Της Αννας Κιβρακίδου*
Περιμένοντας με ενδιαφέρον την εξέλιξη της έρευνας για τον θάνατο του κρατούμενου Ιλί Καρέλι, που προκάλεσε την κοινή γνώμη και εγείρει πολλά ερωτήματα σχετικά με τις συνθήκες του θανάτου του και το ενδεχόμενο βασανισμού του, χρήσιμο είναι να γίνουν ευρύτερα γνωστές μερικές αρχές που το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων δέχεται παγίως σε περιστατικά όπου υπάρχει η υποψία για άσκηση κρατικής βίας, αλλά και κανόνες που ισχύουν για τις συνθήκες κράτησης και ειδικότερα στο ζήτημα της ιατρικής μεταχείρισης των κρατουμένων:
1. Τα άτομα που βρίσκονται υπό κράτηση, όντας (εκ του γεγονότος αυτού) σε ευάλωτη θέση, χρήζουν της ιδιαίτερης προστασίας των αρχών (Babar Ahmad and others Vs. The United Kingdom, 2012, παρ. 215).
2. Υπάρχουν τρία ειδικότερα στοιχεία που πρέπει να ληφθούν υπόψη σε σχέση με τη συμβατότητα της κατάστασης υγείας του κρατουμένου με την κράτησή του: (α) η ιατρική κατάσταση του φυλακισμένου, (β) η επάρκεια της ιατρικής αρωγής και φροντίδας που παρέχεται κατά την κράτηση και (γ) η χρησιμότητα της διατήρησης του μέτρου κράτησης, με δεδομένη την κατάσταση της υγείας του κρατουμένου (Vladimir Vasilyev Vs. Russia, 2012, παρ. 58). Το ότι στην προκειμένη περίπτωση ο κρατούμενος δεν ζήτησε ιατρική εξέταση, δεν μπορεί αποφασιστικά να απαλλάξει τις αρχές από την ευθύνη να μεριμνούν με επαρκή τρόπο για την προστασία της υγείας του (Anguelova Vs. Bulgaria, 2002), οι οποίες όφειλαν να ενεργήσουν ό,τι ήταν απαραίτητο για να μη διατρέξει κίνδυνο η ζωή του, με κατάλληλη φροντίδα και συχνή παρακολούθηση (Vladimir Vasilyev Vs. Russia, 2012, παρ. 58).
3. Eχει καθιερωθεί ως κανόνας πλέον ότι, όταν ένας κρατούμενος είναι υγιής κατά τον χρόνο της (αρχικής) κράτησής του και κατά τη διάρκεια αυτής η υγεία του χειροτερεύει, το βάρος απόδειξης ότι δεν ευθύνονται φέρουν οι αρχές (επειδή τα πραγματικά περιστατικά βρίσκονται στην αποκλειστική γνώση τους), οι οποίες υποχρεούνται να παρέχουν πειστικές εξηγήσεις για την κατάσταση (Turan Cakir Vs. Belgique, 2009, παρ. 54, 55), υποχρέωση που είναι ακόμα πιο αυστηρή όταν ο κρατούμενος τελικά πεθαίνει (Bekirski Vs. Bulgaria, 2010, παρ. 121, Salman Vs. Turkey, 2000, παρ. 99). Η αποτυχία των αρχών να παρέχουν επαρκείς εξηγήσεις εγείρει ζήτημα παράβασης του αρ. 3 ΕΣΔΑ (Vladimir Vasilyev Vs. Russia, 2012, παρ. 55).
4Τέλος, το κράτος έχει τη θετική υποχρέωση (positive obligation) από την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, σε περιπτώσεις που υπάρχει βάσιμη υποψία άσκησης κρατικής βίας, να διεξάγει αποτελεσματική έρευνα, βασική προϋπόθεση της οποίας είναι η ανεξαρτησία συγκεκριμένα, να μη διενεργείται από υπαλλήλους της ίδιας μονάδας ή που έχουν οποιονδήποτε ιεραρχικό ή θεσμικό δεσμό με τις εξεταζόμενες αρχές (Mehmet Emin Yuksel Vs. Turkey, 2004, παρ. 37).
Πριν καν διευκρινιστούν τα πραγματικά περιστατικά, είναι ήδη σημαντική για τον δημόσιο διάλογο η γνωστοποίηση των ανωτέρω αρχών του ΕΔΔΑ, στο πλαίσιο της ερμηνείας των αρ. 2 (προστασία της ζωής) και 3 της ΕΣΔΑ (απαγόρευση βασανιστηρίων και απάνθρωπης ή εξευτελιστικής μεταχείρισης), που μαζί φυλάσσουν τις πιο θεμελιώδεις αξίες των δημοκρατικών κοινωνιών που απαρτίζουν το Συμβούλιο της Ευρώπης (Ενδεικτικά, Nevmerzhitsky Vs. Ukraine, 2005, παρ. 79). Το Δικαστήριο του Στρασβούργου, μέσα από την πλούσια νομολογία του που διαμορφώθηκε από πολυάριθμες περιπτώσεις κρατικής βίας, βασανισμών, απάνθρωπης και εξευτελιστικής μεταχείρισης, ενίοτε δε με αποτέλεσμα τον θάνατο του θύματος (Bekirski Vs Bulgaria, 2010, Ali and Ayse Duran Vs Turkey, 2008, A ktas Vs Turkey, 2003, Anguelova Vs Bulgaria, 2002, Salman Vs Turkey, 2000.), έχει καθιερώσει κανόνες που συμβάλλουν στη συγκεκριμένη ερμηνεία των παραπάνω βασικών αρχών, και θέτει ανεξαιρέτως σε κεντρική θέση την προστασία της αξίας του ανθρώπου, η οποία υπό το πρίσμα του αρ. 3 της ΕΣΔΑ είναι απόλυτη (Ενδεικτικά, Öcalan c. Turquie (No 2), 2014, παρ. 97).
…………………………………………………………………
* Δικηγόρος, MΔΕ Ποινικού Δικαίου
