακης Βλουτής γεμίζει τον ρόλο αξιοθαύμαστα. Δεν είναι ένας συμπλεγματικός, αριβίστας εργοδότης, αλλά μια τυραννισμένη ιδιοφυΐα, ένα άλμπατρος καταδικασμένο να κινείται στις λάσπες της καθημερινότητας

Του Γρηγόρη Ιωαννίδη

Κατεβαίνοντας αντίστροφα τη δημιουργική πορεία του Ιψεν, το Από Μηχανής Θέατρο και ο Ακης Βλουτής βυθίζονται τώρα για δεύτερη φορά στην όψιμη δραματουργία του. Είναι από μόνη της μια ενδιαφέρουσα διαδρομή, κάπως περίεργη, από τις τελικές στις πρώτες υποθέσεις του συγγραφέα, κι από τις εκβολές στις πηγές μιας διαδρομής που καθορίστηκε από την άγρυπνη συνείδηση του θεμελιωτή του σύγχρονου θεάτρου.

Αισθητικά είναι ακόμη περισσότερο προκλητικό το ερώτημα που θέτει το Από Μηχανής: ξεκινάμε από τις παρυφές του εξπρεσιονισμού και προχωρούμε πιο πίσω, στον συμβολισμό, στον κριτικό ρεαλισμό, μέχρι τις αρχές των ιστορικών έμμετρων δραμάτων του. Είναι η ίδια προσωπικότητα του δημιουργού που, καθώς «επιστρέφει» στα πρώτα του βήματα, ανακαλύπτει ότι τα ερωτήματα βρίσκονταν εκεί, από την αρχή, αμετάβλητα και ριζικά, αποκτώντας κάθε φορά διαφορετικές απαντήσεις.

Εργο βαθιάς ωριμότητας

Στην πράξη αυτό σημαίνει, μετά το περσινό, στοχαστικό και κάπως άτυχο ανέβασμα του «Όταν εμείς οι νεκροί ξυπνήσουμε», με τη Ρούλα Πατεράκη, τη στροφή τώρα στον «Αρχιμάστορα Σόλνες». Εργο βαθιάς και επίζηλης ωριμότητας, ουσιαστικά ένα ντουέτο ανάμεσα σε μια ακόρεστη ψυχή και το κίνητρο της δημιουργίας της, ο «Σόλνες» είναι και παραμένει για κάθε ηθοποιό ολκής και για κάθε εθνικό θέατρο ένα σταθερό ζητούμενο. Ζητά κατ’ αρχάς κάποιον που να αφοσιωθεί στον ρόλο, να τον κατακτήσει εκ των έσω, όχι σαν τέχνασμα θεάτρου ή σαν «ρεσιτάλ» υποκριτικής, αλλά και σαν προσωπικό στοίχημα και ρίσκο ζωής. Ο Σόλνες δεν παίζεται μόνο: νιώθεται. Χωρίς την ατομική εμπλοκή του ηθοποιού στα ζητήματα που θέτει το έργο, χωρίς τη συνδιαλλαγή πνευματικότητας ανάμεσα στο ιψενικό πρόσωπο και το πρόσωπο του πρωταγωνιστή, το όλον μένει μετέωρο και ανούσιο, ένα ψέμα.

Κι από την άλλη, η εμπλοκή αυτή είναι ζήτημα αν μπορεί να γίνει μόνο με τα τρικ της ρεαλιστικής σχολής. Η πορεία εξάλλου του ίδιου του ήρωα, του Σόλνες, ξεκινάει εκεί που τα συνήθη βιώματα, οι κοινές προθέσεις και οι δυνατότητες των πολλών σταματούν. Είναι έργο του ενός και για λίγους, ελιτιστικό και αντι-λαϊκό, σύνοψη του μοντερνισμού και επιτομή της θεωρίας για την ατομική ολοκλήρωση μέσα από τη μοναχική και μεγαλειώδη πορεία που καλλιεργούσε το υπόστρωμα του ρομαντισμού. Το έργο παίζεται σε μεγάλα υψόμετρα, στην έξω θύελλα ενός Λιρ, και στη μέσα ενός Αμλετ. Αν θελήσει κανείς να κάνει τον Σόλνες αστό, θα τον κάνει εργολάβο. Ο Ιψεν αντίθετα χτίζει τον ήρωά του στο πιο ψηλό καμπαναριό της πολιτείας του, έτοιμο να αναληφθεί και να τσακιστεί στο μεταξύ ανθρώπινου και θεϊκού.

