→Οι ελληνικές αρχές εξανάγκαζαν τη σύμπτυξη των μουσουλμάνων στο ένα τέταρτο των οικιών τους, με τα υπόλοιπα τρία τέταρτα να διατίθενται στους πρόσφυγες

Μια άγνωστη στο ευρύ κοινό συμβίωση ανέδειξε η ανακοίνωση του ιστορικού Γιάννη Γκλαβίνα: Με φόντο το σύνθετο εθνικο-θρησκευτικό μωσαϊκό που διαμορφώνεται μετά τους Βαλκανικούς πολέμους, και μέχρι την οριστική μετανάστευση 360.000 από τους μουσουλμάνους της Ελλάδας με την ανταλλαγή πληθυσμών στο πλαίσιο της Συνθήκης της Λωζάννης το 1924, οι χριστιανοί πρόσφυγες και οι μουσουλμάνοι ανταλλάξιμοι όχι απλώς συναντήθηκαν στον ίδιο χώρο αλλά συμβίωσαν ακόμη και στο ίδιο σπίτι.

Ντόπιοι χριστιανοί και μουσουλμάνοι, που συνυπήρχαν επί Οθωμανικής αυτοκρατορίας, αντιμετώπισαν εξίσου εχθρικά τους νεοαφιχθέντες, ενώ τα πράγματα περιέπλεκε το γεγονός ότι ήδη από τους προηγούμενους πολέμους το ελληνικό κράτος εγκαθιστούσε τους πρόσφυγες στις περιουσίες των μουσουλμάνων ή βουλγαρόφωνων που τις είχαν εγκαταλείψει προσωρινά.

Οι πρόσφυγες δεν εγκαταστάθηκαν μόνο σε μουσουλμανικά τεμένη, αλλά πολλές φορές καταλάμβαναν ακόμη και με τη βία σπίτια μουσουλμάνων, γεγονός που δημιουργούσε καθημερινές προστριβές, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις οδήγησε και σε γενικευμένη σύρραξη. Την τεταμένη κατάσταση δεν τροφοδοτούσαν μόνο τα συναισθήματα αντεκδίκησης που πυροδοτούσαν νέα ξεσπάσματα βίας και στις δύο πλευρές του Αιγαίου με τα θύματα σε ρόλους θύτη και το αντίστροφο, αλλά και το γεγονός ότι το 1919 ήρθαν ξανά αντιμέτωποι θύματα και θύτες τού 1914.

Την κατάσταση επιδείνωσε η Μικρασιατική Καταστροφή, καθώς οι πρόσφυγες έβλεπαν στους μουσουλμάνους την αφορμή της δυστυχίας τους και οι μουσουλμάνοι έβλεπαν στους πρόσφυγες την αφορμή της κακοδαιμονίας τους, όπως παραδεχόταν ο γενικός διοικητής Θράκης το 1923. Η δράση προσφυγικών ληστοσυμμοριών κατά των μουσουλμάνων υποδαύλιζε διαρκώς την κατάσταση.

Τη χαριστική βολή έδωσαν οι ελληνικές αρχές, οι οποίες έριξαν στον μουσουλμανικό πληθυσμό το βάρος της διατροφής και στέγασης των προσφύγων επιτάσσοντας τη μισή κινητή ακίνητη περιουσία τους, αλλά κυρίως εξαναγκάζοντας τη σύμπτυξη των μουσουλμάνων στο ένα τέταρτο των οικιών τους με τα υπόλοιπα τρία τέταρτα να διατίθενται για τη στέγαση των προσφύγων.

Από τα ενδιαφέροντα σημεία στην ομιλία του κ. Γκλαβίνα, που πρόσφατα εξέδωσε το βιβλίο «Οι μουσουλμανικοί πληθυσμοί στην Ελλάδα (1912-1923). Από την ενσωμάτωση στην ανταλλαγή», είναι και τα παραδείγματα αρμονικής συμβίωσης που ανέφερε, σε πείσμα της βίαιης και εμπόλεμης εποχής, όπου οι μουσουλμάνοι πρόθυμα συνέτρεξαν τους πρόσφυγες, ενώ ένας ακόμη λόγος που κατέστησε συνοδοιπόρους τους αλλόθρησκους ήταν η κοινή μοίρα του ξεριζωμού: στα συλλαλητήρια προσφύγων κατά της Ανταλλαγής, όταν έγινε γνωστό το περιεχόμενο των διαπραγματεύσεων, συμμετείχαν και μουσουλμάνοι.

«Οι τουρκόσποροι»

Κοινή ήταν και οι μοίρα που περίμενε τους ξεριζωμένους, χριστιανούς και μουσουλμάνους ανταλλάξιμους και στις νέες πατρίδες τους: ουσιαστικά «άνθρωποι χωρίς πατρίδα», απομονώνονται, χάνουν το μεγαλύτερο μέρος της «ανταλλάξιμης» περιουσίας τους, ενώ ακόμη και οι βρισιές που τους επιφυλάσσουν οι ντόπιοι είναι πανομοιότυπες. Στο «τουρκόσπορος» για τους πρόσφυγες στην Ελλάδα αντιστοιχούσε το «gavur tojumu» («σπόρος των απίστων») για τους μουσουλμάνους πρόσφυγες.