Εχουν φύγει και οι δύο από τη ζωή. Συναντιούνται όμως στον ίδιο χώρο η κορυφαία της διασποράς Χρύσα (Βαρδέα) και η Χρύσα Ρωμανού με έργα τους της δεκαετίας του ’60 εμπνευσμένα από τις εφημερίδες, αν και εντελώς διαφορετικά μεταξύ τους
Η Χρύσα (Βαρδέα), που έφυγε από τη ζωή πριν από λίγο καιρό (1933–2013), και η Χρύσα Ρωμανού (1931-2006), δυο κορυφαίες εικαστικοί της ίδιας γενιάς, γυναίκες δυναμικές, έκαναν αισθητή την παρουσία τους στο καλλιτεχνικό πεδίο σε δύσκολους καιρούς. Δεν είχαν πολλά κοινά στην τέχνη τους. Εκτός από το μικρό τους όνομα τις ενώνει όμως και το γεγονός ότι βρέθηκαν στην αιχμή της πρωτοπορίας πολύ νέες και ανέδειξαν αναδυόμενα φαινόμενα της εποχής τους, όπως η κατανάλωση και η διαφήμιση.
Η Χρύσα, μετά από σπουδές στο Παρίσι, έζησε στην Αμερική και έκανε μεγάλων διαστάσεων γλυπτά που χαρακτηρίζονται από τη γεωμετρία, τη χρήση νέον, τις επιρροές από τη γραφή αλλά και τις βυζαντινές εικόνες. Η Ρωμανού από την άλλη, σύντροφος του Νίκου Κεσσανλή, σπούδασε στην Αθήνα και έμεινε για 20 χρόνια στο Παρίσι, ενώ ανέδειξε με τα κολάζ της τις κοινωνικές διαστάσεις της τέχνης.
Οι δυο τους συναντιούνται στην έκθεση «Chryssa + Χρύσα», που εγκαινιάζεται αύριο στην γκαλερί Kalfayan στο πλαίσιο του ετήσιου αφιερώματος της αίθουσας τέχνης σε Ελληνες καλλιτέχνες της μεταπολεμικής περιόδου. Στο επίκεντρο βρίσκεται η δράση τους τη δεκαετία του ’60, μια γόνιμη και ξεχωριστή και για τις δυο τους περίοδο οπότε εμπνεύστηκαν από τις εφημερίδες, ωστόσο προσέγγισαν με διαφορετικό τρόπο την ύλη τους.
Μόλις είκοσι δύο ετών, το 1955, η Χρύσα βρέθηκε στην Αμερική, αρχικά στο Σαν Φρανσίσκο και πολύ σύντομα στη Νέα Υόρκη, όπου έζησε 47 χρόνια. Η ίδια έχει τονίσει τη μεγάλη εντύπωση που της προκάλεσε η πρώτη της επίσκεψη στην Times Square. Η φωτεινότητα των διαφημιστικών πινακίδων από νέον λειτούργησε εξίσου αποκαλυπτικά με το χρυσό φόντο των βυζαντινών εικόνων.
Η εμβληματική πλατεία, που φέρει το όνομα της γνωστής εφημερίδας, αποτέλεσε για τη Χρύσα σημείο αναφοράς. Ανάμεσα στο 1958 και το 1962 διερεύνησε τα όρια των δυνατοτήτων αναπαράστασης μιας σελίδας εφημερίδας. Tα σχέδια, τα τυπώματα, τα γλυπτά από αλουμίνιο και τα ζωγραφικά έργα με θέμα τις σελίδες εφημερίδων, τα οποία θεωρήθηκαν προπομπός της Ποπ Αρτ, παρουσιάστηκαν στην ατομική της έκθεση, στο μουσείο Guggenheim, το 1961.
«Για τη Χρύσα η πληροφοριακή λειτουργία της εφημερίδας και η καταγραφή των γεγονότων δεν αποτελεί αισθητική αξία καθεαυτή, ούτε την ενδιαφέρει το κοινωνικό-πολιτικό πλαίσιο παραγωγής της είδησης. Εστιάζει κυρίως την προσοχή της στη σημειολογική λειτουργία του αλφάβητου και της γραφής, στον γεωμετρικό χώρο που δομείται μέσα από τη σειριακή δομή, την επαναληπτικότητα, το ασυνεχές και την ποικιλομορφία της οπτικής πληροφορίας» επισημαίνει η ιστορικός τέχνης Συραγώ Τσιάρα. «Προφανώς η ενασχόλησή της με τους κώδικες της οπτικής επικοινωνίας των εφημερίδων και των διαφημίσεων συνδέεται με την ανάδυση στη δεκαετία του ’50 της κουλτούρας του θεάματος, της τεχνολογίας, της πληροφορίας και της κατανάλωσης, γεγονός που διαφαίνεται και στις μεταγενέστερες γλυπτικές συνθέσεις, όπου κυριαρχούν σύγχρονα βιομηχανικά υλικά όπως το νέον, το αλουμίνιο και το πλεξιγκλάς».
Δημιουργός με αριστερό υπόβαθρο και ενδιαφέρον για τα κοινωνικά ζητήματα η Χρύσα Ρωμανού πήγε το 1961 στο Παρίσι, όπου παρέμεινε μέχρι το 1981, ταξιδεύοντας στο Βερολίνο και σε όλη την Ευρώπη. Η δεκαετία του ’60, με τον Μάη του ’68 και τον πόλεμο στο Βιετνάμ, είχαν αποτέλεσμα τρεις σειρές πολιτικών κολάζ, τα «Luna Park International», «Casino International» και «Reportage».
«Η Χρύσα Ρωμανού ενέταξε με κριτικό τρόπο στο έργο της το διαδεδομένο στην ποπ αισθητική καλλιτεχνικό μέσο του κολάζ, για να αποτυπώσει το γενικότερο κλίμα αμφισβήτησης και κριτικής της εποχής. Αντλησε υλικό από τα φωτορεπορτάζ των περιοδικών και παρουσίασε τα κολάζ του 1965 από τη σειρά των «Λαβυρίνθων» και «Casino International» στην Μπιενάλε του Σάο Πάολο την ίδια χρονιά» επισημαίνει η Σ. Τσιάρα.
Απέσπασε στιγμιότυπα από τον κόσμο της διαφήμισης και της κατανάλωσης και τα αντιπαρέβαλε με τη μοίρα των πλέον ανυπεράσπιστων κοινωνικών ομάδων, όπως τα παιδιά. Στο «Reportage» υπάρχει μια ισχυρή οπτική σύγκρουση ανάμεσα σε βίαιες σκηνές δρόμου, διαδηλώσεις, επιχειρήσεις καταστολής από την αστυνομία και προϊόντα καθαρισμού, αρώματα και συσκευασμένες τροφές. «Η ανορθόδοξη συνύπαρξη αντιφατικών αναπαραστάσεων στα μέσα μαζικής κουλτούρας και ενημέρωσης που αναπαράγουν στερεοτυπικές εικόνες ευτυχισμένων ζευγαριών, ενώ ταυτόχρονα προβάλλουν πολεμικές συγκρούσεις στον πλανήτη, χρησιμοποιείται από τη δημιουργό ως εργαλείο υπονόμευσης και κριτικής των κοινωνικών ανισοτήτων και του καπιταλισμού».
Παρή Σπίνου
* INFO: Kalfayan Galleries (Χάρητος 11, Κολωνάκι). Εγκαίνια: 3 Απριλίου, 20.00 – 22.00. Διάρκεια μέχρι 3 Μαΐου.