Το μέγα ζήτημα είναι, λοιπόν, να πείσουμε ότι μια τέτοια κατάθεση μπορεί να ενδιαφέρει σήμερα, και για λόγους σημερινούς. Είναι γεγονός πως η πραγματικότητά μας αμύνεται διαρκώς, συρρικνωμένη, κερδίζοντας ολοένα σε κυνισμό ό,τι χάνει σε ποίηση. Η μορφή ενός –του ενός- που ζητά να χτίσει ουράνιες πολιτείες για να ξεφύγει από τα δικά του δαιμόνια, που συνομιλεί ανοιχτά με τον Θεό και ως ίσος μαζί του, που σκαρφαλώνει στα τελευταία σκαλοπάτια της ανθρώπινης κατασκευής για να νικήσει τους φόβους του γένους με το θάρρος του, δεν είναι ίσως ο πλέον ασφαλής ή επικερδής τρόπος για να κάνουμε θέατρο. Είναι όμως ένας από τους βασικούς λόγους για τους οποίους ασχολούμαστε με αυτό.

Ανακλάσεις ειδώλων

Η παράσταση που σκηνοθέτησε η Κατερίνα Μπερδέκα είναι μια προσωπική συζήτηση του Σόλνες με τον εαυτό και τα δαιμόνιά του, με τον πιο σκοτεινό και ανομολόγητο πόθο του. Οι υπόλοιποι ήρωες δρουν γύρω από αυτόν, σαν ανακλάσεις ειδώλων ή μορφές που υπάρχουν στον νου του. Είναι ένας κόσμος αληθινός όσο και ψεύτικος – ζει κι αυτός όπως ζουν τα εξώκοσμα πλάσματα, τα δαιμόνια και τα τρολ, οι φόβοι και οι πληγές του παρελθόντος. Σε μια καθαρά εξπρεσιονιστική γραμμή τα πράγματα γίνονται υποκειμενικά, ρευστά και διαθλασμένα στο σαστισμένο μυαλό του ήρωα. Ενας κόσμος εξωπραγματικός αλλά κι εκτός της κοινής ηθικής: Ο Σόλνες με τα μέτρα του ρεαλισμού είναι ένας συμπλεγματικός, αριβίστας εργοδότης, που δεν αφήνει να αναπτυχθεί τίποτα κάτω από τη σκιά του. Με τα μέτρα όμως του ρομαντισμού είναι ακόμα μια τυραννισμένη ιδιοφυΐα, ένας καταραμένος που δεν χωρεί ούτε στα μέτρα του Θεού ούτε στα μέτρα του ανθρώπου.

Αυτός ο αποσυνάγωγος, ο έκπτωτος, ο μικρός στα μικρά και μεγαλειώδης στα μεγαλειώδη γίνεται με την ερμηνεία του Ακη Βλουτή κεντρικός πόλος κάθε λέξης και σκέψης. Ο Βλουτής συλλαμβάνει τον Σόλνες σαν βασανισμένο νου, σώμα που η αδυναμία ολοκλήρωσης και παραπέρα εξέλιξης το κάνει να μοιάζει ανάμεσα στους άλλους του γένους του ταπεινό και σαστισμένο. Μοιάζει με άλμπατρος, που έχει καταδικαστεί να κινείται στις λάσπες της καθημερινότητας. Και είναι η νεαρή, γεμάτη ζωτική δύναμη Χίλντα –παίζεται με ήρεμη αυτοπεποίθηση, χωρίς υπερβολές, από τη Βασιλική Τρουφάκου– που θα του θυμίζει ότι η φυσική του αποστολή είναι να πετάει.

Για μία ακόμη φορά ο Βλουτής γεμίζει έναν ρόλο –και τι ρόλο– απ’ άκρη σ’ άκρη, σε βάθος και μήκος αξιοθαύμαστα. Είναι ένας από τους σημαντικότερους ηθοποιούς μας, άξιος για παραστάσεις και ρόλους εθνικού βεληνεκούς. Σε αυτό το θέατρο της όμορφης ασφαλώς αποστολής αλλά και της μικρομεσαίας κλίμακας, το ταλέντο του ασφυκτιά, τον οδηγεί μοιραία σε υπερβολή τρόπων και έκφρασης.

Κοντά του στέκονται με πειθώ οι υπόλοιποι. Η Διώνη Κουρτάκη είναι μια πληγωμένη και αξιοπρεπέστατη κυρία Σόλνες, ψυχρή σαν πάγος κι ευάλωτη σαν κρύσταλλο. Επαρκής ο Ιερώνυμος Καλετσάνος σαν γιατρός Χέρνταλ. Ερρίκος Λίτσης, Αθηνά Μπερδέκα και Κωνσταντίνος Μωραΐτης κυκλοφορούν σαν σκιές ή σαν τρολ στον χώρο του ημι-αοράτου.